604
Medenî Kanun
MEDENÎ KANUN
«Türk Medenî Kanunu, hem ça¤dafllaflma amac›n›n bir arac›,
hem de lâik hukuk anlay›fl›n›n bir uygulamas› olmufltur. Kifliyi birey
olarak ya da aile veya çeflitli topluluklar hâlinde ve baflka kiflilerle
iliflkileri içinde ele alan ve söz konusu iliflkileri düzenleyen Medenî
Kanun, Türk insan›n›n ve toplumunun ça¤dafl uygarl›¤›n her türlü öl-
çülerine kavuflmas› özlemindedir. Kanunun kabul edildi¤i günlerin
Adalet Bakan› flöyle demektedir: “Türk ihtilâlinin karar›, Bat› mede-
niyetini kay›ts›z flarts›z kendine maletmek, benimsemektir… Bu
prensip bak›m›ndan kanunlar›m›z› olduklar› gibi Bat›’dan almak zo-
runday›z.”
Gerçekte, Cumhuriyetin bafllang›c›nda Türkiye’nin kendine öz-
gü kanunlar ç›karmas› gerekti¤i de düflünülmüfl ve çeflitli komisyon-
lar faaliyete geçirilmiflti. Ancak, istenen h›zl› ve ça¤dafl uygarl›¤a
uygun geliflme sa¤lanamad›¤› için “iktibas” yolu tercih edilmifltir.
Bat› kanunlar›n›n iktibas›nda, uygarl›¤›n ortakl›¤› ve genelli¤i
sebebiyle de bir sak›nca görülmemifltir. ‹nsanl›¤›n, sürekli temas hâ-
linde bulunan toplumlar dolay›s›yla, özellikle büyük ve uygar kitlesi
bak›m›ndan bir aile oldu¤u; ça¤dafl uygarl›¤› almak ve benimsemek
karar› ile yürüyen Türk milletinin bu uygarl›¤› kendisine de¤il, ken-
disini ça¤dafl uygarl›¤›n gereklerine ne bahas›na olursa olsun uydur-
mak zorunda bulundu¤u düflüncesiyle Medenî Kanun ile Borçlar Ka-
nunu’nun ‹sviçre’den birer bütün hâlinde iktibas› kararlaflt›r›lm›flt›r.
Bu geliflmede ça¤›n eflitlik anlay›fl› önemli rol oynam›flt›r. Mede-
nî Kanun, Lozan Antlaflmas›’yla Türkiye’deki az›nl›klara tan›nan ba-
z› haklar›n genel olarak geçersizleflmesine; kad›n-erkek farkl›l›¤›n›n
hukuk hayat›ndan ç›kar›lmas›na; ülke üzerinde mahallî içtihad ayr›-
l›klar›n›n sözkonusu olamayaca¤› bir yeknesak uygulaman›n gerçek-
leflmesine imkân vermifltir.
Medenî Kanun, daha önce bu alan› k›smen düzenleyen Mecelle,
f›k›h ve feraiz hükümlerinin aksine, dine dayal› olmayan lâik bir hu-
kuk uygulamas›d›r. Nitekim, Türk Medenî Kanunu’nun gerekçesinde,
“Mecellenin kaidesi ve ana hatlar› dindir. Halbuki hayat-› befler her
gün, hatta her an esasl› tahavvüllere maruzdur. Bunun tahavvülleri-
ni, yürüyüflünü hiçbir zaman bir nokta etraf›nda tesbit etmek ve
durdurmak mümkün de¤ildir. Kanunlar› dine müstenit olan devletler
k›sa bir zaman sonra memleketin ve milletin mütalebelerini tatmin
edemezler” denilmektedir. Gerçekten de Fransa, Almanya, ‹sviçre
gibi ülkeler, hayat›n gerekleri karfl›s›nda eski örflerini, din kuralla-
r›n› uygulamakta ›srarl› olmam›fllard›.
Medenî Kanun’un ve ona ba¤l› olarak Borçlar Kanunu’nun ‹sviç-
re’den al›nmas› sebebine gelince: Bu bir rastlant› m›d›r, yoksa nes-
nel birtak›m sebepleri var m›d›r bu tercihin? Bir rastlant›d›r, çünkü
‹sviçre’de hukuk ö¤renimi görmüfl olan ve o s›ralarda Adalet Bakan-
l›¤› görevini üstlenmifl olan Mahmut Esat’›n (Bozkurt) sözkonusu ö¤-
renimi tercihte rol oynam›flt›r, diyenler olmufltur. Buna karfl›l›k, flu
nesnel sebeplerin tercihi belirledi¤i de ileri sürülmektedir. O günler-
de Avrupa’daki en modern, demokratik, pratik ve aç›k kanun, ‹sviç-
re Medenî Kanunu idi. Bu kanun, uygulamada esnekli¤e imkân veren
ve hâkime takdir yetkisi tan›yan bir niteli¤e sahipti. Üstelik, kad›n-
erkek eflitli¤ine dayanan aile hukukunun düzenlenifli de güzeldi.
