309
di¤i gelir miktar› da düflmeye bafllad›.
Kurtulufl Savafl›’n›n baflar›yla sonuçlan-
mas› üzerine, 16 Ekim 1922’de Ankara
Hükûmeti, TBMM’de ald›¤› bir kararla,
‹stanbul Hükûmeti’nin vergiler hakk›n-
da görüflmelerde bulunma ve antlaflma-
lar yapma yetkisini tan›mayaca¤›n› ilân
etmesi üzerine Ankara’da bir Düyûn-›
Umumiye Müdürlü¤ü kurularak daha
önce Düyûn-› Umumiye’nin yönetimi
alt›nda bulunan bütün görevliler bu mü-
dürlü¤e ba¤land›. Nisan 1923’ten sonra
‹stanbul gümrü¤ü de, Ankara Hükûme-
ti ad›na çal›flmaya bafllad› ve ülke için-
de Düyûn-› Umumiye denetimine son
verildi. Ankara Hükûmeti, Lozan Ant-
laflmas›’yla Osmanl› Devleti’nden ka-
lan borçlar› ödeme konusunda alacakl›-
larla anlaflmaya vard›. Anlaflman›n
TBMM taraf›ndan onaylanmas› ise
1928’de gerçekleflti. Anlaflmaya göre
Türkiye, Osmanl› borçlar›n›n 1912’den
(Balkan Savafl›’ndan) önceki k›sm›n›n
%62’sini, sonraki borçlar›n ise %76’s›-
n› kabul etti. Böylece Türkiye, 161,3
milyon alt›n lira olan borcun 107,5 mil-
yon liras›n› (%67’si) ödemeyi üstlendi.
Toplam borcun 1929’da gelire oran›
%6,6, faiz dahil y›ll›k toplam ödemele-
rin ise ihracat gelirine oran› yaklafl›k
%5’ten ibaretti. Sözleflmeye göre, öde-
meler Haziran 1929’dan bafllayarak ya-
p›lacak; A¤ustos 1924 ile Haziran 1928
aras›ndaki y›ll›k ödemelerden vazgeçi-
lecekti. Ayr›ca, Düyûn-› Umumiye’nin
Türkiye’de hiçbir örgütü kalmayacak,
denetleme yetkisi olmayan ve yaln›zca
izleyici nitelikte bir görevlisi buluna-
cakt›. 1929’da bütün dünyay› etkileyen
Büyük Bunal›m, Türkiye Cumhuriye-
ti’nin de ödemeleri aksatmas›na neden
oldu¤undan 22 Nisan 1933’te alacakl›-
larla yeni bir sözleflme yap›ld›. Türki-
ye’nin borcu yeniden gözden geçirile-
rek y›ll›k taksit tutar› düflürüldü. Türki-
ye hükûmeti, Osmanl› borçlar›ndan
kendisine düflen pay›n son taksitini 25
May›s 1954’te ödedi.
Düzce Ayaklanmas›
‹ngilizlerin k›flk›rtmas› sonucu ‹stanbul
Hükûmetince görevlendirilen Anzavur
Ahmed taraf›ndan Millî Mücadele Ha-
reketi’ne karfl› bafllat›lan ayaklanma.
Birinci Düzce Ayaklanmas› (13 Ni-
san-31 May›s 1920):
K›sa zamanda ge-
nifl bir bölgeye yay›lan ayaklanma, ‹ngi-
lizlerin iste¤i üzerine, ‹stanbul Hükûme-
ti taraf›ndan düzenlendi. ‹ngilizlerin
amac›, Bo¤azlar› ellerinde tutabilmekti.
