605
Medrese
Genel olarak ‹slâm ülkelerindeki tüm
ö¤renim kurumlar›, özel olarak ‹slâm
hukukunun ve dinî bilgilerin ö¤retildi¤i
kurum. Sözcük anlam› “ders verilen
yer” dir. ‹slâmiyet’in ilk dönemlerinde
ö¤retim ve e¤itim iflleri camilerde ve
mescitlerde yap›l›rd›. Zamanla, önce ki-
tapl›klar camilerden ayr›ld›. Bunlar›n ilk
örneklerinden biri Ba¤dat’ta El-
Me’mun taraf›ndan kurulan Beyt’ül-
Hikme’dir. Yaln›z ders verilen, ders
okutulan kurumlar ilk önce M›s›r’da Fa-
t›mî halifeli¤i zaman›nda dar’ül-ilm
ad›yla meydana getirildi (1005). Buna
benzer kurumlar medreselerin çekirde-
¤ini oluflturdu. Medreselerin yayg›nlafl-
mas›nda ve kurumlaflmas›nda Büyük
Selçuklu ‹mparatorlu¤u Veziri Niza-
mülmülk’ün Ba¤dat’ta 1067’de yapt›r-
d›¤› Nizamiye Medresesi önemli bir
ad›m oldu. Bundan sonra sultanlar,
emirler, beyler, komutanlar ve valiler
bulunduklar› yerlerde medreseler yapt›r-
maya bafllad›lar. Anadolu’ya medrese,
Anadolu Selçuklular› arac›l›¤›yla girdi.
‹lk Anadolu medreseleri Konya’da S›r-
çal› Medrese ve Karatay Medresesi’dir.
Anadolu Selçuklular› ve onlardan sonra
Anadolu’nun çeflitli yerlerine egemen
olan Anadolu beylikleri pek çok medre-
se yapt›rd›lar. ‹lk Osmanl› medresesi,
Selçuklu medreseleri örnek al›narak
1331’de ‹znik’te kuruldu. Daha sonra
Bursa ve Edirne’de medreseler aç›ld›.
Osmanl› medreselerinin en geliflmifl
olanlar› ‹stanbul’da Fatih Sultan Meh-
met ve Kanunî Sultan Süleyman taraf›n-
dan yapt›r›lanlar oldu. 16. yüzy›ldan son-
raysa Do¤u ülkelerinin çöküflüne paralel
olarak giderek önemini yitirdi ve 13
Mart 1924’te kabul edilen Tevhid-i Ted-
risat Kanunu sonras› tamamen kapat›ld›.
Medreselerin Kald›r›lmas›
Cumhuriyet’in ilân› sonras› eski ö¤retim
kurumlar›n›n kald›r›lmas›. 3 Mart
1924’te Tevhid-i Tedrisat (Ö¤retimin
Birlefltirilmesi) Kanunu’nun kabulün-
den sonra medreseler kald›r›ld›. Orta
Ça¤’dan kalma ö¤retim kurumlar› olan
medreseler, geliflmeyi amaçlayan Türk
milletinin ihtiyaçlar›na cevap verecek
durumda olmad›klar›ndan sadece din
adam›, müderris, kad› ve yönetici yetifl-
tiren kurumlar olarak kald›. Kendi ça¤-
lar›nda iyi birer e¤itim kurumlar› olan
ilk medreseler, de¤erli Türk bilginleri-
nin elinde ülkeye de¤erli kifliler yetiflti-
ren kurulufllar oldu. Ancak, 16.yüzy›l
sonlar›ndan itibaren bozulmaya bafllad›
ve kendilerini de¤iflen zamana göre ye-
nileyemedi¤inden giderek ça¤ d›fl› kald›.
Medreseler, hay›r iflleriyle ilgilenen va-
tandafllar taraf›ndan kurulan vak›f kuru-
lufllar›yd›. Vak›flar› parasal yönden de-
netleyen devlet, medreselerde sürdürü-
len e¤itim ve ö¤retim iflleriyle hiç ilgi-
lenmedi. Medreselerde okutulan dersler,
daha çok din bilimleri (hadis, f›k›h, tef-
sir, kelâm) olup, pozitif bilimlere çok az
yer veriliyordu. Medreselerin yetersizli-
¤i daha 18.yüzy›l sonunda anlafl›lm›flt›.
Bu sebeple, donanmaya ve orduya tek-
nik eleman yetifltirmek için, bat›l› an-
lamda ö¤retim yapan “hendesehaneler”
ile yine ayn› yüzy›l sonlar›nda “mühen-
dishaneler” aç›ld›. Tanzimat dönemin-
de, Maarif Nezareti (Millî E¤itim Ba-
kanl›¤›) kurularak e¤itim ve ö¤retim,
devletin bir görevi olarak benimsendi.
