Türkiye’de hem de Yunanistan’da
önemli de¤iflikliklere sebep oldu. Türki-
ye’de, savafl kay›plar› d›fl›nda kentli nü-
fusta, Rumlar›n da gidifliyle önemli bir
azalma görüldü. Rumlar›n a¤›rl›kl› ola-
rak u¤raflt›¤› imalât sanayii sekteye u¤-
rad›. Rumlar›n b›rakt›¤› topra¤a yerel
eflraf el koyduysa da, hükûmetin denge-
li toprak da¤›t›m› politikas› sonucu
problem giderildi ve yeni gelenlerin
ekonomik hayata uyumu sa¤land›.
1923-1934 aras› da¤›t›lan 7 milyon dö-
nüm topra¤›n tamam›na yak›n› göçmen-
lere verildi. Mübadelenin Yunanis-
tan’daki etkisi daha da a¤›r oldu. Da¤›t›-
lacak topra¤›n azl›¤› ve gelen göçmenle-
rin fazlal›l›¤›, önemli ölçüde iflsizli¤e
yol açt›. Türkiye’deki yaflamlar› s›ras›n-
da daha iyi durumda olan göçmenlerin
yaflad›¤› statü kayb›, toplumla bütünlefl-
melerinde problemlere yol açt›. Bu
problemler, iki savafl aras› dönemde Yu-
nanistan’›n siyasî istikrars›zl›¤a sürük-
lenmesinin en önemli nedenlerinden bi-
ri oldu.
Mübadele, ‹mar ve ‹skân Vekâleti
Kurtulufl Savafl› sonras› 13 Ekim 1923-
11 Aral›k 1924 aras› mübadele ve iskân
sorunlar›yla ilgili olarak kurulan bakan-
l›k. Kurtulufl Savafl›’ndan yeni ç›km›fl
Türkiye’yi bekleyen birçok sorun ara-
s›nda imar ve iskân konusu oldukça
önemliydi. Özellikle iskân konusu,
Cumhuriyet’in ilk y›llar›nda hükûmeti
hayli u¤raflt›ran en çetin sorun oldu.
1915 ve sonras›nda iç ayaklanmalar so-
nucu birçok yer yak›l›p y›k›ld›¤› gibi ifl-
gal sonras›nda da Yunanl›lar yurdumu-
zu terk ederken Anadolu’nun birçok fle-
hir ve kasabas›n› atefle vermifllerdi. Düfl-
man istilâs› s›ras›nda iflgal bölgelerinden
kaçanlar›n, savafl sonras› kendi yerlerine
döndüklerinde evlerinin yak›l›p y›k›lm›fl
olmas›, yeni bir sorunu ortaya ç›kard›.
Bu arada Lozan Antlaflmas›’yla ortaya
ç›kan “mübadele” konusu da ayr›ca bir
problem oluflturmaktayd›. Lozan Ant-
laflmas› hükümleri uyar›nca genifl çapta
bir nüfus mübadelesi yap›lmas› gereki-
yordu. Türkiye’den ayr›lan Rumlara
karfl›l›k Bat› Trakya ve Ege adalar›ndan
Türkler ana yurda döneceklerdi. Kavala,
Selânik, Golos, Preveze, Parga ve baflta
Girit ve Midilli olmak üzere di¤er Ege
adalar›ndan 379.913 Türk (99.709 hane
halk›) anavatana getirildi. Gelenlere
mesken, yiyecek ve giyecek sa¤land›.