Bunun için Anadolu’da kurulacak bir
devletten gelebilecek tehditleri önlemek
için Marmara Denizi’nin do¤usunda iki
tampon bölgeye ihtiyaçlar› oldu¤undan
bölgede sürekli huzursuzluk ç›karmaya
çal›fl›yorlard›. Bölgede da¤›t›l›n paralar,
sarayla ilgili kiflilerin k›flk›rtmalar› ve
‹ngilizlerin çabalar›, halk›n ço¤unu mil-
lî kuvvetlerle karfl› karfl›ya getirmiflti. 13
Nisan 1920’de Adapazar›’nda bafllayan
ayaklanma k›sa zamanda Hendek, Düz-
ce, Bolu ve Gerede’ye kadar yay›l›p An-
kara’y› bile tehdit eder hâle geldi. Anka-
ra’da bulunan “Heyet-i Temsiliye”,
ayaklanmay› bast›rmak için Nâz›m Bey
kumandas›nda oluflturulan yeni bir tü-
men yan› s›ra Albay Osman Bey ku-
mandas›ndaki birlikler, Arif Bey ku-
mandas›ndaki 127.Alay, Çerkez Et-
hem’in Kuvâ-yi Seyyare birlikleri, Ço-
lak ‹brahimBey komutas›ndaki Kuvâ-yi
Milliye güçleri, Demirci Mehmed
Efe’nin zeybekleri ve Sar› Efe’nin Ku-
vâ-yi Milliye güçleri, isyan bölgesine
gönderildi. Bunlardan Geyve’deki
24.Tümen, Hendek’te pusuya düflürüle-
rek Tümen Komutan› Mahmut Bey ve
kurmay heyeti flehit edildi ve da¤›lan tü-
menin sa¤ kalan subaylar› tutsak edildi
(22 Nisan 1920); erlerin bir k›sm› isyan-
c›lar›n saflar›na kat›ld›; çok miktarda
top, silâh ve cephane isyanc›lar›n eline
geçti. 24.Tümen’in pusuya düflürülme-
sini ve Mahmut Bey’in flehit ediliflini
Bursa’da haber alan 20.Kolordu Ku-
mandan› Ali Fuat Pafla yönetimindeki
millî kuvvetler, 23 May›s 1920’de hare-
kete geçtiler. Bu hareketin iki cephesi
vard›: Bunlardan biri ‹zmit’te üstlenen
“Kuvâ-yi ‹nzibatiye” (Hilâfet Ordusu)
birliklerini ortadan kald›rmak, di¤eri de
genifl bir bölgeye yay›lan isyan› bast›r-
makt›. Millî kuvvetlerin harekât› h›zla
geliflti. Bu arada daha önce iki kez ayak-
lanma ç›kar›p baflar›l› olamayan ve
üçüncü kez yeniden ortaya ç›kan Anza-
vur Ahmed, çareyi bir kez daha kaç-
makta buldu. Çerkez Ethem kuvvetleri,
23 May›s günü Kuvâ-yi ‹nzibatiye bir-
liklerini ve isyanc›lar› bozguna u¤rata-
rak Sapanca ve Adapazar›’na girdi. Dört
gün süren ve 31 May›s 1920’de sona
eren harekât sonras› suçlular H›yanet-i
Vataniye Kanunu’na göre cezaland›r›l-
d›lar.
‹kinci Düzce Ayaklanmas› (8 A¤us-
tos-23 Eylül 1920):
Birinci Düzce
Ayaklanmas›’n› bast›ran kuvvetlerin bir
k›sm› Yozgat Ayaklanmas›’n› bast›r-
mak için, düzenli ordu birlikleri de 22
Haziran’da bafllayan Yunan sald›r›s›n›
durdurmak için Düzce’den ayr›ld›¤›nda
ayaklanmac›lar yeniden harekete geçti.
