425
1924’te haz›rlanan ilk anayasadan sonra
1925’te parlamento topland›. Bu dö-
nemde Musul sorunu ‹ngiltere ile Türki-
ye aras›ndaki iliflkileri gerginlefltirerek
iki ülke aras›nda bir savafl tehlikesi ya-
ratt›. Türkiye, Misak-› Millî ilkeleri çer-
çevesinde Musul üzerindeki haklar›n›n
tan›nmas›n› ve Musul’un Türkiye’ye
verilmesini istiyordu. Sorun, ‹ngilte-
re’yle imzalanan Ankara Antlaflma-
s›’nda (1926) çözüldü. Antlaflmaya gö-
re, Hakkâri’nin tamam›n› ve Siirt’in bir
bölümünü alan Türkiye, Musul’u ‹ngil-
tere’ye b›rakt›. 1927’de bat›l› petrol flir-
ketleri taraf›ndan kurulan Iraq Petrole-
um Company, Kerkük’teki petrol yatak-
lar›n› iflletmeye bafllad›. 1930’da imza-
lanan ‹ngiliz-Irak Antlaflmas›’yla ‹ngil-
tere, 25 y›l süreli ekonomik ve askerî ay-
r›cal›klar kazand›. 1932’de ‹ngiltere
mandas› sona erdi ve Irak, Milletler Ce-
miyeti’ne ba¤›ms›z ülke s›fat›yla kat›ld›.
Ancak ‹ngiltere’ye tan›nan ayr›cal›klar
kald›r›lmad›. Ayn› y›l Irak ile Türkiye
aras›nda do¤rudan iliflkiler bafllad›. Fay-
sal’›n ölümü üzerine yerine geçen I.Ga-
zi döneminde (1933-1939) Irak yöneti-
mi, Almanya yanl›s› bir d›fl politika izle-
meye bafllad›. 1935’te Türkiye, ‹ran ve
Irak aras›nda bir sald›rmazl›k antlaflma-
s› imzaland›. Antlaflma daha sonra Af-
ganistan’›n da kat›lmas›yla Sâdâbat
Pakt›’na dönüfltü (8 Temmuz 1937).
Böylece ‹ran-Irak s›n›rlar› üzerindeki
tart›flmalar noktaland›.
Irak Cephesi
Basra Körfezi’ne asker ç›kararak Irak’›
iflgale giriflen ‹ngiliz güçleriyle savaflan
Türk kuvvetlerince aç›lan cephe. Hint de-
nizyolunun güvenli¤i ve petrol potansi-
yeli bak›m›ndan önemli olan bu cephe,
Irak Cephesi
I¤d›r
Kurtulufl Savafl› s›ras›nda Ermeni çete-
cilerce ele geçirilen Do¤u Anadolu Böl-
gesi’nde kent. Kanunî Sultan Süley-
man’›n 1534 ‹ran Seferi s›ras›nda Os-
manl› topraklar›na kat›ld›. 1877-1878
Osmanl›-Rus Savafl› sonunda Ruslara
b›rak›ld› ve 1918’e de¤in Rus egemenli-
¤inde kald›. Ruslar, Brest-Litovsk Ant-
laflmas› gere¤i yöreden çekilince 1919-
1920 aras› Ermeni çeteler bölgeye hâ-
kim olduysa da TBMM Hükûmeti’nin
Do¤u Cephesi Komutan› Kâz›m Kara-
bekir komutas›ndaki birlikler bir ileri
harekâtla bu çeteleri geri atarak 13 Ka-
s›m 1920’de kenti geri ald›lar. 1924’te
Kars iline ba¤l› ilçe merkeziyken 27
May›s 1992 tarihli yasayla il merkezi
yap›ld›.
Irak
1534-1920 aras› 386 y›l Osmanl› Devle-
ti egemenli¤inde kalan, Türkiye’nin gü-
neydo¤u komflusu ülke. 1534’te Kanunî
Sultan Süleyman’›n Ba¤dat’› almas›yla
Osmanl› Devleti topraklar›na kat›ld›.
I.Dünya Savafl› öncesine dek Osmanl›
Devleti’nin bir parças›yd›. 19.yüzy›l
bafllar›nda zengin petrol yataklar›ndan
dolay› Avrupa ülkelerinin ilgisini çekti.
‹ngiltere, I.Dünya Savafl› s›ras›nda fiat-
tül-arap’a asker ç›kararak Basra’y›
(1914) ve Ba¤dat’› (1917) ele geçirdi;
Mondros Mütarekesi ertesinde Musul’u
iflgal etti (1918). Savafl sonras›, San Re-
mo Antlaflmas›’yla (Nisan 1920) ‹ngil-
tere’nin mandas› alt›na girdi. 1921’de
Kahire’de yap›lan Orta Do¤u’daki ‹ngi-
liz temsilcileri konferans›nda ülkede bir
krall›k kurulmas› karar› al›nd›. Haflimî
sülâlesinden Emir Faysal Hüseyin, ‹n-
giltere’nin deste¤iyle kral seçildi.
Ba¤dat’ta görev yapan 13.Kolordu’nun Telgraf Taburu erleri.
General Maude yönetimindeki ‹ngiliz birlikleri Ba¤dat’a girerken (1917).
Halil Pafla komutas›ndaki Osmanl› askerleri Ba¤dat’tan ayr›l›rken (11 Mart 1917).
‹ngilizlerin deste¤iyle kral seçilip Osmanl›lara karfl› cephe alan Faysal, 1919 Paris Bar›fl
Konferans›’nda ünlü ‹ngiliz casusu Lawrence ile (solunda).
I
