Hilâfet Ordusu
bk.
Kuvâ-yi ‹nzibatiye
Hilâfetin Kald›r›lmas›
3 Mart 1924’te TBMM’nin ç›kard›¤›
431 say›l› “Hilâfetin ‹lgas› ve Hanedan-
› Osmanî’nin Türkiye Cumhuriyeti Me-
maliki Haricine Ç›kar›lmas›na Dair Ka-
nun” sonucu halifeli¤e son verilmesi
olay›. Hilâfet makam› siyasî olarak
avantaj sa¤lamak ve Müslüman halk
üzerinde hâkimiyet kurmak için Kurtu-
lufl Savafl› s›ras›nda Osmanl› Saray› ta-
raf›ndan kullan›lm›flt›. Millî Mücade-
le’nin zaferle sonuçlanmas›ndan sonra
Lozan Bar›fl Görüflmeleri’ne kat›lacak
heyetin tespiti konusunda Ankara ve ‹s-
tanbul’da iki ayr› hükûmet bulunmas›n-
dan dolay› bir iki bafll›l›k vard›. ‹ngiliz-
ler bafllangݍta iki merkezden de temsil-
ci ça¤›rd›. Ancak bu iki bafll›l›ktan ra-
hats›z olan TBMM, 1 Kas›m 1922’de
ç›kard›¤› kanunla hilâfet ve saltanat›n
ayr›larak saltanat›n kald›r›lmas›na karar
verdi. Hilâfet sadece dinî boyutu olan
bir kurum olarak kabul edildi.
TBMM’nin bu karar›n› kabul etmeyen
ve can güvenli¤ini düflünen VI.Mehmed
Vahdeddin, 16-17 Kas›m 1922 gecesi
‹stanbul’dan kaçarak ‹ngilizlere s›¤›nd›.
Bunun üzerine veliaht Abdülmecid
Efendi ile görüflülerek, kendisinden sal-
tanat iddias›nda bulunmayaca¤›na dair
belge al›nd› ve TBMM’de 19 Kas›m
1922’de yap›lan oturumda Abdülmecid
Efendi’nin halife tayin edilmesine karar
verildi. Meclis, ayn› gün Abdülmecid
Efendi’nin nas›l davranmas› gerekti¤ine
dair çerçeve haz›rlad›. Buna göre, halife,
sadece “halife-i müslimin” s›fat›n› kul-
lanacak, baflka s›fatlar kullanmayacakt›.
Ayr›ca, ‹slâm dünyas›na duyurmak için
bir beyanname haz›rlayarak Ankara Hü-
kûmeti’ne gönderecekti. Bu beyanna-
mede halife seçilmesinden dolay› duy-
du¤u memnuniyeti dile getirecek, Vah-
deddin’in davran›fl› tenkit edilecek,
Türk Devleti ve TBMM’nin ‹slâm âlemi
için hay›rl› oldu¤u belirtilecek, hükûme-
tin hizmetlerinden takdirle bahsedile-
cekti. Birkaç gün sonra Abdülmecid
Efendi, hükûmetin istedi¤i bildiriyi ya-
y›mlayarak gösteriflli bir flekilde halifeli-
¤i üstlendi. Meclis’te hilâfet makam›n›n
devam etmesi gerekti¤ini savunanlardan
milletvekili Hoca fiükrü Efendi, hilâfe-
tin önemine dair bir risale yay›mlad›. 24
Temmuz 1923’te Lozan Antlaflmas›’n›n
imzalanmas›, 29 Ekim 1923’te Cumhu-
riyet’in ilân edilmesinden sonra Meclis
gündeminin en önemli maddesi, hilâfe-
tin kald›r›lmas› meselesi oldu. ‹stanbul
Baro Baflkan› Lütfi Fikri Bey ve Tanin
gazetesi baflyazar› Hüseyin Cahit, hilâ-
fetin devam etmesi gerekti¤ine iliflkin
yaz›lar yazd›lar. Aralar›nda Rauf Bey
(Orbay), Kaz›m Karabekir, Ali Fuat Pa-
fla (Cebesoy), Refet Pafla (Bele), Adnan
Ad›var’›n da bulundu¤u baz› milletve-
killerinin Abdülmecid Efendi’yi ‹stan-
bul’da ziyaret etmeleri kamuoyunu etki-
ledi. Ankara Hükûmeti bu geliflmeler-
den rahats›z oldu ve 22 Kas›m 1923’te-
ki Cumhuriyet Halk F›rkas› toplant›s›n-
da hilâfetin bu durumu elefltirildi. Parti
Baflkan› ‹smet Pafla (‹nönü), net bir fle-
