gemileri için en çok 30.000 ton
(özel durumlarda 45.000 ton) s›n›r›
getirildi.
5) Türkiye, savafla girer ya da savafl
tehlikesi ile karfl›lafl›rsa, yabanc› sa-
vafl gemilerinin geçifllerini istedi¤i
gibi s›n›rlayabilme yetkisi getirildi.
Montreux Sözleflmesi ile Türkiye, Bo-
¤azlar üzerinde tam egemenlik hakk›n›
kazand› ve Türkiye’nin Do¤u Akde-
niz’deki durumu güçlendi. SSCB, Kara-
deniz’de kendini daha güvende hissetti.
Bu durum, Türkiye ile SSCB aras›ndaki
iliflkilerin geliflmesini sa¤lad›. Sözlefl-
menin süresi 20 y›lla s›n›rland›r›ld›¤›
halde günümüze dek sözleflmeyi imza-
layan hiçbir devlet taraf›ndan feshedil-
medi¤inden sözleflme hâlen yürürlükte-
dir. Ayr›ca May›s 1938’de ‹talya da söz-
leflmeyi imzalad›.
Morkaya, Burhan Cahit
1892 ‹stanbul
20 Ocak 1949 ‹stanbul
Köylüye yönelik Köro¤lu gazetesini ç›-
karan ve Kurtulufl Savafl›’yla ilgili ro-
manlar›yla tan›nan gazeteci ve yazar.
Mülkiye mektebini bitirdi (1912). Ser-
vet-i Fünun’da yaz›lar› yay›mland›. Va-
tan gazetesinde “Hafta Sohbetleri”ni
yazd›. Karagöz gazetesinde baflyazarl›k
yapt› (1918-1928). Bu süre içinde çeflit-
li gazetelerde f›kra ve romanlar› yay›m-
land›. Köylüye yönelik Köro¤lu gazete-
sini ç›kard› (1928) ve ölümüne dek ya-
y›m›n› sürdürdü.
Bafll›ca eserleri:
Cofl-
kun Gönül
(1925),
Ayten
(1927),
‹z-
mir’in Roman›
(1931),
Gazi’nin Dört
Süvarisi
(1932),
Köy Hekimi
(1932),
Yüzbafl› Celâl
(1933),
Kurflun Yaras›
(1936),
Niflanl›lar
(1937).
Moskova Antlaflmas›
Türkiye Büyük Millet Meclisi Hükûme-
ti’yle Sovyet Hükûmeti aras›nda imzala-
nan dostluk antlaflmas› (16 Mart 1921).
‹ki ülkenin ortak s›n›rlar›n› düzenleyen
bu antlaflmayla yeni Sovyet rejimi, Bat›-
l› ülkelere karfl› yeni bir dost kazan›rken,
TBMM yönetimi de do¤u s›n›rlar›n› gü-
vence alt›na alarak Bat›l› devletler karfl›-
s›ndaki pazarl›k gücünü art›rd›. Kurtulufl
Savafl› s›ras›nda düzenlenen Do¤u Ha-
rekât›’yla (Eylül 1920) Kars yöresi Er-
menilerden, Artvin ve Ardahan da Gür-
cülerden geri al›nm›fl, fakat Ermenistan,
Gürcistan ve Azerbaycan’a K›z›l Or-
du’nun girmesi ve buralarda Sovyet yö-
netimlerinin kurulmas›n›n ard›ndan Tür-
kiye’nin do¤u s›n›rlar› meselesinin yeni-
den görüflülmesi ve kesinlefltirilmesi ge-
re¤i do¤du. Moskova büyükelçili¤ine
atanan Ali Fuat Pafla’n›n (Cebesoy) yü-
rüttü¤ü ilk görüflmelerin ard›ndan 26
fiubat 1921’de Türk ve Sovyet heyetleri
aras›nda bafllayan müzakerelerde Türki-
ye’yi Yusuf Kemal (Tengirflek), R›za
Nur ve Ali Fuat Pafla; Sovyet Hükûme-
ti’ni de D›fliflleri Bakan› Çiçerin temsil
etti. Moskova Antlaflmas›, iki devletten
birinin onaylamad›¤› bir antlaflmay›, di-
¤erinin de onaylamamas›n›; “Türkiye”
deyiminden, Misak-› Millî ile tan›mla-
nan topraklar›n anlafl›lmas›n›; Kars ve
Ardahan’›n Türkiye’ye, Batum’un Gür-
cistan’a b›rak›lmas›n›, bir baflka koruyu-
cu devlete devretmemek kofluluyla Nah-
ç›van bölgesinin Azerbaycan’a verilme-
sini öngörüyordu. Karadeniz ve Bo¤az-
lar’›n ba¤l› olaca¤› rejimin daha sonra
toplanacak bir konferansta belirlenmesi-
ni öngören antlaflma, daha önce iki ülke
aras›nda yap›lan tüm antlaflmalar› ve
Çarl›k Rusya’ya verilmifl olan kapitülas-
yonlar› geçersiz k›l›yordu. Sovyetler bu
antlaflmayla TBMM Hükûmeti’ni, Tür-
kiye topraklar›n›n egemen yönetimi ola-
rak tan›yordu. 16 as›l ve 3 ek maddeden
oluflan Moskova Antlaflmas›, tutsak de-
¤iflimiyle ilgili olarak hemen yürürlü¤e
giren maddesi d›fl›nda, 22 Eylül
1921’de, Kars’ta onay belgelerinin kar-
fl›l›kl› olarak verilmesiyle yürürlü¤e girdi.