Yine bu dönemde ortaokul, lise, sanat
okullar› ve ö¤retmen okullar› aç›ld›.
II.Abdülhamid döneminde ilkokul, orta-
okul ve liselerin say›s› art›r›ld›. Ancak,
aç›lan bu yeni okullar›n yan› s›ra medre-
seler de faaliyetlerini devam ettirdiler.
Cumhuriyet ilân edildi¤inde ülkemizde
e¤itim kurumlar›n›n durumu bu flekil-
deydi. Medreselerin kald›r›lmas›ndan
sonra, din adam› yetifltirmek amac›yla
devlet, gerekli okullar› kendisi açt›.
Medreselerin kald›r›lmas›ndan sonra,
Cumhurbaflkan› Gazi Mustafa Kemal
Pafla’n›n Rize gezisinde, bir heyetin,
medreselerin aç›lmas›n› rica etmesi üze-
rine, Gazi Mustafa Kemal Pafla, “Mek-
tep istemiyorsunuz, halbuki millet onu
istiyor. B›rak›n›z, art›k bu zavall› millet,
bu memleket evlâd› yetiflsin! Medrese-
ler aç›lmayacakt›r. Millete mektep lâ-
z›md›r.” cevab›n› verdi. Daha sonra 2
Mart 1926’da kabul edilen “Maarif Tefl-
kilât› Hakk›nda Kanun” ile günümüz
e¤itim ve ö¤retim sisteminin temeli at›l-
m›fl oldu.
Mehmed Âkif Bey (Ersoy)
bk.
Ersoy, Mehmed Âkif
Mehmed Ali (Albay)
1874 ‹stanbul
?
Kurtulufl Savafl› komutanlar›ndan. Harp
Okulu’nu (1893) ve Harp Akademisi’ni
(1896) bitirdi. Karada¤ ve Arnavut-
luk’ta ç›kan ayaklanmalar›n bast›r›lma-
s›nda görev ald›. Balkan ve I.Dünya Sa-
vafllar›na kat›ld›. Kurtulufl Savafl›’nda
alay komutanl›¤› ve tümen komutan ve-
killi¤i yapt›. TBMM taraf›ndan ‹stiklâl
Madalyas›yla ödüllendirildi. 15.Tümen
Komutan Vekiliyken 1 Temmuz
1932’de emekliye ayr›ld›.
Mehmed Ali Ulvi Bey
1866 ‹stanbul
16 Ekim 1922 Ankara
Birinci TBMM Burdur milletvekili.
Mülkiye Mektebi’ni bitirdikten sonra
Ticaret ve Ziraat Nezareti Tercüme-i
Fünun Kalemi’nde kâtip olarak devlet
hizmetine girdi (1885). Çeflitli yerler-
de kaymakaml›k ve mutasarr›fl›k yap-
t›. Burdur Mutasarr›f›yken ‹stanbul
Hükûmetince görevden al›nd› (13
Mart 1920). Birinci TBMM’de Fah-
reddin Bey’in istifas› üzerine boflalan
Burdur milletvekilli¤ine seçildi. Dö-
nem bitmeden Ankara’da öldü.
Bafll›-
ca eserleri:
Bulunsun
(1886),
Bu da
Bulunsun
(1886),
Gel Keyfim Gel
(1887),
Büyük Çocuklar
(1888),
Ter-
cümelerim
(1888),
Gelifligüzel
(1888).
Mehmed Alim Efendi
1861 Kayseri
30 Aral›k 1923 Kayseri
Birinci TBMM Kayseri milletvekili,
müderris. ‹lk ve ortaö¤renimini Bün-
yan’da tamamlad›. Kayseri ve Adana
medreselerinde ö¤renim gördü. Çeflitli
yerlerde müderrislik ve vaizlik yapt›. Si-
vas’ta görevliyken Kurtulufl Savafl›’yla
ilgili vaazlar› nedeniyle Damat Ferit Hü-
kûmetince tutuklan›p ‹stanbul’a gönde-
rildi. Bir süre Bekira¤a Bölü¤ü’nde tu-
tuklu kald›ktan sonra sürdürdü. Kayse-
ri’ye dönünce Kurtulufl Savafl› lehindeki
vaazlar›n› devam ettirdi. Birinci
TBMM’ye Kayseri’den milletvekili se-
çildi (1920). Kurtulufl Savafl›’n›n kritik
dönemlerinde Meclis’teki konuflmalar›
ve Ankara camilerinde verdi¤i vaazlarla
halk› ayd›nlatmaya ve moralini yükselt-
meye çal›flt›. Milletvekilli¤i sona erince
memleketine döndü.
Mehmed Alim Efendi
Anadolu’da medrese yaflam›n› yans›tan bir foto¤raf (Ayd›n 1910).
Mehmed Alim Efendi
