649
Mücahit Grubu
bk.
Felâh Grubu
Müdafaa-i Hukuk Cemiyetleri
Kurtulufl Savafl› bafllar›nda ulusal ve ba-
¤›ms›z bir devletin kurulmas› fikrini
destekleyip yaymak ve iflgallere karfl›
koymak amac›yla kurulan ilk direnifl ör-
gütleri. Ayn› amaca yönelik olmalar›na
ra¤men fikir ve yöntem bak›m›ndan bü-
tünlük göstermeyen bu bölgesel direnifl
örgütleri daha sonra birlefltirildi. Birlefl-
menin ilk ad›m› kongreler yoluyla oldu.
Müdafaa-i Hukuk Cemiyetleri’nin bafl-
l›calar›, Kars Millî ‹slâm fiûras› (5 Ka-
s›m 1918), Trakya-Paflaeli Müdafaa-i
Heyet-i Osmaniye Cemiyeti (1 Aral›k
1918), ‹zmir Müdafaa-i Hukuk-› Osma-
niye Cemiyeti (1 Aral›k 1918), Vilâyât-
› fiarkiye Müdafaa-i Hukuk-› Milliye
Cemiyeti (4 Aral›k 1918), Trabzon Mu-
hafaza-i Hukuk Cemiyeti (12 fiubat
1919), Kilikyal›lar Cemiyeti (Aral›k
1918) ve Millî Kongre Cemiyeti’dir (29
Kas›m 1918). Bölgesel direnifl örgütü
olan bu cemiyetler, Sivas Kongresi’nde
al›nan kararlar do¤rultusunda kurulan
“Anadolu ve Rumeli Müdafaa-i Hukuk
Cemiyeti”nin bir flubesi hâline getirildi
ve cemiyetin yönetimi, Heyet-i Temsili-
ye’ye b›rak›ld›. Ço¤unlu¤unu Müdafaa-
i Hukuk Cemiyeti’ne mensup milletve-
killerinin oluflturdu¤u son Osmanl›
Meclis-i Mebusan›’n›n, Misak-› Millî’yi
kabulü sonras› kapat›lmas› ve ard›ndan
Ankara’da TBMM’nin aç›lmas›ndan bir
süre sonra, Anadolu ve Rumeli Müda-
faa-i Hukuk Cemiyeti, Mustafa Kemal
Pafla’n›n baflkanl›¤›ndaki Halk F›rka-
s›’na dönüfltürüldü.
Müdafaa-i Hukuk Cemiyetleri
Mübadele ‹mar ve ‹skân Vekâleti’ne ba¤l› Mübadele Heyeti üyeleri, Yanya’da yabanc› göz-
lemcilerle birlikte.
«Yunanistan’dan gelecek Türk göçmenlerinin iskân› ile ilgili haz›rl›klar kâ-
¤›t üzerinde yap›lm›flt›. Uygulamada ise birtak›m eksiklikler kendini gösteriyor-
du. 1923’ün bafllar›ndan itibaren bafllayan göçmen hareketiyle S›hhat ve ‹çtimaî
Muavenet Vekâleti ile K›z›lay ilgileniyordu. Özellikle K›z›lay, göçmenlerin Yuna-
nistan’daki durumlar›, nakilleri ve Anadolu’daki iskânlar›na var›ncaya ilgilenmifl-
tir. Ancak S›hhat ve ‹çtimaî Muavenet Vekâleti’nin görevi 13 Ekim 1923’te Müba-
dele ‹mar ve ‹skân Vekâleti’nin kurulmas›na kadar devam etmifltir.
Gelecek Türk göçmenlerinin nakli ve iskânlar›n› S›hhat ve ‹çtimaî Muavenet
Vekâleti yapabilir miydi? Gerçi daha önce gelen göçmenler bu vekâlet taraf›n-
dan iskân edilmiflti. Ancak bu defa say›lar› 400 bine varan göçmenin iskân› çok
zordu. Bunun fark›na varan dönemin hükûmeti, bu ifller için ayr› bir bakanl›k te-
sis etme cihetine gitmifltir.
13 Ekim 1923’te kurulan Mübadele ‹mar ve ‹skân Vekâleti, 6 milyon 95 bin
83 lira bütçeyle faaliyete bafllam›flt›r. Daha sonra 8 Kas›m 1923’te 363 nolu bir
kanunla “Mübadele ‹mar ve ‹skân Kanunu” ile vekâletin görev ve yetkileri tes-
pit edilmifltir. Vekâlet kurulmadan önce göçmenlerin ne flekilde kabul edilip, is-
kân bölgelerine nas›l sevkedilece¤i ve muhtaç olanlar›n›n iaflelerinin nas›l karfl›-
lanaca¤› konusundaki talimat, daha önce haz›rlanm›flt› (17 Temmuz 1923). Yine
bu s›rada Anadolu, önce sekiz iskân bölgesine ayr›lm›fl, daha sonra bu bölgele-
rin say›s› yediye düflürülmüfltür. Mübadele ‹mar ve ‹skân Vekâleti’nin kurulma-
s›ndan sonra ise yap›lm›fl olan bu haz›rl›klar tekrar gözden geçirilmifl ve Anado-
lu, on iskân bölgesine ayr›lm›flt›r. Vekâletin kurulmas›ndan sonra iskân yerleri
konusunda s›k s›k tart›flmalar yap›ld›ysa da sonunda tam olmasa da bir politika
tesbit edilmifl ve göçmen kabulüne bafllanm›flt›r.»
Kaynak : Mehmet Canl›, “Yunanistan’daki Türklerin Anadolu’ya Nakledilmesi”, Tarih ve Toplum,
Say› 129, Eylül 1994.
MÜBADELE, ‹MAR VE ‹SKÂN VEKÂLET‹
Ayd›n vilâyetinde Türk nüfusun, bölgedeki Rum ve Ermenilerden daha fazla oldu¤unu kan›tlayan, ‹z-
mir Müdafaa-i Hukuk Cemiyetince haz›rlanan da¤›l›m haritas› ve 17 Mart 1919 tarihli rapor (altta).
