sunda uyum göstermelidir. Günümüz-
de, insan karakterinin do¤ufltan belir-
lendi¤ini öne süren ve e¤itimin önemini
yads›yan görüfllerin geçerlili¤i kalma-
makla birlikte, e¤itimin kurallar›n› be-
lirleyecek ilkeler üstünde tam bir görüfl
birli¤i sa¤lanabilmifl de¤ildir. 1946’da
kurulan UNESCO, e¤itim alan›nda dev-
letleraras› iflbirli¤i kurmaya ve e¤itimde
evrensel ilkeleri benimsetmeye çal›fl-
maktad›r. Eskiden e¤itim sistemleri,
zorlay›c› ve cezaland›r›c› bir bask› gü-
cüne dayand›r›lm›flt›. Ders araçlar›ndan
yoksunluk, ö¤renimin yaln›zca ezbere
dayanmas›, dinsel koflullara uyma zo-
runlulu¤u, e¤itimde s›k› bir disiplin ve
korkunun yerleflmesine yol açt›. Bat›’da
Rönesans’la birlikte, e¤itimde çocukla-
r›n ve gençlerin özelliklerine ve beden-
sel olanaklar›na uygun yollar arama ça-
bas›na girildi ve e¤itim yöntemleri o za-
mandan günümüze de¤in olumlu yönde
bir geliflme göstererek sa¤l›¤a uygun bi-
nalarda ve tamamlay›c› di¤er koflullarda
ö¤rencilerin yetifltirilmesine önem ve-
rildi. Frans›z Devrimi’nden bu yana
devlet sorumlulu¤unda yürütülmeye
bafllanan e¤itimde, çocuklar›n ve genç-
lerin yetenek ve olanaklar›yla hak ve
gereksinimlerine öncelik tan›mak, bafl-
l›ca ilke oldu. Dünyada, en genel anla-
m›yla eski ve yeni e¤itim anlay›fllar›
aras›ndaki savafl›m, Osmanl›larda Tan-
zimat dönemiyle birlikte gündeme gel-
di. Bat›l› okullara benzer rüfltiye ve ida-
dî gibi ortaö¤retim okullar›n›n aç›l›fl› bu
döneme rastlar. Bu okullar; T›bbiye
(1827), Harbiye (1834) ve Muz›ka-i
Hümayun gibi, orduya eleman yetiflti-
ren yüksekö¤retim kurumlar›na ö¤renci
yetifltirirlerdi. ‹lk Türkçe ders kitaplar›
bu okullar›n ö¤retmenlerince yaz›ld›.
1860’ta Mithat Pafla’n›n açt›rd›¤›, önce-
leri yetimhane ve iflevi niteli¤inde olan
sanat okullar›na devletçe ödenek veril-
mez, giderleri kendi imkânlar›yla karfl›-
lan›rd›. Yeni okullar›n ba¤lanaca¤› bir
merkez örgüt olarak Mekâtib-i Umûmi-
ye Nezareti (1846) ve Maarif-i Umûmi-
ye Nezareti (1856) kuruldu. Yeni aske-
rî okullar nas›l ordunun subay gereksi-
nimini karfl›l›yorsa, yeni sivil okullar da
(Galatasaray Sultanisi, idadîler, rüfltiye-
ler, Mekteb-i Mülkiye vb.) devletin me-
mur gereksinimini karfl›lamaya bafllad›.
S›byan okullar›n› (ilkokullar) ça¤dafl-
laflt›rmak için Tanzimat döneminde
(1868, Maarif-i Umûmiye Nizamname-
si) dinî bilgilerin yan› s›ra okullarda ta-
rih, co¤rafya, Osmanl›ca ve hesap gibi
dersler okutuldu. Vak›f sistemi, artan
giderleri karfl›layamad›¤›ndan ilkö¤re-
tim, eskisi gibi halk›n yükümlülü¤ünde
kald›. Aflar ve avariz vergilerinin bir bö-
lümüyle ö¤retmen ayl›klar› karfl›lanma-
ya çal›fl›ld›, yetmeyince salma yöntemi-
ne baflvuruldu. Devlet ancak ortaö¤reni-
mi karfl›lamakta, zorunlu ilkö¤retimi
her fleyiyle halka b›rakmaktayd›.
1848’de ilkö¤retmen okulu ‹stanbul’da
aç›ld›; 1870’ten sonra illerde de aç›lma-
ya baflland›. Medreselilerle din adamla-
r›n›n yönetimindeki s›byan okullar›n›n
yan› s›ra, usul-i cedide mektepleri ad›
verilen yeni ilkokullar yurdun her ya-
n›nda yavafl yavafl ço¤ald›.Vak›f düze-
ninden yararlanamayan bu yeni okullar-
da, yaln›z varl›kl› kiflilerin çocuklar›
okuyabiliyordu. Böylece medreseden
ve modern okullardan ç›kan, farkl› iki
e¤itimden geçen, farkl› yaflam görüflle-
rine sahip iki kuflak bir arada yetiflti. Bu
ikilik, ancak Cumhuriyet döneminde
medreselerin ortadan kald›r›lmas›yla
sona erdi. 1908’de Meflrutiyet’in ilân›n-
dan sonra Tahsil-i ‹ptidai Kanun-› Mu-
vakkat› (1912) ç›kar›ld›. Bununla, para-
s›z ve zorunlu ilkö¤retim; her köy ve
mahallenin kendi okulunu yapmas›, gi-
derlerini karfl›lamas› koflulu getirildi. ‹s-
tanbul Ö¤retmen Okulu yeniden düzen-
lendi; Alman profesörler getirtilerek
üniversite güçlendirildi. Kurtulufl Sava-
fl› y›llar›nda e¤itime yeterince para ve
zaman ayr›lamad›. Maarif Vekâleti, di-
nî ve ulusal e¤itimi düzenleme iflini üst-
lendi. Ö¤retmen ayl›klar› ödenemedi,
pek çok okul kapand› ve halk, okul gi-
derlerine kat›lmakta çekimser davrand›.
Ankara’da toplanan Heyet-i ‹lmiyye
(15 Temmuz 1922), savafl sorunlar› yü-
zünden bir fley yapamadan da¤›ld›. Veli
Efendi’nin Maarif Vekilli¤i s›ras›nda
toplanan program komisyonu; din ders-
lerinin art›r›lmas›n›, sultanilere yeni
316
E¤itim
Cumhuriyet döneminde bir k›z ö¤renci, tahta bafl›nda, yeni harflerle yazarken.
Osmanl› döneminde ‹stanbul’da erkek ö¤rencilerin al›nd›¤› s›byan mektebinden bir görünüm.
