645
Musul Meselesi
MUSUL SORUNU
«Milletler Cemiyeti Konseyi’nde Fransa ile ‹talya’n›n deste¤i-
ni alan ve di¤er Konsey üyelerini de etkisi alt›nda tutan ‹ngiltere,
statu quo’yu (mevcut durumu) Türkiye’ye kabul ettirmeye çal›fl-
m›flt›r.(1) Sonuçta, sorunu yerinde incelemek üzere bir komisyo-
nun kurulmas›na karar verilmifltir. Eski Macar Baflbakanlar›ndan
Kont Teleki baflkanl›¤›nda ‹sveçli Wirsen ve Belçikal› Albay Pa-
ulis’ten oluflan bir komisyon kurulmufltur. Komisyon, çal›flmalar›n›
sürdürürken s›n›r bölgelerinde çat›flmalar meydana gelmifltir. Bu-
nun üzerine, Türkiye ile Irak aras›nda geçici bir s›n›r kabul edilmifl,
böylece komisyonun çal›flmalar›n› yapmas› mümkün olabilmifltir.
Komisyonun, ‹ngiltere’nin istekleri do¤rultusunda haz›rlad›¤›
rapor, Türkiye’nin bütün çaba ve itirazlar›na ra¤men, ‹ngiltere’nin
etkisinde bulunan Konsey taraf›ndan 16 Aral›k 1925’te kabul edil-
mifltir.
Türkiye, yap›lan oldu-bittiyi de¤ifltirmek için giriflimlerde bu-
lunmufl, fakat ülke içerisinde meydana gelen olaylar Türkiye’nin
bu giriflimini sonuçsuz b›rakm›flt›r. Nihayet, 5 Haziran 1926 tarihin-
de Türkiye-‹ngiltere ve Irak aras›nda imzalanan antlaflma ile, Tür-
kiye-Irak s›n›r›; Musul, Irak’ta kalacak flekilde belirlenmifltir.(2)
Milletler Cemiyeti’nin karar›yla Musul’un Türkiye’den kopar›l-
mas›, bu konuda Irak yahut ‹ngiltere’nin hakl› olmas›ndan ileri gel-
memifltir. Bu sonuca var›lmas›n›n bafll›ca nedenleri olarak flunlar
s›ralanabilir:
1- Lozan Antlaflmas›’yla yetkili k›l›nan Cemiyet Konseyi, si-
yasî bir organd›r ve bu nedenle de siyasî ç›karlar›n etki-
sinde kalmaktad›r.
2- Musul Meselesi görüflülürken ‹ngiltere, Cemiyet’in en nü-
fuzlu üyelerinden biri ve Konsey’in daimî üyesidir. Buna
karfl›l›k Türkiye, bu teflkilât›n üyesi bile de¤ildir.
3- Millî Mücadele’den yeni ç›km›fl Türkiye’nin bu durumun-
dan yaln›z ‹ngiltere de¤il, Fransa ve ‹talya da yararlan-
mak istemifl, savafl meydanlar›nda elde edemediklerini
diplomasi ve tehdit yolu ile elde etme girifliminde bulun-
mufllard›r.
4- On y›ll›k savafltan yeni ç›kan Türkiye’nin devrim ve kal-
k›nma hamlelerine devam etmesi gerekmektedir. Bu yüz-
den Türkiye, ‹ngiltere ile yeni bir savafla giriflmek hatas›-
na düflmemifltir.(3)
5- Musul Meselesinin Türkiye ile ‹ngiltere aras›nda görüflül-
dü¤ü s›rada içeride meydana gelen olaylar da -Paflalar
Komplosu ve fieyh Said ‹syan›- Türkiye’nin ‹ngiltere kar-
fl›s›nda zay›flamas›na yol açm›flt›r.(4)
Yeni kurulan Türkiye Cumhuriyeti’nin büyük bir fedakârl›¤a
katlanarak Musul’u terketmesi karar›n›n uluslararas› or-
tamdan ve iç nedenlerden kaynakland›¤› anlafl›lmakta-
d›r.(5) Musul’un terk edilmesinden sonra Türkiye ile ‹n-
giltere aras›ndaki iliflkilerin geliflmesi kolay olmam›fl, ilifl-
kilerdeki so¤ukluk 1929 y›l›na kadar devam etmifltir.»
1) ‹smail Soysal, Türkiye’nin Siyasal Antlaflmalar›, I. Cilt
(1920-1945), T.T.K. Yay., Ankara 1983, s. 305.
2) Cumhuriyetin ‹lk On Y›l› ve Balkan Pakt› (1923-1934), D›-
fliflleri Bakanl›¤› Yay., Ankara 1974, s. 118.
3) Mehmet Gönlübol, Cem Sar; a.g.e., s. 75-76.
4) Mustafa Balc›o¤lu, “Türk Siyasal Tarihine Katk›: Paflalar
Komplosuna Dair ‹ki Belge”, Teflkilât-I Mahsusa’dan Cum-
huriyet’e, Nobel Yay., Ankara 2001, s. 288-297.
5) Hasan Köni, Genel Sistem Kuram› ve Uluslararas› Siyaset-
teki Yeri, ASAM Yay., Ankara 2001, s. 153.
Kaynak : Türkiye Cumhuriyeti Tarihi-II / s.415.
Hacivat : Anlad›k yahu, sulh ol-
du, terhis oldu. Fakat bu çak›r
keyiflik mayna olmayacak m›?
Karagöz: Onu b›rak, daha hal
edilmemifl iki-üç davam›z var ki
bafl›m›z›n üstünde ipli¤e ba¤lan-
m›fl k›l›ç gibi duruyor!
(K›l›çtaki yaz›: Musul meselesi -
Düyun-› Umumiye)
(mayna olmak: sona ermek)
1 Eylül 1923’te Musul Sorunuyla ilgili Karagöz’de yay›mlanan bir karikatür.
