Bozkurt
‹ngiliz yazar H.C. Armstrong’un, Atatürk’ün
yaflam öyküsünü anlatt›¤› kitab› (1932). “Bir
Diktatörün Mahrem Hayat›” alt bafll›¤›yla
Atatürk’ün sa¤l›¤›nda yay›mlanan eser, o y›l-
larda Türkiye’de büyük yank› uyand›rd› ve
‹smet ‹nönü baflkanl›¤›ndaki Bakanlar Kuru-
lu karar›yla kitab›n yurda girifli yasakland›.
Peyami Safa taraf›ndan daha sonra oldukça
k›salt›lm›fl bir çevirisi yap›ld›. (1955). Kita-
b›n tam metni 1996’da Ça¤al› Güven’in çe-
virisiyle Arba Yay›nlar› taraf›ndan ‹stan-
bul’da yay›mland›.
Bozkurt, Mahmut Esat
1892 Kufladas›/‹zmir
21 Aral›k 1943 ‹stanbul
Birinci TBMM ‹zmir milletvekili, ünlü
Bozkurt-Lotus davas› savunucusu, ga-
zeteci ve hukukçu. ‹zmir’de bafllad›¤›
lise ö¤renimini ‹stanbul’da tamamlad›.
‹stanbul Üniversitesi Hukuk Fakülte-
si’ni ve ard›ndan ‹sviçre’de Fribourg
Üniversitesi Hukuk Bölümü’nü bitirdi.
“Osmanl› Kapitülasyonlar› Rejimi” ko-
nulu teziyle hukuk doktoru unvan›n› al-
d› (1918). Yunanl›lar›n ‹zmir’i iflgali
üzerine fiükrü Saraço¤lu ve Kâz›m Nu-
ri ile birlikte yurda dönüp Kufladas›
bölgesindeki efelerle birlikte Kurtulufl
Savafl›’na kat›ld›. Savafltan sonra, An-
kara’da Hâkimiyet-i Milliye, ‹zmir’de
Ahenk ve Seda-y› Hak gazetelerinde
Türkçülük, milliyetçilik, ink›lâpç›l›k
konular›nda yaz›lar yazd›. Birinci
TBMM’ye ‹zmir milletvekili olarak se-
çildi ve yaflam›n›n sonuna dek parla-
mentoda yer ald›. ‹ktisat vekilli¤i ve
Cumhuriyet’in ilân›ndan sonra Fethi
Bey kabinesinde adalet bakanl›¤› yapt›;
‹smet Pafla kabinesinde de bu görevini
sürdürdü. Medenî Kanun, Ceza Kanu-
nu, Borçlar Kanunu, Ticaret Kanunu,
Ceza Muhakemeleri Usulü Kanunu,
Deniz Ticaret Kanunu, ‹cra-‹flâs Kanu-
nu ve Türk Vatandafll›k Kanunu, onun
döneminde kabul edildi; 1925’te Adli-
ye Hukuk Mektebi aç›ld›; 1930’da ka-
d›nlara seçme ve seçilme hakk›n› tan›-
yan Belediye Kanunu yine onun döne-
minde ç›kar›ld›. Atatürk’ün iste¤i üze-
rine La Haye Adalet Divan›’nda Boz-
kurt-Lotus davas›nda Türk Hükûme-
ti’ni baflar›yla temsil etti ve davay› ka-
zand› (7 Eylül 1927); bu nedenle “Boz-
kurt” soyad›n› ald›. 25 Eylül 1930’da
adliye vekilli¤inden çekildikten sonra
216
Bozkurt
BOZKURT
“Bozkurt” ad›n› ilk kez y›llar önce Benazir Butto’nun a¤z›n-
dan duymufltum. Bayan Butto bir televizyon söyleflisinde, kendi-
sine Atatürk sevgisinin babas›ndan miras kald›¤›n› belirttikten
sonra “Babam bana çocukken “Bozkurt” adl› bir kitap getirmifl-
ti. Okudukça Atatürk’e hayran kald›m” diyordu.
Butto’ya Atatürk’ü sevdiren kitab›n ad›n› bile duymam›fl ol-
maktan dolay› kendimi ay›plam›flt›m. Ama sonra yak›n çevreme
sorunca kimsenin böyle bir kitaptan haberdar olmad›¤›n› farket-
tim. Biraz araflt›r›nca iflin asl› ortaya ç›kt›.
H. C. Amstrong adl› bir ‹ngiliz yazar›n kaleme ald›¤› bu biyog-
rafinin Türkiye’ye girifli yasakt›.
