617
davet edildi. Kuruldu¤u y›llarda, en bü-
yük katk›y› sa¤layan ABD’nin deste¤in-
den yoksun kald›. Sovyet Sosyalist
Cumhuriyetler Birli¤i (SSCB) ise
1934’e kadar Milletler Cemiyeti’ne
al›nmad›; ABD ve SSCB gibi iki büyük
devletin, cemiyetin d›fl›nda kalmalar›,
örgütün etkinli¤ini giderek azaltt›. Bu
arada Çin-Japon Savafl› (1931-1932);
‹talya’n›n Habeflistan’› (Etiyopya) iflgali
(1935-1936); Almanya’n›n, Avusturya
ile Çekoslovakya’y› ilhak› (1938-1939);
‹spanyol ‹ç Savafl› (1936-1939) gibi
önemli uluslararas› sorunlarda etkili ola-
mamas›, örgütün sayg›nl›¤›n› büyük öl-
çüde sarst›. II.Dünya Savafl›’n›n baflla-
mas›yla fiilen ortadan kalkt›; savafl son-
ras› 8-18 Nisan 1946 tarihli oturumunda
ald›¤› bir kararla görevini Birleflmifl
Milletler Teflkilât›’na devretti.
Millî Ahrar F›rkas›
(Millî Kurtulufl Partisi)
Kurtulufl Savafl› s›ras›nda Ankara Hükû-
meti’ni destekleyen siyasî parti. 4 May›s
1919’da ‹stanbul’da kuruldu. ‹ttihat ve
Terakki’nin görüfllerine karfl› ç›kt›. Ku-
rucular› aras›nda Cami (Baykut), Asaf
Muammer, ‹smail Suphi (Soysall›o¤lu),
Bekir Sami (Kunduh), Abdülhak fiinasi
(Hisar) ve Hürriyet ve ‹tilâf F›rka-
s›’ndan Mahir Sait’in de bulundu¤u
Millî Ahrar F›rkas›, Söz ve Tarik gaze-
teleri taraf›ndan desteklendiyse de se-
çimlerde baflar›l› olamad›. TBMM Hü-
kûmeti’ni destekledi¤ini aç›klad› ve da-
ha sonra kendini feshetti.
Millî Aflireti Ayaklanmas›
Kurtulufl Savafl› s›ras›nda ‹ngiliz ve
Frans›zlar›n k›flk›rtmalar› sonucu Urfa
yöresinde Millî Aflireti taraf›ndan ç›kar›-
lan ayaklanma (1 Haziran 1920-8 Eylül
1920). Urfa’n›n Frans›z iflgalinden kur-
tar›lmas›nda yararl› ifller yapan Millî
Aflireti, sonradan ‹ngilizler ve Frans›zlar
taraf›ndan kand›r›larak millî kuvvetlere
karfl› cephe ald›. 8 Haziran 1920’de Vi-
ranflehir bölgesinde bafllayan ilk ayak-
lanma, Siirt’ten Tunceli’ye kadar uza-
nan bölgede etkili oldu. Millî kuvvetler
taraf›ndan bast›r›lan ayaklanma, Millî
Aflireti’nin Frans›z bölgesine do¤ru çe-
kilmesiyle 26 Haziran 1920’de sona er-
di. Daha sonra Millî Aflireti Reisi ‹sma-
il ile birlikte Halil, Bahur, Abdurrahman
ve Mahmut adl› kifliler, ‹ngiliz ve Fran-
s›zlar›n k›flk›rtmalar› ve yard›mlar› so-
nucu, Do¤u Anadolu’da bir Kürdistan
Devleti kurmak amac›yla 24 A¤ustos
1920’de yeniden harekete geçti. 26
A¤ustos’ta Viranflehir’i iflgal edip böl-
gedeki telgraf hatlar›n› kesen ayaklan-
mac›lar, rakipleri olan Karakeçili Aflire-
ti’ne sald›rd›lar. Ayaklanma, bölgedeki
askerî birliklerin ve ba¤l› afliretlerin ifl-
birli¤i sonucu 8 Eylül 1920’de bast›r›ld›
ve ayaklanmac›lar Suriye’ye kaçmak
zorunda b›rak›ld›.