Muavenet-i Bahriye Grubu
(Deniz Yard›mGrubu)
Kurtulufl Savafl›’na destek amac›yla ‹s-
tanbul’da kurulan gizli örgüt (1919).
Deniz kuvvetlerine ait depolarda bulu-
nan, iflgal kuvvetleri gözetimindeki cep-
hane, silâh ve araç-gereçleri gizlice ka-
ç›rarak denizyoluyla Anadolu’ya gön-
derme faaliyetinde bulundu.
Mudanya
Kurtulufl Savafl› s›ras›nda 11 Ekim
1922’de Mudanya Mütarekesi’nin im-
zaland›¤›, Bursa iline ba¤l› ilçe ve bu il-
çenin merkezi olan kasaba. Gemlik Kör-
fezi’nin güneybat› k›y›s›nda Bursa’n›n
bafll›ca iskelesidir. Temmuz 1920’de
kenti iflgal eden ‹ngilizler, daha sonra
yönetimi Yunanl›lara devretti. Millî
Mücadele sonras› ‹ngiliz, Frans›z ve
‹talyanlarla Türkiye Cumhuriyeti ara-
s›nda önemli bir ad›m olan Mudanya
Mütarekesi burada imzaland›.
634
Morkaya, Burhan Cahit
Burhan Cahit Morkaya
TBMM Hükûmeti’yle Sovyet Rusya aras›nda 16 Mart 1921’de imzalanan Moskova Antlaflma-
s›’nda Türk ve Sovyet delegeleri bir arada.
Türkiye Büyük Millet Meclisi Hükûmeti’nin D›fliflleri Konular›nda
Verdi¤i ‹lk Karar: Moskova’ya Bir Heyet Gönderilmesi
Efendiler, kurulan Türkiye Büyük Millet Meclisi Hükûmeti’nin, d›fliflleri konular›nda
verdi¤i ilk karar, Moskova’ya bir heyet gönderilmesi olmufltur. Heyet, Hariciye Ve-
kâleti Bekir Sami Bey’in baflkanl›¤›nda idi. ‹ktisat Vekili Yusuf Kemal Bey üye bulu-
nuyordu.11 May›s 1920’de Ankara’dan hareket eden heyetin as›l görevi, Rusya ile ilifl-
ki kurmakt›. Rusya’n›n, hükûmetimizle yapaca¤› antlaflman›n baz› hükümleri, 24
A¤ustos 1920’de parafe edilmifl olmakla birlikte, durumun gere¤i olarak uzlaflmaya
ba¤lanamayan baz› noktalardan dolay› gecikmifltir. Moskova Muahedesi (Moskova
Antlaflmas›) diye an›lan diplomatik belgenin imzas›, ancak 16 Mart 1921’de mümkün
olabilmifltir.
Nutuk : s.315
21 Temmuz 1936 tarihli Tan gazetesi:
“Montrö Zaferi”
Lozan Antlaflmas›’nda “Bo¤azlar”la ilgili
maddenin, Montreux’de de¤ifltirildi¤ine ilifl-
kin kanun metni.
MOSKOVA ANTLAfiMASI
ATATÜRK’ÜN
ANLATIMIYLA
NUTUK’TA
