395
Hamidiye Kruvazörü
II.Abdülhamid döneminde ‹ngiltere’den
sat›n al›n›p I.Dünya Savafl› ve mütareke
y›llar›nda hizmet veren 1903 yap›m› Os-
manl› savafl gemisi. 22,2 mil sürat yapa-
bilen bir kruvazördü. “Abdülhamid”
olan ad›, daha sonra “Hamidiye” olarak
de¤ifltirildi. 1908’den sonra Osmanl› do-
nanmas›nda önemli ifller gördü. Sisam
adas› isyan›n›n bast›r›lmas›nda etkili ol-
du. 31 Mart olay›nda, Hareket Ordu-
su’na kat›lan donanma birlikleri içinde
yer ald›. Akdeniz donanma tatbikat›na
kat›ld›. Balkan Savafl› y›llar›nda ‹stan-
bul’un savunulmas› s›ras›nda önemli
görevlerde bulundu. Bu arada Karade-
niz’e ç›kt›¤› bir s›rada Bulgar torpidola-
r› taraf›ndan yaraland›. Onar›ld›ktan
sonra Çanakkale Bo¤az›’nda, ‹mroz ve
Bozcaada dolaylar›nda Yunan muhrip-
lerine karfl› koydu. 1912’de Rauf Bey
(Orbay) kumandas›nda Akdeniz’de çe-
flitli savafllara kat›ld›; Yunan limanlar›n›
bombalad›. Mondros Mütarekesi’nden
sonra Haliç’e çekildi. Cumhuriyet’in ilâ-
n›ndan sonra kumandan gemisi olarak
görev yapt›; çeflitli manevralara kat›ld›.
Uzun süre korumada kald›ktan sonra 10
Eylül 1964’te hurdaya ç›kar›ld›.
Hamit Bey (Deli Hamit Bey)
1 Eylül 1878 Rodos
9 Haziran 1928 ‹stanbul
Birinci TBMM Trabzon milletvekili.
Mülkiye Mektebi’ni bitirdikten sonra
‹çiflleri Bakanl›¤› ad›na de¤iflik yerlerde
idarî görevler üstlendi. 1913’te mülkiye
müfettifli, 1914’te Diyarbak›r valisi ol-
du. 1918’de ‹çiflleri Bakanl›¤›’nda müs-
teflarl›k yapt›. 28 May›s 1919’da Sam-
sun mutasarr›fl›¤›na atand›. 25 Ocak
1920’de atand›¤› Trabzon valili¤i s›ra-
s›nda Birinci TBMM’ye Trabzon mil-
letvekili seçildi. Memurluk ve milletve-
killi¤i görevlerini ay›ran yasan›n ç›kma-
s›ndan sonra milletvekilli¤inden istifa
etti. Ekim 1920’de Erzurum valisi oldu.
2 Aral›k 1920’de Ermenistan’la yap›lan
Gümrü Antlaflmas›’n› imzalayan heyet-
te yer ald›. Mamuretülaziz, Kastamonu,
Adana valilikleri yapt›. Adana’n›n geri
al›nmas› için Frans›zlarla yap›lan görüfl-
melere kat›ld›. Dahiliye Vekâleti müste-
flarl›¤›na getirildi. ‹stifa edip yerleflti¤i
Trabzon’da 1926’da ç›kard›¤› “‹stikbâl”
Hamit Bey (Deli Hamit Bey)
HALKEVLER‹
lirleri, ç›kan dergilerin sat›fllar›ndan elde edilen paralar bunun d›-
fl›nda tutulmufltu. Her Halkevi, y›ll›k faaliyetlerine uyumlu bir büt-
çe yaparak bunu ba¤l› bulundu¤u yörenin parti örgütüne onaylat›rd›.
Halkevi baflkanlar›, yöre parti örgütünün yönetim kurulu tara-
f›ndan seçilirdi. Bunun tek istisnas› Ankara Halkevi baflkanl›¤›d›r.
