417
Hilâfetin Kald›r›lmas›
Halk›n ‹çinde Bulundu¤u Psikolojiyi, Düflünce E¤ilimlerini
Bir Daha ‹ncelemek ‹çin Halkla Yak›ndan Temasa Geçmek
Efendiler, saltanat›n kald›r›lmas› ve hilâfet makam›n›n yetkisiz kal›fl›
üzerine, halk ile yak›ndan temasa geçmek, halk›n içinde bulundu¤u
psikolojiyi, düflünce ve e¤ilimlerini bir daha incelemek önem kazan›-
yordu. Bunun d›fl›nda, Meclis, son y›l›na girmifl bulunuyordu. Yeni se-
çim dolay›s›yla, Anadolu ve Rumeli Müdafaa-i Hukuk Cemiyeti’ni si-
yasî bir parti durumuna getirmeye karar vermifltim. Bar›fl gerçekle-
flince, cemiyet teflkilât›m›z›n, siyasî bir partiye dönüflmesini gerekli
buluyordum. Bu konuda da do¤rudan do¤ruya halk ile görüflüp ko-
nuflmay› yararl› say›yordum. Zaferden sonra e¤itimle u¤raflmaya
bafllam›fl olan ordumuzu da yak›ndan görmek istiyordum. ‹flte bu
maksatlarla Bat› Anadolu’da bir gezi yapmak üzere, 14 Aral›k 1923 ta-
rihinde Ankara’dan hareket ettim,
Eskiflehir’den bafllayarak, ‹zmit, Bursa, ‹zmir ve Bal›kesir’de, halk› uy-
gun yerlerde toplayarak uzun sohbetlerde bulundum. Halk›n, bana,
diledikleri gibi serbestçe sorular sormas›n› istedim. Sorulan sorula-
ra cevap olmak üzere, alt› saat, yedi saat süren konferanslar verdim.
Sayg›de¤er Efendiler, hemen her yerde halk›n anlamak istedi¤i hu-
suslardan dikkati çeken noktalar flunlard›:
Lozan Konferans› ve sonucu, millî hâkimiyet ve hilâfet makam›, bun-
lar›n durumlar› ve iliflkileri; bir de kurmak niyetinde oldu¤um anlafl›-
lan siyasî parti...
Lozan Konferans› görüflmelerini, her yerde, özetleyerek oldu¤u gibi
anlat›yordum. Olumlu sonuç al›naca¤› hakk›ndaki inanc›m› da belir-
terek milletin endiflesini gidermeye çal›fl›yordum.
Millî Hâkimiyet ile Hilâfet Makam›n›n Durumlar› ve
‹liflkileri
Halk›n, millî hâkimiyet ve hilâfet makam›n›n durumlar› ile bunlar›n
iliflkileri konusunda merak ve endifleye kap›lmakta hakk› vard›. Çün-
kü, Meclis, 1 Kas›m 1922 tarihli karar›yla, flah›s hâkimiyetine dayanan
devlet fleklinin 16 Mart 1920 tarihinden bafllayarak ve ebedî olarak
tarihe kar›flt›¤›n› ilân ettikten sonra, birtak›m fiükrü Hocalar, “Müslü-
man kamuoyu flüphe ve üzüntülere düflmüfltür” diyerek hareket ve
faaliyete geçtiler. Bunlar: “Hilâfet demek hükûmet (devlet) demektir.
Hilâfetin hak ve görevlerini yok etmek, hiç kimsenin, hiçbir meclisin
elinde de¤ildir” davas›n› ortaya atm›fllard›. Meclis’in, milletin orta-
dan kald›rd›¤› flah›s saltanat›n›, hilâfet makam›nda devam ettirmek
ve Padiflah’›n yerine Halife’yi geçirmek sevdas›na düflmüfllerdi.
Gerçekten de gerici bir grup, Afyonkarahisar Milletvekili Hoca fiükrü
imzas›yla ‹slâm Hilâfeti ve Büyük Millet Meclisi ad›yla bir broflür ya-
y›mlad›. Bu broflürün, Ankara’da 15 Ocak 1923 tarihinde yay›mland›¤›
ve bütün milletvekillerine da¤›t›ld›¤› bana ‹zmit’te bildirildi. Broflü-
rün üzerine sadece 1339 (1923) y›l› yaz›lm›flt›. Fakat, broflürün daha
ben Ankara’dayken haz›rlan›p bast›r›ld›¤› ve benim Ankara’dan ayr›-
l›fl tarihim olan 14 Ocak 1923 gününün ertesinde ortaya ç›kar›ld›¤› an-
lafl›lm›flt›.
fiükrü Efendi Hoca ve arkadafllar›, “Halife Meclis’in, Meclis Halifenin-
dir” safsatas›yla, Millet Meclisi’ni Halife’nin dan›flma kurulu ve Hali-
fe’yi Meclis’in, dolay›s›yla devletin baflkan› gibi göstermek ve kabul
ettirmek istemifllerdir.
