den oluflan ilk Meclis-i Mebusan’›n bafl-
l›ca özelli¤i, imparatorluk içine yay›l-
m›fl çeflitli etnik gruplardan (Türk, Arap,
Kürt, Arnavut, Boflnak, Rum, Ermeni,
Bulgar, Yahudi vb.) oluflmas›yd›. Os-
manl›l›k ruhu, hangi din ya da etnik
gruptan olursa olsun bütün mebuslara
hâkimdi. Yerel sorunlar›n› da (Karada¤
sorunu, Tersane Konferans› kararlar›,
Rusya ile savafl) tam yetkiyle ele alan
ilk Meclis-i Mebusan, çal›flmalar›n› 28
Haziran 1877’de tamamlayarak da¤›ld›.
Ayn› yöntemle yap›lan seçimler sonucu
oluflan ‹kinci DönemMeclis-i Mebusan,
13 Aral›k 1877’de topland›. Çal›flmala-
r›, Doksanüç Harbi’nin (1877-1878
Türk-Rus savafl›) felâketli günlerine
rastlayan Meclis, yasa tasar›lar›n› bir ya-
na b›rakarak hükûmet icraat›n› ve sava-
fl›n yönetimini görüflmeye bafllad›. So-
nunda elefltirilerin kendisine kadar uza-
mas›ndan tedirgin olan II.Abdülhamid,
anayasan›n kendisine verdi¤i yetkiye
dayanarak Meclis-i Mebusan’› da¤›tt›
(14 fiubat 1878). Bu tarihten bafllayarak
zorunlu bir tatile giren Meclis-i Me-
busan, uzun bir aradan sonra,
II.Meflrutiyet’in ilân› sonras› toplana-
bildi (17 Aral›k 1908). 1908’den sonra
büyük sayg›nl›k kazanan radikal ‹ttihat
ve Terakki’nin, liberal Ahrar F›rkas›
karfl›s›nda ezici ço¤unluk sa¤lad›¤› ilk
II.Meflrutiyet Meclisi, yapt›¤› anayasa
de¤ifliklikleriyle kendi yetkilerini art›r›r-
ken padiflah›n yetkilerini s›n›rlay›p ger-
çek bir yasama organ› kimli¤i kazand›.
Çok geçmeden ‹ttihat ve Terakki’den
ayr›lmalar bafllay›nca, bafllang›çta ‹tti-
hat ve Terakki’nin Osmanl›c›l›k ve re-
formculu¤a dayanan program›n› destek-
leyen Türk olmayan gruplar da muhale-
fete kat›l›p Hürriyet ve ‹tilâf F›rkas›
içinde yer ald›lar. Muhalefetten rahats›z
olan ‹ttihat ve Terakki, Meclis-i Mebu-
san’› feshettirerek (18 Ocak 1912) yeni
bir genel seçim yap›lmas›n› sa¤lad›. ‹tti-
hat ve Terakki’nin bask›s› alt›nda yap›-
lan bu seçimlerde Meclis-i Mebusan’a
pek az muhalif girebildi. Bu da muhale-
fetin parlamento d›fl›na kaymas›na yol
açt›. Halâskâr Zabitan hareketi sonucu
muhalefete düflen ‹ttihat ve Terakki, Ba-
b›âli Bask›n›’ndan sonra iktidar› yeni-
den ele geçirince, Mahmud fievket Pa-
fla’n›n öldürülmesini bahane ederek çok
partili rejime son verdi. Meclis-i Mebu-
san 4 A¤ustos 1912’de ayn› y›l ikinci
kez feshedildi. 1914’te yap›lan seçimle-
re ‹ttihat ve Terakki, tek parti olarak gir-
di. I.Dünya Savafl› süresince yasama fa-
aliyetini sürdüren Üçüncü Dönem
II.Meflrutiyet Meclisi, Mondros Mütare-
kesi’nin imzalanmas›ndan k›sa bir süre
sonra 21 Aral›k 1918’de feshedildi. ‹lk
üç dönem Meflrutiyet meclislerinin du-
rumu, etnik bak›mdan 1877-1878 döne-
mi kadar kar›fl›kt›. Meclis-i Mebusan
1908’de 147 Türk, 60 Arap, 27 Arna-
vut, 26 Rum, 14 Ermeni, 10 Slâv, 4 Ya-
hudi toplam 228; 1912’de 284, 1914’te
ise toplam 259 üyeden oluflmufltu.
II.Meflrutiyet meclislerindeki Türk ol-
mayan gruplar›n temsilcileri (Yahudiler
d›fl›nda) 1878-78 döneminden farkl›
olarak, zaman içinde mensubu oldu¤u
uluslar›n sözcüleri durumuna geldiler.
Mütareke koflullar›nda ve Anadolu’da
Ulusal Hareket’in sürdü¤ü s›rada yap›-
lan seçimler sonras› oluflan son Osman-
l› Meclis-i Mebusan›, di¤er meclisler-
den farkl› bir yap›dayd›. Rumlar ve Er-
menilerin boykot etti¤i seçimlere gayri-
müslim Osmanl› vatandafllar›ndan yal-
n›z Yahudiler kat›ld›. Müdafaa-i Hu-
kukçular›n ço¤unlukta bulundu¤u son
Meclis-i Mebusan, Misak-› Millî Be-
yannamesi’ni kabul ettikten sonra, ‹s-
tanbul’un resmen iflgali (18 Mart 1920)
üzerine çal›flmalar›na ara vermek duru-
munda kald› ve 12 Nisan’da padiflah ira-
desiyle feshedildi ve üyelerinin bir bölü-
mü 23 Nisan 1920’de Ankara’da aç›lan
TBMM’ye kat›ld›.
598
Meclis-i Mebusan
‹stanbul’daki Osmanl› Meclis-i Mebusan›’ndan bir görünüm.
12 Nisan 1920’de feshedilen Osmanl› Mec-
lis-i Mebusan›’n›n son oturum tutana¤›.
Osmanl› Meclis-i Mebusan› armas›
