319
Elöve, Ali Ulvi
1880 Selânik
15 A¤ustos 1975 ‹stanbul
“Da¤ Bafl›n› Duman Alm›fl” marfl›n›n
söz yazar›, Türk Dil Kurumu’ndaki ça-
l›flmalar›yla tan›nan flair ve dilbilimci.
Türkçe ve edebiyat ö¤retmeni olarak
Bursa K›z Ö¤retmen Okulu’nda, Gazi
Terbiye Enstitüsü’nde çal›flt›. Dilbilgisi
uzman› olarak Türk Dil Kurumu’nda
görev ald›. Hece vezniyle ve sade dille
yazd›¤› fliirlerini çocuk edebiyat›n›n
Türkçedeki ilk örneklerinden say›lan
“Çocuklar›m›za Neflideler” (1912) adl›
kitab›nda toplad›. “Da¤ Bafl›n› Duman
Alm›fl” marfl›n›n sözlerini yazd›. Dilbil-
gisiyle ilgili çal›flmalar› aras›nda Kütah-
yal› Abdurrahman Hoca’n›n “Mikyas-
ül-Lisan ve K›stas-ül-Beyan” (Konufl-
man›n ve Dilin Ölçüleri) adl› eserinden
aç›klamal› tercüme (1952) ile Jean
Deny’nin “Grammaire de la Langue
Turque” adl› eserinden aç›klama ve dü-
zeltmelerle yapt›¤› “Türk Dili Grameri,
Osmanl› Lehçesi” (1941) adl› tercüme
yer al›r. Dille ilgili makalelerinden bafl-
ka Dr.fiefik ‹brahim ‹flçil ile birlikte
“Türkçe Hekimlik Terimleri Üzerine
Bir Deneme” (1944) adl› sözlü¤ü ya-
y›mlad›.
Elviye-i Selâse
Kars, Ardahan ve Batum sancaklar›na
verilen ad. Üç liva anlam›ndad›r. 1877-
1878 Osmanl›-Rus savafl› sonunda yap›-
lan Ayastefanos Antlaflmas› ve Berlin
Kongresi uyar›nca, savafl tazminat› kar-
fl›l›¤› olarak Çarl›k Rusya’ya verildi.
Ruslar, Osmanl› Devleti’nden, yap›lan
zarar, savafl masraflar›, Rus demiryolla-
r›na, ticaret ve ihracat›na, Rusya’n›n gü-
ney k›y›lar›na verilen zarar ve Osmanl›
ülkesinde yaflayan Ruslar›n u¤rad›klar›
ziyana karfl›l›k toplam 1.410.000.000
ruble istediler. Çarl›k Rusya’n›n para
tazminat›n›n toprak parças›yla ödenme-
si iste¤ini Osmanl› Devleti’nin de olum-
lu karfl›lamas› sonucu Dobruca ve Tuna
a¤z›nda bulunan baz› adalarla Anado-
lu’da Kars, Ardahan ve Bayaz›t ile So-
¤anl›’ya kadar olan yerler Rusya’ya b›-
rak›ld›. Ancak, verilen topraklar, istenen
savafl tazminat›n›n hepsini karfl›lamad›-
¤›ndan Osmanl› Devleti, Rusya’ya
310.000.000 ruble borçlu kald›. Yeni
antlaflmaya göre, Rusya’ya verilen top-
raklardaki halka, mallar›n› satabilme
serbestisi tan›nd› ve üç y›l içinde göç et-
meyenlerin Rus uyru¤una girmifl ola-
caklar› belirtildi. Berlin Konferans›’nda,
‹ngiltere-Rusya ve ‹ngiltere-Osmanl› iti-
lâfnamelerine uygun bir de¤ifliklik yap›-
larak Eleflkirt vadisiyle Bayaz›t Kalesi,
Osmanl›lara geri verildi. I.Dünya Sava-
fl›’nda Ruslar›n yenilgiyi kabul etmesin-
den sonra imzalanan Brest-Litovsk Ant-
laflmas›’na göre Elviye-i Selâse’nin, ple-
bisit sonucu Osmanl› Devleti’ne ba¤lan-
mas› kabul edildi. Ancak Mondros Mü-
tarekesi (30 Ekim 1918) sonras› Osman-
l› hükûmetinin bu sancaklar› alt› hafta
içinde boflaltmas› mecburiyeti getirilip
Elviye-i Selâse’nin ‹ngilizlerin de des-
tekledi¤i Gürcüler ve Ermenilere veril-
mesi öngörüldü. Ancak yerli halk, silâh-
lanarak Ermeni ve Gürcü kuvvetlerine
karfl› direnifle geçti. Türk Hükûmeti ilk
askerî ve siyasî zaferini Kars, Ardahan
sancaklar›n›, Aras’›n do¤usundaki Sür-
meli (I¤d›r ve Kulp, Tuzluca) ve Batum
sanca¤›n›n güney topraklar›n› (Artvin)
iflgalden kurtararak kazand›. Batum,
Acarlar ülkesi, Çürüksu, ba¤›ms›z bir
cumhuriyet olarak Gürcistan’a ba¤land›.
