ad›n› kulland›. Arkadafllar›yla birlikte ‹t-
tihat ve Terakki’yi yeniden örgütlemeye
çal›flt›. Gizlice Moskova’ya gitmek ister-
ken havada bozulan uça¤›n zorunlu inifl
yapt›¤› Litvanya’da tutukland›. Gerçek
kimli¤ini kan›tlad›ktan sonra serbest b›-
rak›ld› ve yeniden Berlin’e döndü.
1920’de Moskova’ya gitmeyi baflararak
Sovyet D›fliflleri Bakan› Çiçerin ve Bekir
Sami Bey baflkanl›¤›nda Moskova’ya
gelen Ankara Hükûmeti temsilcileriyle
görüfltü. Bakû’de düzenlenen Do¤u
Halklar› Kurultay›’na, ‹slâm ‹htilâl Ce-
miyetleri ‹ttihad› ad›na kat›ld›; kurultay-
da umdu¤u deste¤i bulamay›nca Ekim
1920’de Berlin’e geri döndü. 26 fiubat
1921’de tekrar Moskova’ya gelip burada
Ankara Hükûmeti büyükelçisi Ali Fuad
Pafla (Cebesoy) ile görüfltü. Anadolu’ya
gelip Millî Mücadele’ye kat›lma konu-
sunda, Mustafa Kemal Pafla’ya bir mek-
tup yazd›ysa da red cevab› ald›. Temmuz
1921’de Batum’a gelerek, burada bir ‹t-
tihat ve Terakki Kongresi düzenledi.
Amac›, Anadolu’ya bir kurtar›c› olarak
gelmekti. Ancak, bu tarihlerde kazan›lan
Sakarya Zaferi, Mustafa Kemal Pafla’n›n
konumunu oldukça güçlendirmiflti. Ana-
dolu’ya gelme düflüncesi gerçekleflme-
yince, Batum’dan Buhara’ya geçerek
Orta Asya Müslümanlar›n› ‹ngilizlere
karfl› birlefltirmek ve bir “Turan Devleti”
kurmay› amaçlad› (Ekim 1921). Buha-
ra’da Sovyet yanl›s› Genç Buharal›lar
Partisi’nin bu harekete karfl› ç›kmas›
üzerine Sovyetlere karfl› olan Özbek Par-
tisi’nin sürgündeki lideri Ahmed Zeki
Velidi (Togan) ile ba¤lant› kurdu. Bunun
üzerine Buhara’dan ayr›l›p Afganistan
s›n›r›nda Bolfleviklere karfl› savaflan Bas-
mac›lara kat›ld›. Tacik ve K›rg›zlardan
meydana getirdi¤i kuvvetlerle Duflan-
be’deki bir Sovyet garnizonunu ele ge-
çirdi (14 fiubat 1922). Daha sonra
30.000 kiflilik bir kuvvetle Horasan üze-
rine yürüdü. 28 Haziran 1922’de Kafiran
Savafl›’n› kaybedip da¤lara çekildi. Daha
sonra az say›da bir kuvvetle, Belcuvan
üzerine giriflti¤i süvari hücumunda Çe-
gan tepesi mevkiindeki çat›flmada öldü-
rüldü (4 A¤ustos 1922). Vuruldu¤u yere
yak›n Âb›derya köyünde topra¤a verildi.
Naafl›, 1996 y›l›nda ‹stanbul’a getirilerek
eskiden Hürriyet-i Ebediye olarak bili-
nen Hürriyet Tepesi’ndeki an›t mezara
kondu.
Enveriye (Enverî)
I.Dünya Savafl› s›ras›nda Enver Pafla’n›n
Harbiye Nâz›rl›¤› döneminde kara ordu-
sunca giyilen bir tür bafll›k. ‹lk zamanlar
“askerî kabalak” olarak da adland›r›lan
bafll›k, koloniyal flapkaya benzer. Üze-
rinde haki renkte ve yaklafl›k 8 cm enin-
de bir fleridin belli bir yöntemle sar›lma-
s›yla oluflturulur ve tüm er ve subaylar
taraf›ndan giyilirdi.
Enverland (Enveristan)
I.Dünya Savafl›’nda Almanlar›n “Türki-
ye” yerine kulland›klar›, “Enver Pa-
fla’n›n ülkesi” anlam›ndaki tan›m.
I.Dünya Savafl› öncesi ve savafl s›ras›n-
da Almanya ile ittifak hâlinde olan ve
Alman yanl›s› bir politika izleyen Enver
Pafla, Almanlar için önemli bir müttefik
ve genifl bir hâkimiyet alan› yaratan kifli
olarak de¤erlendirilmekteydi. Bu yüz-
den Enverland tabiri çeflitli tren vagon-
lar›nda bile kullan›ld›.
Erayd›n, Yusuf Ziya
1892 Mersin
19 May›s 1952 Mersin
Birinci TBMM Mersin milletvekili.
Halkal› Yüksek Ziraat Okulu’nda oku-
du. I.Dünya Savafl›’nda yedeksubay ola-
rak askere al›nd›¤›ndan zorunlu olarak
okuldan ayr›ld›. Çanakkale’de ve Do¤u
Cephesi’nde savaflt›. ‹kinci Ordu Ziraat
Müfrezelerinde Ziraat Fen Memuru ola-
rak çal›flt›. Mütarekeden sonra ‹stan-
bul’a döndü. Ziraat Nezareti’nde görev
almak istemesi üzerine tar›m zararl›la-
r›yla mücadele için Manisa’ya gönderil-
di. ‹zmir’in iflgali s›ras›nda Alaflehir,
Uflak ve Konya Müdafaa-› Hukuk ör-
gütlerinde çal›flt›. Kilikya Cephesi’ndeki
direniflte silâh ve cephane temininde bü-
yük yararl›klar sa¤lad›. 27 Ekim
1920’de Birinci TBMM’ye Mersin mil-
letvekili seçildi; dönem sonras› memle-
ketine dönerek çiftçilik yapt›.
Erbaa Ayaklanmas›
Kurtulufl Savafl› s›ras›nda 7 Eylül
1920’de Erbaa’da ç›kan ayaklanma. Zi-
le’de bafllayan ayaklanma daha sonra
Erbaa’ya yay›ld›. Çolak ‹brahim Müfre-
zesi’nin üç ay süren mücadelesi sonucu
güçlükle bast›r›labildi.
322
Enver Pafla’n›n kartviziti
Resimli Kitap dergisinin kapa¤›nda, Enver
Pafla’yla ilgili düzenleme.
Yusuf Ziya Erayd›n
Mizah dergisi Güleryüz’ün kapa¤›nda Enver Pafla ile ilgili bir karikatür (8 Aral›k 1921, S.23).
Anadolu kap›lar›nda bir muhavere:
Enver: Müsaade ediniz de içeriye gireyim; ve sevgili Anadolu’ya getirdi¤im hediyeleri
takdim edeyim.
Mustafa Kemal Pafla: Buyrunuz... girebilirsiniz. Esasen Anadolu da size ait hediyelerden
takdim etmek için f›rsat bekliyor.
Enveriye (Enverî)