Ayr›ca 7.618.000 kilo zahire, 22.501 çift
öküz, 27.501 adet tar›m makinesi ve
araç-gereç da¤›t›ld›. Bu arada 19.279 ev
onar›larak oturulabilecek hâle getirildi;
4.567 ev yeniden infla edildi ve 68 köy
yeniden kuruldu. Bunlar yap›l›rken Bal-
kan Savafl› s›ras›nda yurda geldikleri
halde henüz iskân edilmemifl göçmenle-
rin de bulundu¤u görüldü. Ayr›ca müba-
dil olmadan da Bat› Trakya ve adalardan
kaçan çok say›da Türk anavatana iltica
etmifllerdi. Bunlardan 284.392’sine
(58.027 aile) on y›lda “âdi iskân” yoluy-
la 40.692 ev, 6.321 parça arsa ve
1.567.000 dönüm tarla, ba¤ ve bahçe ve-
rildi. Rus istilâs› nedeniyle Orta ve Bat›
Anadolu’ya göç eden ve büyük bölümü
eski yerlerine dönen “fiark Mültecile-
ri”nden yerlerine dönmeyen 35.017 ki-
fliye (9.145 aile) ev, arsa, dükkân, ba¤ ve
bahçe da¤›t›ld›. Böylesine yo¤un bir is-
kân meselesini yürütmek devlet için hiç
de kolay olmad›. Felâketzedelerin, mü-
badillerin, do¤u mültecilerinin ve âdi is-
kâna tâbi muhacirlerin say›s› memleket
nüfusunun yüzde beflini aflmaktayd›. Pa-
rasal s›k›nt› içindeki devlet bu konuda
hayli zorland›. Atatürk, konunun önemi-
ni göz önünde tutarak, bir an önce halli
gereken bu problemlerle u¤raflacak bir
bakanl›¤›n kurulmas› gerekti¤ini düflü-
nerek harekete geçti ve 13 Ekim 1923’te
“Mübadele, ‹mar ve ‹skân Vekâleti” ku-
ruldu. Bir hafta sonra (20 Ekim 1923)
‹zmir mebusu Mustafa Necati Bey, Mü-
badele, ‹mar ve ‹skân Vekili olarak gö-
reve bafllad›. Bakanl›¤›n kurulmas›ndan
sonra parasal olanaklar›n elverdi¤i ölçü-
de çal›flmalara baflland›. Bakanl›k, Tür-
kiye’deki Rumlarla Yunanistan’daki
Türklerin mübadele ifllerini yürüttü¤ü
gibi Türkiye’ye gelen Yunanistan’daki
Türklerin buradaki iskân ifliyle de u¤rafl-
t› ve daha sonra Mübadele, ‹mar ve ‹s-
kân Vekâleti kald›r›ld› (11 Aral›k 1924).
Bu k›sa ömürlü vekâlette Mustafa Neca-
ti Bey (20 Ekim 1923-27 Ekim 1923),
Cumhuriyet döneminde Mustafa Necati
Bey (30 Ekim 1923-6 Mart 1924), Mah-
mud Celâl Bayar (6 Mart 1924-7 Tem-
muz 1924), Refet Can›tez (7 Temmuz
1924-22 Kas›m 1924), Recep Peker (22
Kas›m 1924-11 Aral›k 1924 vekalêten)
bakanl›k yapt›.
648
Mübadele, ‹mar ve ‹skân Vekâleti
Muhacirler, Samsun iskelesine ç›karken.
1921-1929 Senelerinde Türkiye’ye Gelen Muhacirler Miktar›(*)
Seneler
Erkek
Kad›n
Yekûn
1921
5.488
5.591
11.079
1922
5.189
4.904
10.093
1923
25.553
25.136
50.689
1924
120.322
115.092
235.414
1925
28.353
28.170
56.523
1926
18.481
16.570
35.051
1927
15.557
16.658
32.213
1928
15.573
16.869
32.442
1929
7.485
6.989
14.454
Yekun
242.001
233.957
577.958
(*) ‹statistik Y›ll›¤› III, Ankara, 1930, s.99.
Kaynak : Kemal Ar›, Mübadele ve Ulusal Ekonomi Yaratma Çabalar›, Toplumsal Tarih, S:68,
A¤ustos 1999.
MÜBADELE
Mübadele s›ras›nda Türkiye’den göç eden Rumlar, Korfu adas›nda.