Sovyet Rusya ile imzalanan Kars (1920)
ve Moskova (1921) antlaflmalar› sonras›
bu üç kentin konumu resmiyet kazand›.
Emanullah Han
bk.
Amanullah Han
Emel
Kurtulufl Savafl› s›ras›nda Amasya’da
yay›mlanan Millî Mücadele yanl›s› haf-
tal›k gazete. Mehmed S›rr› So¤ukp›nar
taraf›ndan 15 Nisan 1920’de haftal›k
olarak yay›mlanmaya bafllad›. Zor flart-
lar alt›nda yay›mland› ve Millî Mücade-
le konusunda halk› bilinçlendirmeye ça-
l›flt›. Kas›m 1920’ye kadar yay›m›n› sür-
dürdükten sonra ayn› matbaada 10 Mart
1921’de ‹smail Hakk› Bey ve tarih ö¤-
retmeni Mehmet Sad›k Bey’in ç›kard›¤›
Hakikat gazetesiyle ayn› misyonu üst-
lendi. Daha sonra Hakikat gazetesinin
sahipleriyle yap›lan anlaflma sonucu
tekrar yay›mlanmaya bafllayan Emel ga-
zetesi, 1954’te sahibi Mehmed S›rr› So-
¤ukp›nar’›n ölümü üzerine çocuklar› ta-
raf›ndan yaflat›lmaya çal›fl›ld›.
Emir Pafla
bk.
Erkilet, Hüseyin Hüsnü Emir
(Emir Pafla)
Emirmahmuto¤lu, Abdülkadir
1878 Kahramanmarafl
5 Kas›m 1966 Kahramanmarafl
‹kinci TBMM Marafl milletvekili. Orta-
ö¤renimini tamamlad›ktan sonra çiftçi-
lik ve ticaretle u¤raflt›. Osmanl› Meclis-
i Mebusan›’na Marafl milletvekili olarak
kat›ld›. Marafl Genel Meclis Üyeli¤i
yapt›. 12 A¤ustos 1923’te ‹kinci
TBMM’ye Marafl milletvekili seçildi ve
dördüncü dönem sonuna dek (1935)
parlamentoda görev yapt›.
Emniyet Genel Müdürlü¤ü
Kurtulufl Savafl› s›ras›nda Ankara Hükû-
metince Dahiliye Vekâleti’ne ba¤l› ola-
rak Emniyet-i Umumiye ad›yla kurulan
örgüt (1920). Görevi, sorumluluk bölge-
si içinde güvenlik ve asayifli sa¤lamak;
adlî zab›ta görevlerini yerine getirmek;
trafik düzeni, güvenli¤i ve ifllemleriyle
meflgul olmakt›r. Kurtulufl Savafl› bo-
yunca asayifl bu örgütçe korundu.
1923’te ç›kar›lan Polis Nizamname-
si’nde 1913 tarihli nizamnamenin bir-
çok hükümleri aynen korunmakla bera-
ber polisin yetki ve görevleri ile haklar›-
na bir aç›kl›k getirildi. 4 Temmuz 1934
günü kabul edilip yürürlü¤e giren 2559
say›l› Polis Vazife ve Salâhiyet Kanunu
ile Cumhuriyet Polisi’nin hukukî görev
ve yetkileri belirlendi. 4 Haziran 1937
tarih ve 3201 say›l› Emniyet Teflkilât
Kanunu’nun 1.maddesinde; “Memleke-
tin umumî emniyet ve asayifli ifllerinden
Dahiliye Vekili mesuldür” denildi. Si-
lâhl› bir kuvvet olan polis ile jandarma
umumî zab›tay› oluflturmaktayd›. Sivil
ve üniformal› olarak görev yapan polis-
ten üniformal› olan› vas›tal› ve vas›tas›z
olarak ikiye ayr›l›yordu. Ayr›ca gördü¤ü
hizmetin farkl›l›¤›na göre; idarî, siyasî
ve adlî olarak bölümlere ayr›l›yordu.
Millî Mücadele’nin bafllang›c›nda pek
dar bir kadro ile Ankara’da ifle bafllayan
“Emniyet-i Umumiye” örgütünde flube
teflkilât› bile yoktu, bütün dosyalar ‹s-
tanbul’daki Osmanl› hükûmeti elinde
oldu¤undan Emniyet-i Umumiye ifle s›-
f›rdan bafllamak zorunda kald›. ‹lk ifl
olarak merkez teflkilât› kuvvetlendirile-
rek taflrada da polis teflkilât›n›n geniflle-
tilmesi hedef al›nd›. Emniyet-i Umumi-
ye örgütü bir flube taksimat›na ancak
Cumhuriyet’in ilân›ndan üç y›l sonra
kavuflabildi. 1926’da merkezde Adlî ve
Siyasî, Seyrüsefer ve Ecanib (Trafik ve
Yabanc›lar), ‹stitaat, Tahkik ve Haber
Alma flubeleri faaliyete geçirilip bir de
Emniyet Genel Müdürlü¤ü
Emel gazetesinin 1 fiubat 1924 tarihli nüshas›.
Ali Ulvi Elöve
Abdülkadir Emirmahmuto¤lu
