400
Harf Devrimi
HARF DEVR‹M‹
«Cumhuriyet kurulduktan sonra da yaz› konusu tart›fl›lmaya devam edildi.
Abdullah Cevdet, Yunus Nadi Abal›o¤lu, Falih R›fk› Atay, Hüseyin Cahit Yalç›n, Lâ-
tin harflerinin al›nmas› yönünde yaz›lar yazarken; Avram Galanti, Zeki Velidi To-
gan, Köprülüzade Mehmed Fuad, ‹brahim Alaeddin Gövsa gibi yazarlar da Arap
harflerinin terk edilmemesi yönünde yay›mlar yap›yorlard›. Bu arada 1924 y›l›nda
Azerbaycan, Lâtin harflerini alm›fl, 26 fiubat-6 Mart 1926 tarihleri aras›nda Ba-
kû’de toplanan “Birinci Uluslararas› Türkoloji Kongresi” de Sovyetler Birli¤indeki
Türklerin Lâtin alfabesine geçmesi, 7 olumsuz ve 6 çekimser oya karfl› 101 oyla ka-
bul edilmiflti. Bu kongrede Arap harflerini savunan Tataristan (Kazan) delegesi
Alimcan fieref Bey’in konuflmas› tepkiyle karfl›lanm›flt›.
K›saca de¤indi¤imiz bu geliflmeler zaten Lâtin harflerinin al›nmas›n› çok ön-
ceden beri düflünen ve bu düflüncesini aç›klamak için uygun ortam› bekleyen Ga-
zi Mustafa Kemal’in konuyu gündeme getirmesini sa¤lad›. O, önce Lâtin kökenli
rakamlar›n al›nmas›n› istedi ve Türkiye Büyük Millet Meclisi, 20 May›s 1928 gün-
kü toplant›s›nda “Beynelmilel Erkam›n (Rakamlar›n) Kabulü Hakk›ndaki Kanun”u
görüfltü ve kabul etti. Bu yasa 1 Haziran 1928 tarihinde yürürlü¤e girdi.
20 May›s 1928 tarihinde Maarif Vekâletinde Lâtin harfli yeni alfabeyi ve ya-
z›m kurallar›n› saptamak için “Dil Encümeni” kuruldu. Bu encümen flu kiflilerden
olufluyordu: Mehmet Emin Eriflirgil, Mehmet ‹hsan Sungu, Falih R›fk› Atay, Faz›l
Ahmet Aykaç, Ruflen Eflref Ünayd›n, Rag›p Hulusi Özdem, Ahmet Cevat Emre, Ya-
kup Kadri Karaosmano¤lu, ‹brahim Osman Grantay, ‹brahim Necmi Dilmen, Ahmet
Rasim, Celâl Sahir Erozan, ‹smail Hikmet Ertaylan, Avni Baflman. Dil Encümeni ilk
toplant›s›n› 26 Haziran 1928 tarihinde Gazi Mustafa Kemal’in baflkanl›¤›nda yapt›.
Dil Encümeni “Elifba Raporu”, “Gramer Hakk›nda Rapor” gibi çal›flmalar› yapt›.
Türk daktilosunu tespit etti ve ‹mla Lügati’ni haz›rlad›.
Yeni Yaz›ya Do¤ru
Yeni yaz› konusundaki çal›flmalar, Lâtin rakamlar›n›n kabulü ve Dil Encüme-
ni’nin kurulmas›yla h›z kazand›.
(………)
Gazi Mustafa Kemal, 9 A¤ustos 1928 gecesi, ‹stanbul’da Sarayburnu (Gülha-
ne) Park›’nda, Cumhuriyet Halk F›rkas›’n›n düzenledi¤i bir e¤lence toplant›s›nda,
Yeni Türk Harfleri konusundaki düflüncelerini halka aç›klayarak Yaz› Devrimi’ne
giden süreci resmen bafllatt›. Gazi, o akflam yapt›¤› konuflmada flöyle diyordu:
“Arkadafllar, güzel dilimizi ifade etmek için yeni Türk Harflerini kabul ediyo-
ruz. Arkadafllar, bizim güzel, ahenkli, zengin lisan›m›z yeni Türk Harfleri ile ken-
dini gösterecektir. As›rlardan beri kafalar›m›z› demir çerçeve içinde bulunduran,
anlafl›lmayan ve anlayamad›¤›m›z iflaretlerden kendimizi kurtarmak mecburiye-
tindeyiz. Lisan›m›z› muhakkak anlamak istiyoruz. Bu yeni harflerle pek çabuk,
mükemmel bir surette anlayaca¤›z. Ben buna eminim, siz de emin olunuz.
Gazi Mustafa Kemal, daha sonra, 23 A¤ustos’ta Tekirda¤’a, 26 A¤ustos’ta
Bursa’ya, 1 Eylül’de Çanakkale’ye, 2 Eylül’de Gelibolu’ya, 15 Eylül’de Sinop’a, 16
Eylül’de Samsun’a, 18 Eylül’de Amasya’ya, 19 Eylül’de Tokat’a, 19 Eylül’de Sivas’a,
20 Eylül’de Kayseri’ye giderek halka yeni yaz›y› anlatt›. Zaman zaman kendisi de
kara tahtan›n bafl›na geçerek halka dersler verdi. 21 Eylül 1928 tarihinde Anka-
ra’ya döndü¤ünde kendisi için haz›rlanan tak›n üzerinde yeni Türk Harfleriyle flu
yaz› vard›: “ANKARA ULU GAZ‹S‹N‹ YEN‹ HARFLERLE SELÂMLAR.” Hâkimiyeti Mil-
liye gazetesi ise 21 Eylül 1928 tarihli say›s›na yeni harflerle flu bafll›¤› atm›flt›: “Sa-
fa geldin Büyük Gazi.”
Gazi Mustafa Kemal’in yurt gezileri s›ras›nda yeni yaz›da sorun ç›karan yaz›-
l›m flekilleri de gündeme geldi. Gazi, Ankara’ya döndükten sonra bu konular›n aç›k-
l›¤a kavuflmas›n› sa¤lad› ve “kh” yerine “k”, “gh” yerine “g” yaz›lmas›n›, “q” har-
finin kullan›lmamas›n›, “-” ba¤lama iflaretinin kald›r›ld›¤›n› ve fiil çekim eklerinin
bitiflik yaz›lmas› gerekti¤ini bildirdi. Bundan sonra yay›mlanan kitap ve di¤er ya-
y›nlarda yeni yaz›m flekli kullan›lmaya baflland›.
Kaynak : Dr.Mustafa Duman, 72.Y›ldönümü Dolay›s›yla Yaz› Devrimi’ne Do¤ru, Toplumsal Tarih,
Say› 83, Kas›m 2000, s.26.
Harf Devrimi: Tablo: fieref Abdik
Harf Devrimi nedeniyle TBMM taraf›ndan Mustafa Kemal’e arma¤an
edilen, gümüfl levha üzerine alt›n harflerin yerlefltirildi¤i çerçeve.
