657
Nazmi (Org. Ataç)
NAZ‹LL‹ KONGRES‹ (B‹R‹NC‹)
Ayd›n’a yap›lan sald›r›da elde edilen baflar›n›n korunamay›fl›,
örgütlenmenin önemini bir kez daha ortaya ç›karm›flt›. Yunan sal-
d›r›s›n› durdurmak için, Köflk’te yeniden kurulan cephe de, olduk-
ça büyük say›da kuvvet toplad›. Her ne kadar Denizli’de bir Heyet-
i Milliye kurularak, bu kuvvetlerin geri deste¤i bir düzene kavufltu-
rulmaya çal›fl›ld›ysa da, bu direniflin tüm yükünün bu yöre taraf›n-
dan tafl›nmas›na olanak yoktu. Bu yükün, yöre halk›na daha eflit bir
biçimde da¤›t›lmas› gerekiyordu.
Öte yandan belli bir düzen kurulamam›fl olmas›ndan dolay›,
Efeler bu kuvvetlerin gereksinmelerini kendi belirledikleri yollarla
sa¤l›yorlard›. Bu ise, direniflçilerin halkla ba¤›n› zay›flat›yordu. Ay-
r›ca uluslararas› platformda da savunulmas› zor olaylar do¤abili-
yordu. Özellikle Temmuz sonlar›nda Menderes cephesinde Demir-
ci Efe’nin hâkim hâle gelmesi ve uygulamalar›, bu sorunu gündeme
getirdi.
(………)
Direnifli keyfî davran›fllara b›rakmamak ve belli düzene kavufl-
turmak için bu dönemde Manisa’da bulunan “Galip Hoca”dan (Ce-
lâl Bayar) yararlan›lmaya çal›fl›ld›. Denizli Müftüsü Ahmet Hamdi
Efendi, Nazilli Müftüsü ve Nazilli fieyhi Nuri Efendi, Galip Hoca’y›
överek, Demirci’nin ona itimad›n› art›rmaya ve bu yolla onun dav-
ran›fllar›n› denetim alt›na almaya çal›flt›lar. Galip Hoca da Demirci
Efe’nin müflaviri oldu. Demirci Efe’yi millî kuvvetlere kat›lmaya ik-
na eden Nazillili Hac› Süleyman Efendi de, Efe’yi düzenli Kuvâ-y›
Milliye örgütlerinin gereklili¤ine inand›rd›. Bunu sa¤lamak için de
Nazilli’de bir kongre toplanmas› kararlaflt›r›ld›.
(………)
Birinci Nazilli Kongresi 6-9 A¤ustos 1919 aras›nda topland›.
Toplant›, Karacasu kazas› temsilcisi Mustafa Talat Efendi’nin reis-
li¤inde yap›ld›. Bu toplant›da Denizli’den Mehmet Emin, Çal’dan
Mehmet, Nazilli’den Zühtü, Karacasu’dan Mehmet Lütfi, Güney’den
Eyüp Hilmi, Kad›köy’den (Babada¤) Mehmet Cemal ve Mehmet
Sabri, Gülbeyli’den Mustafa Kâz›m, Yenipaz’dan Ali, Tavas’tan Ha-
c› Hüseyin ve Mazlum Baba, Bozdo¤an’dan Mehmet Beyler bulu-
nurlar. Yukar›da ad› geçen Mu¤la delegeleri, muhtemelen baflkala-
r› da toplant› sonras›nda Nazilli’ye ulaflm›fllard›.
(………)
Kongre kararlar› ilginç özellikler göstermektedir. Bunlar flöy-
le s›ralanabilir:
Kongre gerçekten devletin askere alma, iç güvenli¤i sa¤lama,
düflmanla savaflma, vergi toplama, hatta bir ölçüde yarg›lamaya
iliflkin ifllevlerini üzerine al›rken, bir baflka deyiflle bir çeflit “halk
ihtilâl konseyi” niteli¤ini kazan›rken, kongre, Heyet-i Milliyeleri
dernek statüsüne sokarak bir yasall›k vermek istemektedir. Daha
önce görüldü¤ü gibi, hükûmet bu tür giriflimlere hemen son veril-
mesini isteyen kararlar ald›¤› bugünlerde, hükûmete yard›mc› ol-
mak gibi bir söylem kurulmaktad›r. Direniflçiler ‹stanbul’la aç›k bir
çat›flmaya girmeden, ona yard›mc› oluyormufl görüntüsünü koru-
yarak eylemlerini sürdürmek stratejisini seçmifllerdir.
Kongrenin kendisine seçti¤i etki alan› oldukça küçük olup, De-
nizli ve Mu¤la Livalar›yla, Ayd›n Livas›n›n iflgal d›fl› alanlar›n› kap-
samaktad›r. Nazilli, umumî merkez olmaktad›r. Al›nan kararlar› yü-
rütmek için 45 kiflilik bir merkez heyeti seçilmifltir.
Üç liva merkezindeki örgütlenme, daha önce Denizli’de kurul-
du¤una de¤indi¤imiz Heyet-i Milliye’nin flemas›n› izlemektedir. Ör-
güt, idarî teflkilât›n kademelenmesini izleyerek, köylere kadar
uzanabilecektir.
