422
Hürriyet ve ‹tilâf F›rkas›
M‹LLÎ MÜCADELE BAfiLANGICINDA HÜRR‹YET VE ‹T‹LÂF FIRKASI
BELGE: 1
Hürriyet ve ‹tilâf Partisi Lideri Sad›k Bey’in Sadarete (Baflba-
kanl›¤a) sundu¤u dilekçe:
Hürriyet ve ‹tilâf Partisi
Umumî Merkezi
‹stanbul
Say›
Baflbakanl›k Yüksek Kat›na
Hürriyet ve ‹tilâf Partisi 26 Eylül 1335/9 Ekim 1919 ve 13 Ekim
1335/26 Ekim 1919 tarihlerinde sundu¤u yaz›lar›nda, milletvekili
seçimleri hakk›ndaki görüfllerini ve alt›yüz senelik büyük bir dev-
leti, bugünkü felâket çukuruna düflürmüfl olan ‹ttihat ve Terakki
Komitesi’nin ‹zmir facia ve taarruzlar›na karfl› vatan› savunma his-
si ile teflekkül eden Millî Kuvvetlerin fleklinden faydalanarak Ana-
dolu’da, Kuvâ-yi Milliye ad› alt›nda ortaya ç›k›fl›n›n mahiyet ve
keyfiyeti yüksek görüflünüze sunulmufl idi. ‹flbu komite on seneden
beri çalmak ve zorla almak, soygun ve çapulculuk, ihtikar ve rüfl-
vetçilik, öldürme ve göç ettirme gibi çeflitli yolsuzluk ve zulüm
araçlar› ile doldurdu¤u kasalar›n›n kap›lar›n› sekiz aydan beri aç-
m›flt›r. Buna Anadolu’da toplad›¤› büyük paralar› da katm›flt›r. Mü-
tarekeden sonra, baflflehre toplanm›fl olan baz› yedek subaylarla
komiteye ba¤l› baz› subay, üst subay ve generalleri doyurup gö-
revlendirerek, bafl› ‹stanbul’da olan teflkilât arac›l›¤› ile, bütün ça-
l›flmalar›m›za ve hükûmete devaml› müracaat ve ricalar›m›za ra¤-
men, Anadolu’ya göndermeye ve toplamaya muvaffak oldu. Bu ci-
nayetler komitesi her ne flart ve flekilde bulunursa bulunsun, neti-
cesi ne kadar müthifl olursa olsun, kar›fl›kl›klar ç›karmak ve bun-
dan faydalanarak, ç›kar sa¤lamaya, servet edinmeye, flan ve flöh-
ret toplamaya çal›flan bir k›s›m ihtirasl› kimselerden ve keza suçu-
nu kapatma ve sorumluluklar›ndan kurtulmak için devaml› cinayet-
ler yapmaktan çekinmeyen ve bütün kutsal bildi¤i fleyleri hasis
menfaatleri karfl›l›¤›nda, hiçbir vicdan azab› duymadan ayak alt›na
alanlardan kurulmufl bir kafileyi, hiçbir engele rast gelmemek bah-
tiyarl›¤› sayesinde bunlara katt› ve ekledi. Hükûmetin tereddüt ha-
linden faydalanarak duruma ve zamana hâkim görünmeye çal›flt›
ve zan olunur ki bu hareketsizlik ve tereddütler neticesinde mu-
vaffak da oluyor.
Ahalinin hiçbir ifltiraki olmad›¤› halde bu türediler taraf›ndan
Anadolu’da vücuda getirilen ve ‹ttihat ve Terakki Cemiyeti’ne
mensup subay, memur ve jandarmalar ile kuvvetini hükûmetten
alan bu isyan›n, milletvekili seçimlerine nüfuz ve tesir edece¤i ve
eskiden yapt›klar› gibi, y›ld›rma ve korkutma, zor ve fliddet kullan-
ma ile milletin seçme hakk›n› gasp etmek suretiyle Milletvekilleri
Meclisi ad› alt›nda vücuda getirecekleri bir hey’et vas›tas› ile bü-
tün milletin mukadderat›na sahip olarak kendi emellerine oyuncak
yapmak isteyecekleri yaz›l› ve sözlü olarak partimiz taraf›ndan hü-
kûmete arz edilmifl ve seçim selâmetinin ne suretle temin edilebi-
lece¤inin, seçme hakk›n›n gaspedilip ayaklar alt›na al›nd›¤›n› gö-
ren millete beyan ve izah edilmesi istirham k›l›nm›fl idi.
Fakat ne çare ki hükûmetin, yay›mlad›¤› beyanname ile mille-
te karfl› yüklendi¤i taahhütlerin Hürriyet ve ‹tilâf Partisi’nin vuku
bulan müracaatlar› üzerine Sadaret taraf›ndan verilmifl olan sözlü
teminat›n bugüne kadar hiçbir fiilî eseri görülmedi¤i gibi, aksine
k›yam erbab›n›n, partimiz beyannamesinde arz ve tafsil edilmifl
olan eflk›yal›k ve serkefllik hareketleri elan devam eyledi¤i, Anado-
lu’dan ‹stanbul’a do¤ru yap›lmakta olan göçler ve baz› taraflarda
bu isyan aleyhinde gösterilen ayaklanma ve karfl› koyma ile sabit
olmaktad›r.