Millî E¤itimBakanl›¤›
4 May›s 1920’de Maarif Vekâleti ad›yla
kurulan, Türkiye’de her türlü e¤itim ifl-
lerini yürüten, yurttafllar›n, belirlenen
e¤itim politikas›na uygun olarak yetiflti-
rilmesi için okul öncesi ve okul içi e¤i-
tim-ö¤retimi sa¤lamakla görevli devlet
örgütü. Osmanl› döneminde medreseler
aç›l›ncaya dek örgütlü e¤itim kurumlar›
olmad›¤›ndan devlet yönetim örgütünde
de e¤itim ve ö¤retimle ilgili görevli bu-
lunmuyordu. II.Mehmed (Fatih), e¤itim
ve ö¤retim ifllerinde Meflihat makam›n›
(fieyhülislâml›k) yetkili k›ld›. 1826’da
e¤itim ve ö¤retim kurumlar› için Evkaf-›
Hümayun Nezareti kuruldu; Tanzi-
mat’tan sonra bu kurum Mekâtüb-i
Umumiye Nezareti ad›n› ald›. 28 fiubat
1856’da ç›kart›lan Islâhat Ferman›’yla
Maarif-i Umumiye Nezareti kurularak,
ilk kez e¤itim ve ö¤retimden sorumlu
bir nâz›r, hükûmette yer ald›. 1920’de
kurulan TBMM Hükûmeti’nin 11 vekâ-
leti aras›nda yer alan bir Maarif Vekâle-
ti kurularak e¤itim ifllerini yürütme gö-
revi bu bakanl›¤a verildi (4 May›s
1920). Vak›flara ba¤l› e¤itim kurumlar›-
n›n yönetimi ise Umur-› fier’iyye ve Ev-
kaf Vekâleti’ne b›rak›ld›. Türkiye Cum-
huriyeti, millî, demokratik ve lâik bir ül-
küyü amaç edindi¤inden, Osmanl› e¤i-
tim sisteminin yerine yeni bir sistemin
Millî E¤itim Bakanl›¤›
Kurtulufl Savafl› sonras› Türkiye’nin, milletler aras›nda bar›fl› ve güvenli¤i
sa¤lamak amac›yla kurulan Milletler Cemiyeti’ne üye olmas› (18 Temmuz 1932).
Cumhuriyet döneminin d›fl politika temeli de Atatürk taraf›ndan at›lm›fl ve izlen-
mesi gereken yol belirlenmiflti. 19 Eylül 1921’de Millî Mücadele’nin devam etti¤i
bir s›rada, Türk d›fl politikas›n›n nas›l olaca¤›n› Mustafa Kemal Atatürk flöyle ifa-
de ediyordu: “Biz, millî s›n›rlar›m›z içinde, hür ve ba¤›ms›z yaflamaktan baflka
bir fley istemiyoruz.” Türkiye’nin bar›fl yolunda ilk önemli s›nav›, Lozan Bar›fl
Konferans› oldu. Lozan’da çözümlenemeyen sorunlar›n giderilmesinde de bar›fl-
ç› bir yol izleyen Türkiye, bar›flç› tutumuyla bu y›llarda dostlu¤u aran›lan ve ka-
zan›lmaya çal›fl›lan bir ülke durumuna geldi. 1930’a gelindi¤inde Türkiye, Lo-
zan’dan geriye kalan tüm sorunlar› çözmüfl, Yunanistan dahil, tüm komflular›yla
dostça iliflkiler kurmufl durumdayd›. Türkiye’nin bar›flç› giriflimleri sadece kendi
güvenli¤inin sa¤lanmas›yla ilgili de¤ildi. Giriflimler, bölgesel ve giderek tüm dün-
ya ülkelerinin bar›fl ve dostluk içinde yaflamalar›na yönelikti. Türkiye’nin bu ça-
balar›, di¤er ülkeler taraf›ndan memnunlukla karfl›lan›yordu. Bunun sonucu ola-
rak Milletler Cemiyeti, 1932’de Türkiye’yi, bar›fl yolunda gösterdi¤i çabalardan
dolay› üyeli¤e davet etti. Milletler Cemiyeti (Cemiyet-i Akvam), günümüzdeki
Birleflmifl Milletler Teflkilât›’n›n bir benzeri olup 10 Ocak 1920’de Cenevre’de ku-
rulmufltu. Amac›, yeni bir savafl›n ç›kmas›n› önlemekti. Ancak, cemiyet bir süre
sonra kurulufl amac›ndan uzaklafl›p büyük devletlerin ç›karlar›n› korur hâle gel-
di. Türkiye, bir süre Milletler Cemiyeti’ne güven duymad›. Bunun nedeni, ‹ngilte-
re’nin bu cemiyete egemen olmas›yd›. Ancak, bar›fl›n korunmas› konusundaki iyi
niyetini göstermek amac›yla Türkiye, 18 Temmuz 1932’de “Milletler Cemiyeti”ne
üye oldu.
TÜRK‹YE’N‹N M‹LLETLER CEM‹YET‹’NE G‹R‹fi‹
Türk D›fliflleri Bakan› Tevfik Rüfltü Aras’›n baflkanl›k etti¤i Cenevre’deki Milletler Cemiyeti
toplant›s›ndan bir görünüm (1935).
3. Heyet-i ‹lmiye Kongresi’ne kat›lan e¤itimciler, Maarif Vekili Mustafa Necati (önde, orta-
da) ile birlikte (1926).