Halife Olan Zat› Ümitlendirecek Ba¤l›l›k Gösterileri
Efendiler, Halife bulunan zat› ümitlendirecek baz› ba¤l›l›k gösterileri
de dikkati çekiyordu. Gizli olarak yap›lan ba¤l›l›k gösterileri ise, bi-
zim d›flardan tahmin ettiklerimizden daha fazla imifl. Bu konuda bir
fikir vermifl olmak için, o s›ralarda ‹stanbul ve Trakya’da görevli me-
murumuz ve temsilcimiz olan Refet Pafla’n›n, o günlerde, Halife’ye,
“Konya” ad›ndaki bir at› sunmas› dolay›s›yla, kendi kardefli ve ayn›
zamanda yaveri Rifat Bey’e yazd›¤› bir flifreli telgrafla, bu telgrafa
Halife’nin baflyaveri vas›tas›yla verdi¤i cevab› oldu¤u gibi bilginize
sunaca¤›m:
fiifre
Rifat Bey’e
5.1.1923
Konya’y› Halife Hazretleri’ne sunmak için getirmifl-
tim. Yaln›z flimdi ne durumda oldu¤unu görmedim.
Cesaret edemiyorum. ‹stanbul’da iyi bir hayvan bu-
lunmayaca¤›n› anlad›¤›m için, Halife Hazretleri’nin
baflyaverlerinden de hayvan sat›n al›nmas› hususun-
da acele etmemelerini rica etmifltim.
Hayvan›n Hali-
fe Hazretleri taraf›ndan be¤enilmesini Tanr›’n›n bir
lütfu say›yorum.
Büyük bir cür’etkârl›k olaca¤›n› bil-
mekle birlikte, ‹stiklâl Savafl›’n›n tarihî bir hat›ras› ol-
du¤u için, eski sad›k bir askerin gazâ yadigâr› olarak
sundu¤u Konya’n›n, Halife Hazretleri taraf›ndan lüt-
fen kabulünü ve Halife Hazretleri’nin en içten gelen
ba¤l›l›k duygular›yla ellerini öptü¤ümün Halife Haz-
retleri’ne duyurulmas›na arac› olmalar›n› Baflyaver
fiekip Bey’den rica ederim. Konya’y› ve bu flifreyi fie-
kip Bey’e hemen teslim ediniz.
Refet 7.1.1923
Trakya Fevkalâde Temsilcisi Refet Pafla
Hazretleri’ne
Sayg›yla arz ederim: Pek say›n kardefliniz Rifat
Bey’in teslim etti¤i yüce flahs›n›zdan gelen telgraf›
Halife Hazretleri Efendimiz’e arz ettim. Peygamber
vekili olan Halife Hazretleri, gerek bir defa daha ifa-
de buyurulan içten ba¤l›l›k duygular›ndan, gerek
kendilerine sunulan Konya ad›ndaki hayvandan dola-
y› pek hoflnut ve müteflekkir kald›lar. Aziz vatan›m›-
z›n istiklâlini korumak gibi pek kutsal ve yüce bir ga-
yenin elde edilmesine çal›flan büyük simalar aras›n-
da seçkin bir yeri olan yüksek flahsiyetlerinin de yi-
¤itlik ve fedakârl›k gösterdikleri er meydanlar›ndan
birinin ad›yla an›lan bu sevimli ve güzel ata sahip ol-
makla iftihar ettiler, Yüce Cebrail, kâinat›n flerefi
Peygamberimiz Hazretleri’ne (S.A.S.) peygamberli¤i
bildirdi¤i gibi, zat›devletiniz de Halife Hazretleri’ne
Peygamberin vekili oldu¤unu bildirdi¤inizden dolay›,
yüksek flahsiyetiniz, kendilerine bütün ömürlerinin
en mutlu ve kutsal bir olay›n› her zaman hat›rlata-
cakt›r. Yüksek flahsiyetlerinin bu aziz hat›raya kar›fl-
m›fl olmalar› dolay›s›yla, s›k s›k ve içten gelen bir
sevgi ile hat›rlanacaklar› zaten belli iken, bir de her
gün, al›fl›ld›¤› üzere tatl› Sabâ Rüzgâr› gidiflli bu ata
binildikçe, yüksek flahsiyetlerinin de¤erli hât›ras› ye-
niden an›lacak ve canlanacakt›r. fiu sat›rlarla, Halife
Efendimiz’in gerçekten tertemiz ve de¤erbilir duy-
gular›na ne dereceye kadar tercüman olabildi¤imi
kestiremem. Bunu baflaramad›ysam, eksi¤imi, Zat›-
devletlerine, Halife Hazretleri’nin bizzat göstermifl
ve ifade buyurmufl olduklar› babaca sevgi ve okfla-
y›fllar daha önceden telâfi etmifltir, kanaatiyle avun-
maktay›m. Bu vesileyle ve sonuç olarak size, Tan-
r›’n›n gölgesi ve Peygamber’in vekili Halife Hazretle-
Baflbakan ‹smet Pafla’ya Londra’dan
gönderilen mektup, 5 Aral›k 1923
tarihli Tanin (üstte) ve Tevhid-i Efkâr
gazetelerinde farkl› bafll›klarla
yay›mlan›nca siyasî çevrelerde
oldukça tepki yaratt›.
▲
H‹LÂFET‹N KALDIRILMASI
ATATÜRK’ÜN
ANLATIMIYLA
NUTUK’TA