Atatürk’ün sa¤l›¤›nda kendisi hakk›nda yaz›lm›fl ilk kitap ol-
ma özelli¤ine sahip “Bozkurt” yay›mland›¤› 1932 y›l›nda ‹nönü
hükûmetinin karar›yla yasaklanm›flt›.
Kitaptan küçük bir bölüm, o dönemde Akflam’da tefrika edil-
mifl, Peyami Safa imzal› k›sa bir çevirisi de 1955’te yay›mlanm›flt›.
‹yice merakland›¤›m› hat›rl›yorum.
Sonra “Bozkurt” ad›na, K›l›ç Ali’nin “Atatürk’ün Hususiyet-
leri” kitab›nda rastlad›m. Kitab›n, “Atatürk’ün içki sofras› ve e¤-
lence âlemleri” bafll›kl› bölümünde K›l›ç Ali, Park Otel’deki bir
sohbetten bahsediyor ve çok içti¤i söylenince Atatürk’ün flu ya-
n›t› verdi¤ini söylüyordu:
“Evet efendim. Reisicumhur diye beni, tutmufl Çankaya’n›n
kayal›klar›na ba¤lam›fls›n›z. Kendiniz envai türlü e¤lenir, gezersi-
niz, bana gelince çok içti diye tenkide kalkars›n›z. Belki bunu bir-
tak›m kötü niyetli adamlar dedikodu mevzuu yapabilirler. Ama ne
diyecekler: “Atatürk dün akflam içti, dansetti, yan›ndaki kad›n›
öptü” diyecekler de¤il mi? Muhatab› da, “Evet bunlar› biz de gör-
dük, yapt›¤› baflka neler var, onlar› söyle diyecek.”
Bunun üzerine laf Amstrong’un kitab›ndan ve oradaki çirkin
imalardan aç›lm›fl, Atatürk merak edip kitab› getirtmifl ve sofra-
da geç vakte kadar tercüme ettirerek okutturmufl, dinlemiflti. Bi-
tince de aynen flöyle demiflti:
“Bunun ithalini menetmekle hükûmet hataya düflmüfl. Adam-
ca¤›z, yapt›¤›m›z sefahati eksik yazm›fl. Bu eksiklerini ben ikmal
edeyim de kitaba müsaade edilsin ve memlekette okunsun.”
‹flte o kitap, Atatürk’ün “kendisine ra¤men, kendisini koru-
maya çal›flanlar”la alay etmesinden tam 64 y›l sonra ancak ge-
çen hafta yay›mlanabildi.
Ben, K›l›ç Ali’nin aktard›klar›n ö¤renince, ilk yurtd›fl› gezim-
de bir üniversite kütüphanesine giderek kitab› ‹ngilizcesinden
okumufltum. Do¤rusu zaman zaman kullan›lan ifadelerden rahat-
s›z olsam da genelde son derece ilginç bulmufl, ama Türkiye’de
tümüyle yay›mlanabilece¤ine asla ihtimal vermemifltim.
Kitab›n altbafll›¤› “Bir Diktatörün Mahrem Hayat›” fleklin-
deydi. Amstrong, Atatürk’ün hayat›n› adetâ gün be gün yan›nday-
m›flças›na, bütün ayr›nt›lar›yla kaleme alm›flt›.
Y›llar sonra geçen gün “Bozkurt”un Arba Yay›nlar›nca yap›-
lan çevirisini al›nca önce bu “ayr›nt›lar”›n ne kadar›n›n çevrile-
bildi¤ine bakt›m. Atatürk’e hakaret say›labilecek baz› ifadeler,
yerleri bofl b›rak›larak metinden ç›kar›lm›flt›. Ama kitab›n çevir-
meni Gül Ça¤al› Güven, önsözünde, “sansürlenen” bölümlerin
toplam›n›n bir paragraf› bile bulmad›¤›n› belirtiyordu.
(……….)
Bozkurt’ta zaman zaman k›z›p, zaman zaman sevece¤iniz
ifadelerle tan›mlanm›fl, farkl› bir Atatürk bulacaks›n›z.
Bu ayr›nt›lar› okuduktan sonra art›k muhatab›n›za dönüp,
“Evet bunlar› da ö¤rendik, yapt›¤› baflka neler var, onlar› söyle”
diyebilirsiniz.
Ama bence kitab›n as›l verdi¤i ders; Atatürk’ün kendisi aley-
hine ifadelerle dolu bu kitab› okuduktan sonra gülümseyip, “Ek-
sik yazm›fl, ben eksikleri tamamlayay›m da herkes okusun” diyen
inan›lmaz hoflgörüsüdür.
(………..)
Kaynak : Can Dündar, Yeni Yüzy›l Gazetesi, 29.9.1996
Mahmut Esat Bozkurt
