223
Browne, Louis Edgar
S‹VAS KONGRES‹ VE AMER‹KALI GAZETEC‹-YAZAR LOU‹S EDGAR BROWNE
tertip edilmekte idi. Türk köylüleri, askerleri ve herkes Amerikal›-
lar hakk›nda sitayiflli sözler söylemekteydi.
Amerikan Hükûmeti, 1915’te Osmanl› Padiflah›na müracaatla,
“Halife” olmas› hasebiyle, Amerikan idaresindeki Filipinlerdeki
Müslümanlar›n (Moro’lar›n) din e¤itimi için birkaç hoca gönderil-
mesini rica etmifl ve bu dilek de yerine getirilmifl. Filipinlere gön-
derilen hocalar da, orada Amerikal›lar›n tatbik ettikleri siyaset ve
idareyi göklere ç›kararak mektuplar yazm›fllarm›fl. ‹flte bu olay,
birçok Türk taraf›ndan Mr. Browne’a anlat›lm›flt›.
Mr. Browne, Eylül’ün ilk günlerinde (galiba 2 Eylül’de) Sivas’a
vard› ve hiçbir resmî s›fat› olmad›¤› halde çok iyi bir kabul gördü.
Dil bilgileri dolay›s›yla Hüseyin Rauf Bey ve eski Washington Sefi-
ri Ahmet Rüstem Beylerle çok yak›n bir münasebet kuran Mr.
Browne, baflta Mustafa Kemal Pafla olmak üzere birçok di¤er ze-
vatla görüfltü, konufltu, Sivas Kongresi’nin bütün çal›flmalar›n› ya-
k›ndan takip etti. Atatürk, “Nutuk”ta”, bu Amerikal› gazeteciden
müsbet bir flekilde bahsetmekte ve “(Onun) muhatab›n› sühuletle
anlayan çok zeki bir genç” oldu¤unu yazmaktad›r (Nutuk1934 tab’›
Cilt I, S. 65).
Mr. Browne, Mustafa Kemal Pafla’n›n bafl›nda bulundu¤u Kong-
re baflkanl›k heyetiyle birlikte, 7 Eylül gecesi, Damat Ferid Pafla’ya
“ültimatom”un gönderildi¤i anda haz›r bulunmufltur. Ayn› gece
Mustafa Kemal Pafla’n›n telgraf bafl›nda Anadolu’daki kumandanlar
ve valilerle görüflüp, tarihî karar›n› ald›¤›n› da bizzat görmüfl ve
buna hayran kalm›flt›r. Bu karar “Heyet-i Temsiliye”nin ‹stanbul
Hükûmeti ile münasebetlerini kesmesi ve “Millî Mücadele”nin res-
men bafllamas› idi. Bu karar, dolay›s›yla “Yeni Türkiye”nin do¤uflu
idi ve bu tarihî ân› müflahede eden yegane yabanc› da bir Amerika-
l› gazeteci, Mr. Browne oldu.
Mr. Browne Sivas Kongresi müddetince yapt›¤› temaslar ve
edindi¤i bilgiler sayesinde Türk millî davas›n›n tamam›yla hakl› ol-
du¤una inanm›flt›. Anadolu’daki hakiki durum, Amerikan halk›na ve
mesuliyeti tafl›yan Amerikan devlet adamlar›na, bilhassa Senatoya
bildirilirse, Amerikal›lar›n, Türk millî hareketini ve millî taleplerini
destekleyeceklerine inanm›flt›. ‹flte bunu gerçeklefltirmek için Mr.
Browne, Kongre azalar›n›, “Türkiye’ye bir tetkik heyeti gönderme-
si” için Amerikan Senatosu’na müracaata teflvik etti. Bu teflviki
Kongrede ittifakla kabul edilince, Mr. Browne, yap›lacak müracaat›
kaleme ald›.
Bu karar, telgrafla Amerikan Senatosu’na gönderildi; imzal›
bir nüsha da, Amerika’ya döndükten sonra, Senato’ya ulaflt›r›lmak
üzere, Mr. Browne’a verildi. (Bu belge flimdi Stanford Üniversitesi
(California), The Hoover Institution Kütüphanesi’nde muhafaza
edilmektedir.)
Mr. Brown, Sivas’ta kald›¤› 18 gün zarf›nda herkesten sevgi ve
sayg› gördü; flerefine ziyafetler tertip edildi; bu münasebetle
Türklerle Amerikal›lar aras›ndaki dostluklardan uzun uzad›ya bah-
sedildi. Mr. Browne, resmî s›fat› haiz bulunmad›¤› halde ‹stan-
bul’daki Amerikan Yüksek Komiseri Amiral Bristol’ün mümessiliy-
mifl gibi muamele görmüfltü.
O s›ralarda Sivas’ta ç›kan yar›-resmî “Millî ‹rade” gazetesin-
de (17 Eylül 1919 (1335) No. 2) Mr. Browne’a bir “Teflekkür” dahi
bas›lm›flt›:
“TEfiEKKÜR. Teflkilât-› milliyemiz nezdinde Amerika matbuat›
umumiyesi mümessili Mister Browne onbefl günden beri Sivas’ta
bulunarak, Mustafa Kemal Pafla ve Bahriye Nâz›r-› Esbak› Rauf Be-
yefendi’yle ve sair Kongre azalar›yla mülâkatlar ve temaslar yapa-
rak, Kongrenin amâl-i meflruas›na ve teflkilât›n›n vüs’at ve ehem-
miyetine kesb-i vukuf ve nüfuz edip, amâl-i milliyeye tercüman
olacak surette raporlar verdi¤inden dolay› kendisine teflekkürü
vecibe biliriz.”
20 Eylül 1919’da Sivas’tan ayr›lan Mr. Browne, ayn› yolla ‹s-
tanbul’a döndü ve hemen Millî Türk Hareketini ve Mustafa Kemal
Pafla’y› öven yaz›lar neflrine bafllad›.
K›sa bir süre sonra Paris’e giden Mr. Browne, arzu edilen ra-
porlar›n› Mr. Charles R. Crane’e sundu. Chicago Daily News’de de
arka arkaya Türk Millî Hareketi, Mustafa Kemal Pafla ve Türkiye’de-
ki ahvale ait Mr. Browne’›n Paris’ten gönderdi¤i makaleler intiflar
etti. Bu yaz›lar vas›tas›yla milyonlarca Amerikal›, Anadolu’daki Mil-
lî Mücadele’nin ne kadar hakl› oldu¤una kanaat getirdi ve Amerika-
l›lar aras›nda Türklere karfl› dostluk hisleri kuvvetlendi.»
Kaynak : Prof.Dr.Akdes Nimet Kurat, Belgelerle Türk Tarihi, Cilt XI, Say›:62,
Kas›m 1972, s.13.
17 Eylül 1919 tarihli ‹rade-i Milliye gazetesinde yay›mlanan, Louis Edgar Browne’a teflekkür yaz›s›.
