Mustafa Sabri Efendi
(fieyhülislâm)
1869 Tokat
12 Mart 1954 Kahire
Kurtulufl Savafl› ve Cumhuriyet karfl›t›
olarak tan›nan Osmanl› fieyhülislâm›.
Müderris olduktan sonra Fatih Medrese-
si’nde ders verdi (1889). 1908’de
II.Meflrutiyet’in ilân› sonras› ‹ttihat ve
Terakki F›rkas› üyesi olarak Osmanl›
Meclis-i Mebusan›’na Tokat mebusu se-
çildi. 1910’da ‹ttihat ve Terakki F›rka-
s›’ndan ayr›l›p Ahrar F›rkas›’na girdi.
1911’de kurucusu oldu¤u Hürriyet ve
‹tilâf F›rkas›’n›n, Osmanl› Meclis-i Me-
busan›’ndaki grubunda ikinci baflkanl›k
yapt›. Sadrazam Mahmud fievket Pa-
fla’n›n öldürülmesi üzerine Romanya’ya
kaçt› (1913). Oradan getirtilerek yarg›-
land› ve Bilecik’e sürgüne gönderildi.
Mondros Ateflkes Antlaflmas› sonras› ‹s-
tanbul’a döndü. ‹ngiliz Muhipleri Cemi-
yeti’nde, ‹ngiliz casusu Said Molla ile
birlikte yer ald›. Hürriyet ve ‹tilâf F›rka-
s›’n›n yeniden kurulmas›nda faal rol oy-
nad›. Bir süre sonra f›rkan›n baflkan› Mi-
ralay Sad›k Bey ile anlaflmazl›¤a düflün-
ce, Mutedil Hürriyet ve ‹tilâf F›rkas›’n›
kurduysa da (1919) k›sa bir süre sonra
yeniden Hürriyet ve ‹tilâf F›rkas›’na
döndü. Ayn› y›l Damat Ferit Hükûme-
ti’nde fieyhülislâm olarak yer ald› ve da-
ha sonraki Damat Ferit hükûmetlerinde
de ayn› görevi sürdürdü. 1920’de kendi
iste¤iyle görevinden ayr›ld›. Mudanya
Ateflkes Antlaflmas›’ndan sonra o¤lu ‹b-
rahim Sabri ile ‹stanbul’daki ‹ngiliz
Yüksek Komiserli¤i’ne s›¤›nd›. Baz› ifl-
birlikçilerle birlikte ‹ngilizlerin sa¤lad›-
¤› bir gemiyle Kahire’ye kaçt› ve oradan
Yunanistan’a geçti (1922). Gümülci-
ne’de “Yar›n” ad›nda bir gazete ç›kard›.
Hac için gitti¤i Hicaz dönüflü tekrar Ka-
hire’ye yerleflti. 1924’te o¤lu ‹brahim
Sabri ile birlikte “Yüzellilikler” listesine
al›nd›. 1927’de vatandafll›ktan ç›kar›ld›.
Mustafa Sagir
1877 Peflaver
24 May›s 1921 Ankara
Hint kökenli ‹ngiliz casusu. Hint Müslü-
manlar›n›n temsilcisi kimli¤iyle Kurtu-
lufl Savafl› s›ras›nda ‹nebolu üzerinden
Ankara’ya geldi (8 Aral›k 1920). Anka-
ra’ya geliflinde törenle karfl›land›. Hint
Hilâfet Komitesi program›n› çeflitli top-
lant›larda anlatan Sagir’in daha sonra
casus oldu¤u anlafl›ld› ve 2 May›s
1921’de yarg›land›¤› Ankara ‹stiklâl
Mahkemesi’nde, bu görevin kendisine
‹ngiliz D›fliflleri Bakan› taraf›ndan veril-
di¤ini itiraf etmesi üzerine idamla ceza-
land›r›ld› ve idam hükmü Ankara Kara-
o¤lan Çarfl›s›’nda (Ulus Meydan›) yeri-
ne getirildi (24 May›s 1921).
Mustafa S›rr› Bey
1861 Mesudiye/Ordu
3 Kas›m 1925 Mesudiye
Birinci TBMM Karahisar›flarkî (fiebin-
karahisar) milletvekili. ‹lk ve ortaö¤re-
nimini Mesudiye’de tamamlad›. Medre-
se ö¤renimi gördü. Karahisar›flarkî San-
ca¤› Adliyesinde kâtip olarak çal›flt›. Os-
manl› Meclis-i Mebusan›’na Karahisar›-
flarkî milletvekili seçildi (1908-1912).
Meclis-i Mebusan’›n feshinden sonra
memleketine dönüp çiftçilik ve ticaretle
u¤raflt›. Erzurum Kongresi’ne kat›ld›.
Birinci TBMM’ye Karahisar›flarkî mil-
letvekili olarak seçildi (1920). Dönem
sonras› memleketine dönüp arzuhalcilik
ve dava vekilli¤i yapt›. Ailesi daha son-
ra “Serdaro¤lu” soyad›n› ald›.
Mustafa Suphi
1883 Giresun
28 Ocak 1921 Sürmene aç›klar›/Karadeniz
Türkiye Komünist Partisi (TKP) kuru-
cusu ve ilk genel baflkan›, gazeteci ve
ö¤retmen. ‹stanbul Hukuk Mektebi’ni
ve Paris Siyasal Bilgiler Fakültesi’ni bi-
tirdi (1910). Ö¤renimi s›ras›nda Tanin
gazetesinin Fransa muhabirli¤ini yapt›.
Türkiye’ye döndükten sonra ‹stanbul’da
çeflitli gazetelerde çal›flt›, ö¤retmenlik
yapt›. Mahmut fievket Pafla’n›n öldürül-
mesi olay› gerekçe gösterilerek Sinop’a
sürgün edildi. Birkaç arkadafl›yla birlik-
te siyasî mülteci olarak Sovyet Rus-
ya’ya s›¤›nd›. Orada Bolfleviklerle te-
mas kurarak, Do¤u Cephesi’nde esir dü-
flen Türk askerleri aras›nda siyasî faali-
642
Mustafa Sabri Efendi (fieyhülislâm)
Türkiye Komünist Partisi kurucusu Mustafa Suphi
Mustafa S›rr› Bey
Mustafa Sagir
Mustafa Suphi (sa¤da), Ethem Nejat (ortada) ve ‹smail Hakk› ile birlikte Bakû’de (1920).