kilde hilâfet karfl›t› bir tav›r ald›. Bu s›-
rada Londra’da bulunan Seyyid Emir
Ali ve A¤a Han, Hindistan Müslüman-
lar› ad›na bir mektup göndererek hilâfet
makam›n›n korunmas›n› istediler. Bafl-
bakan›n yan› s›ra ‹stanbul bas›n›na da
gönderilen bu mektubun gazetelerde ya-
y›mlanmas›, Ankara’da büyük tepki ya-
ratt›. Bunun üzerine ‹stanbul’da ‹stiklâl
Mahkemesi kurulmas›na karar verilerek
mektubu yay›mlayan Tanin, ‹kdam ve
Tevhid-i Efkâr gazetelerinin sahipleri ve
sorumlu müdürleri H›yanet-i Vataniye
Kanunu çerçevesinde yarg›land›lar. Ha-
lifenin, cuma alaylar› düzenleyip çeflitli
yabanc› temsilcilerle görüflmesi, bir
padiflah gibi davranarak siyasî eylem-
lerde bulunmas›, bu fikri daha da güç-
lendirdi. Yurt gezisine ç›kan Mustafa
Kemal, ‹zmir’de bulundu¤u s›rada ‹z-
mir bas›n›ndan, hilâfetin kald›r›lmas›
konusunda destek istedi. Hüseyin Ca-
hit ve Velid Ebüzziya gibi ‹stanbul ba-
s›n›n›n önemli kalemleri, hilâfet yanl›-
s› yaz›lar›n› sürdürdüler. Bu atmosfer
içinde 25 fiubat 1924’te bütçe görüfl-
meleri s›ras›nda hilâfet makam›n›n
ödene¤i konusunda sert tart›flmalar
yafland›. 3 Mart 1924 günü Halk F›r-
kas› Grubu fianl›urfa Milletvekili
fieyh Saffet Efendi önderli¤inde 53
milletvekili, hilâfetin kald›r›lmas›na
iliflkin 12 maddeden oluflan kanun tek-
lifini Meclis’e sundu. Ayn› gün ç›kan
431 say›l› “Hilâfetin ‹lgas› ve Hane-
dan-› Osmanî’nin Türkiye Cumhuri-
yeti Memaliki Haricine Ç›kar›lmas›na
Dair Kanun”la hilâfetin kald›r›lmas›
ve Osmanl› hanedan›n›n yurt d›fl›na
ç›kar›lmas› kararlaflt›r›ld›. Ayn› gün
akflam› karar ‹stanbul valili¤ine bildi-
rildi ve ayn› gece Halife Abdülmecid
Efendi, vali ve emniyet müdürü göze-
timinde on kiflilik ailesiyle birlikte Ça-
talca’dan trene bindirildi. Di¤er hane-
dan üyelerine ise, yurt d›fl›na ç›kmala-
r› için on günlük süre tan›nd›. Osman-
l› Devleti’ne padiflahl›k etmifl kiflilerin
tafl›n›r tafl›nmaz mallar›n›n bir y›l için-
de tasfiye edilmesi, bu yap›lmazsa hü-
kûmetin, ilgili kiflilerin mallar›n› sata-
rak bedellerini onlara yollamas› hük-
me ba¤land›. Hilâfetin kald›r›lmas› ile
Türkiye Cumhuriyeti Devleti’nin en
önemli devrimlerinden biri olan lâik-
lik ilkesinin hayata geçirilmesinde
kayda de¤er bir ad›m daha at›ld› ve
yeni rejimin dinî bir yap›da olmas›n›n
en büyük engellerinden biri ortadan
kalkm›fl oldu. Hem dinî hem de siyasî
özellikleri olan bir kurum olan hilâfe-
tin kald›r›lmas›yla millî egemenlik il-
kesinin gerçekleflmesine katk› sa¤lan-
d›. Tüm ‹slâm dünyas› için kritik bir
boyut tafl›yan bu karar, yeni rejimin
d›fl politikas›n› belirlemesi aç›s›ndan
da oldukça önemlidir.
416
Hilâfet Ordusu
20 Kas›m 1922 tarihli ‹leri gazetesinde
Abdülmecid’in halife seçilifliyle ilgili haber.
Hilâfetin kald›r›l›fl›yla ilgili olarak Tanin ga-
zetesince yay›mlanan ‹stiklâl Mahkemesi
Beyannamesi.
Halife Abdülmecid Efendi ve muhaf›z alay› subaylar›, Dolmabahçe Saray›’ndan ç›karken.