‹stanbul Hükûmeti’nin yeni k›flk›rtmala-
r› ve millî kuvvetlerin Düzce’de bulun-
mamas›ndan yararlanan 300 kiflilik asi
grubu, Düzce’yi iflgal edip Kuvâ-yi Mil-
liye’nin, Çerkez ve Abazalar› yok ede-
cekleri, kad›n ve k›zlar› “cariye” yapa-
caklar› propagandas› ile ayakland›lar ve
çevre halk› yeniden k›flk›rtt›lar. Ancak
tüm haz›rl›klar›n› tamamlayarak bölgeyi
denetimi alt›na alan 20.Kolordu Komu-
tan› Ali Fuat (Cebesoy) Pafla yönetimin-
deki kuvvetler taraf›ndan 27 A¤ustos’ta
yenildiler ve 23 Eylül’de de ayaklanma
tamamen bast›r›ld›ysa da yöredeki baz›
hainlerin Yunan ve ‹ngilizlerle iflbirli¤i
uzun süre sürdü. ‹kinci Düzce Ayaklan-
mas›’n›n bast›r›lmas›ndan sonra TBMM
Hükûmeti kuvvetlerine teslim olanlar›n
ço¤u affedilip çeflitli görevler verildi.
Düzce Ayaklanmas›
Düzce dolaylar›ndaki isyan olay› önemliydi. Abaza ve Çerkezlerden meydana gelen
dört bin kiflilik büyük bir kalabal›k, Düzce’yi basarak hapishaneleri boflaltt›lar ve
çarp›flma ile oradaki süvari müfrezemizin silâhlar›n› ald›lar. Hükûmet memurlar›n›
ve subaylar› hapsettiler.
Her taraftan, asiler üzerine kuvvet gönderdik. Bu arada, Geyve’de bulunan 24’üncü
Tümen de, Komutan› Yarbay Mahmut Bey baflta oldu¤u halde, Düzce’ye hareket et-
ti. Mahmut Bey, Meclis’in aç›ld›¤› gün, yani 23 Nisan 1920’de, Hendek’ten Düzce’ye
geçerken, Hendek de isyan etti. Adapazar› da asiler taraf›ndan elde edildi. Mahmut
Bey, 25 Nisan 1920’de, Hendek-Düzce yolu üzerinde asiler taraf›ndan aldat›larak pu-
suya düflürülmüfl ve ilk ateflte flehit edilmifltir. Kurmay Baflkan› Sami Bey, yaveri ve
daha birkaç subay da ayn› zamanda flehit düfltüler. Bunun üzerine, 24’üncü Tümen,
muharebe edemeden asiler taraf›ndan tamam›yla esir edildi. Bütün tüfekleri, topla-
r› al›nd›. A¤›rl›klar› ya¤ma edildi. Bu s›rada ‹zmit Mutasarr›f› Çerkez ‹brahim, ‹stan-
bul’dan Adapazar›’na geldi. Halka, Padiflah’›n selâm›n› bildirdi ve yüz elli lira maafl-
la gönüllü toplamaya bafllad›. Toplanan asi kuvvetler bütün o yöreye hâkim olduk-
tan sonra, Geyve Bo¤az›’ndaki kuvvetlerimize taarruza bafllad›lar.
Bizim, bu isyan alan›na gönderdi¤imiz kuvvetler flunlard›:
1- Salihli ve Bal›kesir Kuvâ-yi Milliye’sinin oluflturdu¤u Çerkez Ethem Bey Müfrezesi;
2- ‹ki tabur düzenli ordu birli¤i, dört da¤ topu, befl makineli tüfek ve üç yüz efe sü-
varisinden kurulmufl Binbafl› Nâz›m Bey Müfrezesi;
3- ‹ki tabur piyade, sekiz makineli tüfek, iki sahra ve iki da¤ topundan kurulu, Yar-
bay Arif Bey Müfrezesi;
4- Üç yüz kiflilik millî kuvvet ve iki makineli tüfek ve iki havan topundan ibaret Bin-
bafl› ‹brahim Bey (Çolak) Müfrezesi.
Komutan olarak da Ali Fuat Pafla, Geyve Bo¤az› yak›nlar›ndan Adapazar›’na uzanan
kesimde, Refet Pafla da Ankara’dan Beypazar› yoluyla Bolu’ya uzanan kesimde gö-
revlendirildiler.
Nutuk : s.304.
Düzce’den bir görünüm.
DÜZCE AYAKLANMASI
ATATÜRK’ÜN
ANLATIMIYLA
NUTUK’TA