Bu örgütlenme, iki önemli sorunu çözmek için ortaya ç›km›fl-
t›r. Bunlardan birincisi, direnifl için gerekli kayna¤›n yeterli ve adil
olarak sa¤lanmas›d›r. ‹kincisi ise, yeterli say›da mücahidin gerek-
ti¤i yerde bulunmas›n› örgütlemektir. Birinci sorun, 7. maddede
al›nan kararla çözümlenmeye çal›fl›lm›flt›r. Herkesin yükümlülü¤ü-
nü, Heyet-i Milliye kararlaflt›racakt›r. Böyle bir da¤›l›m, efelerin
kararlar›ndan daha adil ve az yükümlülük getirecektir. Ama Heyet-
i Milliyelerin bu kararlar›n› uygulayabilmeleri için bir yapt›r›m gü-
cüne gereksinmeleri vard›r. Bu nedenle, 7. maddede yükümlülük-
lerini yerine getirmeyenlere uygulanacak ceza “mücahidin rüesa-
s›na” b›rak›lm›flt›r. Böylece “millî kuvvetler” bir direnifl gücü oldu-
¤u kadar, içte de bir yat›r›mc›, zorlay›c› güç ifllevini yüklenmektedir.
Heyet-i Milliyeler, kaynaklar›n› sadece halktan sa¤lamak e¤i-
liminde de¤ildirler. Ayn› zamanda da devletin gelirlerinden de ya-
rarlanmak istemektedirler. 8. maddede âflar ambarlar›ndaki hubu-
battan yararlanmak için hükûmete baflvurulaca¤› söylenmektedir.
Burada âflar ambarlar›na elkoymaktan söz edilmeyip, hükûmetten
istekte bulunulmas› ibaresinin kullan›lmas›, kongrenin ihtilâlci ni-
teli¤ine karfl›n, yasal s›n›rlar için de ifl görmeye dönük bir söylem
oluflturmas›yla tutarl›d›r.
Ne kadar gönüllünün silâh alt›na al›naca¤›n› millî kuvvetlerin
kumandanlar› kararlaflt›racak, bunun sa¤lanmas› görevi Heyet-i
Milliyelere düflecektir. Ama art›k bir gönüllülük söz konusu de¤il-
dir. Daha çok, karfl›l›¤›nda yapt›r›m› bulunan bir mükellefiyet var-
d›r. Bu mükellefiyetten, 9. maddedeki nakdî bedel karfl›l›¤›nda ge-
çici bir süre için kaç›n›labilmektedir. Böyle bir mükellefiyetin ko-
nulabilmesi bir yandan fiilî güçle, öte yandan kongrenin toplanm›fl
olmas›yla temellendirilmektedir.
Gerçekte Heyet-i Milliyelerle yerel hükûmetler oluflturulmufl-
tur. Bu yerel hükûmetler, her ay›n bafl›nda üç gün toplanacak,
kongrenin ald›¤› kararlar› uygulayacakt›r. Kongre, kural koyucu
temel organd›r. ‹stanbul Hükûmeti’nin de varl›¤› aç›k olarak yad-
s›nmad›¤›ndan, ilginç bir iki bafll› durum ortaya ç›kmaktad›r. Bu iki-
lik kongre kararlar›n›n 5. maddesinde aç›k hâle gelmektedir. Bu
maddede, Heyet-i Milliyelerin cephedeki direniflçi kuvvetlerin d›-
fl›nda, kentte de mahallî asayifli sa¤lama gerekçesiyle bir kuvvet
oluflturacaklar› belirtilmektedir. Yerel asayifli sa¤lama konusunda
elde edilecek bir baflar›n›n, halk›n direnifli destekleme güdüsünü
yükseltmek bak›m›ndan önemli bir araçsal ifllevi oldu¤u muhak-
kakt›r. Fakat bu kuvvetin oluflturulmas›n›n en önemli nedeni, He-
yet-i Milliye’nin güvenli¤ini sa¤lamak ve ona yapt›r›mc› bir nitelik
kazand›rmak oldu¤u aç›kt›r. ‹stanbul Hükûmeti’nin Heyet-i Milliye
üyelerine karfl› alaca¤› önlemleri etkisiz hâle getirecektir. Bir an-
lamda, varolan Merkezî Hükûmetin asayifl kuvvetlerine karfl› bir
güçtür. Bu ikilik, al›nan kararlar›n 5. maddesinde, “asayifl kuvvet-
leri nüfuzu hükûmeti temine matuf olarak çal›flt›r›l›rlar” denilerek
yumuflat›lmaya çal›fl›lm›flt›r.»
Kaynak : ‹lhan Tekeli – Selim ‹lkin, Ege’deki Sivil Direniflten Kurtulufl Savafl›’na
Geçerken Uflak Heyet-i Merkeziyesi ve ‹brahim (Tahhtak›l›ç) Bey, Türk
Tarih Kurumu Yay›nlar›, Ankara 1989, s.179.