Herhalde, iktibas karar› verildi¤i için, Bat› medenî kanunlar›ndan bi-
ri seçilecekti. Bunun ‹sviçre Medenî Kanunu olmas›n›n sebebi, hem
baflta Adalet Bakan› olmak üzere bir k›s›m hukukçular›n ‹sviçre hu-
kukuna ve Frans›z hukuk diline hâkim bulunmalar›nda (bu sebeple,
kanunun Frans›zca metninden çeviri yap›lm›flt›r ve bu ifl, o günkü
kadrolar için baflka dillerden yap›lacak aktarmalara oranla daha ko-
lay olmufltur), hem de sözkonusu kanunun niteliklerinde aranmal›d›r.
Türk hukuk reformunun en önemli gerçekleflme araçlar›ndan bi-
ri olan Medenî Kanun, bu geliflmeler sonunda, Türkiye Büyük Milet
Meclisi’nde bir bütün hâlinde görüflülerek 17 fiubat 1926’da kabul
edildi. Madde madde ele al›nmadan kanunlaflan tasar›, ‹sviçre Mede-
nî Kanunu’nun Frans›zca metninin bir komisyon taraf›ndan Türkçeye
çevrilmesi ve sadece baz› de¤iflikliklerle yetinilmesi suretiyle olufl-
turulmufltu. Sözkonusu komisyonda fiükrü Kaya (Mentefle milletve-
kili-Komisyon Baflkan›), Mustafa Fevzi, Hasan Fehmi (milletvekilleri,
Adalet Komisyonu Baflkan› ile üyesi) Fuat Hulûsi, Feyz Daim, Esat,
fiemsettin Sabri, Aziz, Osman, Cevat, Hac› R›fat (hâkimler), Veli,
fievket, Mehmet Ali, Samim, Vasfi Raflit (profesörler) ve Tahsin, Ba-
hir, Nâz›m (avukatlar) Beyler bulunuyordu.
Borçlar Kanunu da, ayn› flekilde haz›rlan›p oylanan çeviri-tasa-
r›n›n 22 Nisan 1926’da TBMM’de kabulü ile Türk hukukuna girdi. Çe-
viriyi yaparak tasar›y› haz›rlayan komisyonda, baflkan yine fiükrü
Kaya idi. Milletvekilleri Mustafa Fevzi, Hasan Fehmi, Asaf, Saki ve
Abdullah Beylerden baflka hâkimlerden Fuat Hulûsi, Sabri, fiefkati ve
Osman Beyler; profesörlerden Ebul’ula, Abdurrahman Münip, Sa-
mim, Mustafa Reflit, Vasfi Raflit Beyler ve avukat Naz›m Bey üye ola-
rak komisyona kat›l›yorlard›.
743 say›l› Medenî Kanun 4 Nisan 1926, 818 say›l› Borçlar Kanu-
nu 8 May›s 1926 günlü Resmî Gazete’de yay›mland›. Ancak, her iki
kanun da 4 Ekim 1926 tarihinde yürürlü¤e girdi. Toplum hayat›n› bü-
yük ölçüde etkileyece¤i aç›k olan Medenî Kanun’un yürürlü¤e gir-
mesi yeterli de¤ildi. Çünkü, eski ile yeni aras›ndaki geçifli sa¤lamak,
önceki muamelelerin varl›¤›, kazan›lm›fl haklar, tüzel kiflilikler, evli-
lik ba¤lar› gibi birçok konuya aç›kl›k getirmek gerekiyordu. Bu
amaçla, k›saca “Tatbikat Kanunu” ad› verilen 29 May›s 1926 tarih ve
864 say›l› Kanun-› Medenî’nin Suret-i Mer’iyet ve fiekl-i Tatbiki Hak-
k›nda Kanun kabul edildi. Bu kanun da 4 Ekim 1926’da yürürlü¤e gi-
riyordu.
Medenî Kanun, genel hükümlerinden sonra gerçek ve tüzel kifli-
leri, aile ve miras hukuklar›n›, mülkiyet ve mallar üzerindeki öbür
haklar›; Borçlar Kanunu da, genel ve özel borç, sorumluluk iliflkileri-
ni düzenlemektedir.»
Kaynak : Y›ld›zhan Yayla, Adalet ve Yarg›, Cumhuriyet Dönemi Türkiye Ansiklope-
disi, Cilt 4, ‹stanbul, s.910.
Medenî Kanun’la
ilgili
tasar›n›n
TBMM’ye sevkine
iliflkin Baflbakanl›k
tezkeresi.