Bu halkevinin baflkan›, parti genel idare heyeti taraf›ndan seçilir-
di. Halkevleri tüzü¤ünün temel kurallar›ndan biri de, Halkevlerine
ait salonlar›n, CHP’nin ilkelerine ters düflmeyen bütün toplant›lara
aç›k olmas› do¤rultusundayd›. Ayr›ca Halkevlerinde oynanacak sa-
lon oyunlar› da s›n›rland›r›lm›flt›. Bunlar satranç, dama, domino, bi-
lardo ve masa tenisiydi; bunun d›fl›ndaki oyunlara tüzük izin ver-
memekteydi. Halkevi toplant›lar›nda bulunacaklar için özel yer ay-
r›lmayaca¤› tüzükte belirtilmifl; ancak baflta Cumhurbaflkan› ve yö-
renin en üst düzeydeki mülkî amiri olmak üzere belirli bir protokol
bu listenin d›fl›nda tutulmufltur.
Halkodalar›: Halkevi aç›labilmesi için, tüzükte belirlenen kol-
lardan en az üçünün kurulmas› flartt›. Baz› küçük kasaba ve nahi-
yelerde, hatta köylerde buna imkân bulunamad›¤› için, Halkevi aç›-
lamam›flt›r. Bu nokta gözönünde tutularak, bu tip yöreler ve yer-
leflim yerlerinde Halkevi ihtiyac›n› karfl›layacak do¤rultuda “Hal-
kodalar›” kurulmas› kabul edilmifltir. 1940 y›l›nda ilk olarak 141
Halkodas› aç›lm›flt›r. 1950’ye kadar Halkodalar›n›n say›s› 3500’ü
bulmufltur. Halkodalar›n›n bir baflka yarar› da, gelecekteki Halkev-
lerinin çekirde¤ini oluflturmalar›d›r. Nitekim birçok Halkevi, bafl-
lang›çta Halkodas› olarak kurulmufltur.
Halkevlerinin Say›s› ve Faaliyetleri: 1932’de ilk Halkevi aç›l-
m›fl; o y›l›n sonuna kadar Halkevi say›s› 34’e ç›km›flt›r. Elimizdeki
say›sal bilgilere göre, Halkevlerinin kapat›ld›¤› tarihte 478 Halke-
vi, 4322 Halkodas› bulunmaktayd›. Ayn› tarihte kentlerdeki lise ve
ortaokul say›lar›yla, k›rsal alandaki ilkokul say›lar›na bakt›¤›m›zda
Halkevleri ve Halkodalar›n›n nicel olarak ulaflm›fl olduklar› bu dü-
zeyin önemini daha yak›ndan anlar›z.
Halkevlerinin nicel ve nitel aç›dan en h›zl› geliflim dönemi
1932-1940 y›llar› aras›ndad›r. Bunu izleyen dönem, savafl ve çok
partili hayata geçifl nedeniyle, bir önceki dönemin h›z›n› ve heye-
can›n› koruyamam›flt›r. 1932-1940 aras›ndaki dönem boyunca yur-
da da¤›lm›fl bulunan halkevlerinin bütününde: 23.750 konferans,
12.350 temsil, 9.050 konser, 7.850 film gösterisi ve 970 sergi ka-
muya sunulmufltur. Ayn› dönem içerisinde toplam üye say›s› ise %
506 artm›flt›r. Halkevleri kitapl›klar›ndan 1932’de 149.949 yurttafl
yararlan›rken bu say› 1940’ta 2.557.853’e yükselmifltir. Halkevle-
rinde aç›lan çeflitli kurslardan yararlananlar›n say›s› 1932’de 900
iken 1940’ta bu say› 48.000’e ç›km›flt›r. Halkevlerinin kendi yay›n-
lar› da önemli bir faaliyet alan› olarak göze çarpmaktad›r. Bu ya-
y›n faaliyetinin a¤›rl›k noktas›n› dergiler oluflturmufltur. Hasan Ta-
ner’in 1944’te yay›mlad›¤› bibliyografyaya göre, Halkevlerinin ç›-
kard›¤› dergi say›s› 50 idi. 1950’de bu say› 20 dolaylar›na inmifltir.
Kaynak : Tevfik Çavdar, Halkevleri, Cumhuriyet Dönemi Türkiye Ansiklopedisi,
Cilt 4, s.878.
Hamidiye. Tablo: Tahsin Bey