Kuvâ-yi Milliye mümessilleri ad›n› alan maskeli ‹ttihatç› reis-
lerinin Anadolu’nun her köflesinde seçim ifllerine müdahale ve mil-
letin hukukuna tecavüz eyledikleri ve hatta birçok yerlerde ikinci
seçmenlerin seçimini bitirdikleri evrak-› havadiste görülmekte ve
‹stanbul’da bile Millî Kongre maskesi alt›nda çal›flmalar yaparak
ahali ve seçim çevreleri üzerinde çeflitli vas›talarla tesir ve nüfuz-
lar›n› yaymakta olduklar›, yap›lan vak’alarla tahakkuk etmektedir.
Di¤er taraftan da Amasya’dan dönen Salih Pafla’n›n, Kuvâ-yi Milli-
ye’nin ‹stanbul Mümessili Kara Vas›f Bey’i birlikte getirmesine gö-
re, iki taraf aras›nda yap›lm›fl oldu¤u baz› Bakanlarca gazetelerde
beyan ve ilân edilen antlaflman›n memlekette dördüncü bir kuvve-
tin kabulü fleklinde tecelli etti¤i tebeyyün etmesine ve millî hare-
ketlerin ücretsiz telgrafla haberleflmesine izin verildi¤inin gazete-
lerde görülüp hükûmetçe tekzip edilmemesine ve Harp Cephele-
rinde bulunup devleti müessif flartlar içinde mütareke akdine mec-
bur eden ahvalden hesap vermesi lâz›m gelen kumandanlar›n hâlâ
ifl bafl›nda bulundurulmas›na, hükûmetin anlaflma için temasta bu-
lunmas›na ve millî hareketler taraf›ndan, kovulan, uzaklaflt›r›lan,
hapis edilen ve tutuklanan vali, mutasarr›f ve öbür memurlar›n ka-
nunî haklar› tetkik edilmeksizin haklar›nda uygulanan keyfî ve zec-
rî muamelelerin hükûmetçe uygun görülerek yerlerine millî hare-
ketler taraf›ndan arzu edilenlerin nasp ve tayin edilmesine daya-
narak hükûmetin seçim serbestli¤ini temine muvaffak olamayaca-
¤› anlafl›lmaktad›r.
Bu durumda memlekette siyasî hayat›n teminine imkân kal-
mad›¤›na kanaat getiren ve Anadolu’da, Rumeli’nin her taraf›nda
flubeleri olmak itibariyle seçim ifllerinde daha ziyade alâkadar bu-
lunan Hürriyet ve ‹tilâf Partisi, vaziyetin normal hâle getirilmesini
bekleyerek, bugünkü seçimlere kesin olarak kat›lmayaca¤›n› esef-
le arz ve bu konuda mazur görülmesini istirham eyler.
Bu sebeple egemenli¤i alt›ndaki bütün kifli ve ahalinin haklar›n› ko-
ruma, suç iflleyenleri örnek olacak flekilde tepelemek ve ce-
zaland›rmakla yükümlü olan hükûmetin, Salih Pafla Hazretle-
rinin Amasya’ya kadar seyahatlerinden edinilen kanaatleri ile
yetinmeyerek partimizden seçilecek bir hey’et gönderilip ili-
flik listede bir k›sm› yaz›l› kanunsuzluklar ve cinayetleri yerle-
rinde tetkik ettirerek tahakkuk edecek hâle göre kanunî ceza-
lar›n verilmesini ve adaletin yerine getirilmesini istemek ve
istid’a etmeyi de partimiz kutsal bir vazife sayar. Bu konuda
emir sizindir. 28 Ekim 1335/10 Kas›m 1919
Pullar
Parti Mühürü
‹mza
Sad›k
Yukar›daki takrir yaz›l›p imzaland›ktan sonra Sadaretiniz ta-
raf›ndan yap›lan davet üzerine baflkan›m›z vas›tas› ile al›nan sözlü
emriniz, malûm teflkilât mümessil ve murahhas› ad› ile ‹stanbul’a
gelmifl olan Kara Vas›f Bey’le görüflülerek her iki taraftan arzu olu-
nan milletvekilleri isim ve miktarlar›n›n tayin ve takdiri ile uzlafl›l-
mas›ndan ibarettir.
Yukar›daki takririmizde etrafl›ca aç›klad›¤›m›z gibi milletin
meflru olan seçme hakk›n›n tamamen yerine getirilmesini sa¤la-
mak gayesinden baflka bir emel beslemeyen partimiz, siyasî bir
parti olmak üzere asla tan›yamad›¤› böyle bir askerî hey’etle âde-
ta pazarl›¤a giriflmek suretiyle milletvekili ç›karmay› hem kendi
haysiyetini ve hem de milletin seçme hakk›n› ihlâl edecek mahi-
yette gördü¤ünden, yap›lm›fl olan teklifin kabulünde mazur bulun-
du¤umuzu ilâveten arz eder, istedi¤imiz tahkikat›n bir an önce ya-
p›lmas›na müsaade buyurulmas›n› istirham eyleriz. 28 Ekim
1335/10 Kas›m 1919.
Parti mühürü
Baflkan
‹mza
Sad›k
Kaynak : Hamdi Atamer, Belgelerle Türk Tarihi, Cilt X, Say› 60, Eylül 1972, s.4.
