659
Neyyire Neyir
1902 ‹stanbul
13 fiubat 1943 ‹stanbul
Cumhuriyet döneminde sahneye ç›kan
ilk kad›n oyunculardan. As›l ad› Münire
Eyüp, soyad› Ertu¤rul’dur. ‹stanbul Dâ-
rülmuallimat’› (K›z Ö¤retmen Okulu)
bitirdikten sonra iki y›l Amerikan Kole-
ji’ne devam etti. Okul temsillerine ç›kt›.
Muhsin Ertu¤rul’un yönetti¤i Ateflten
Gömlek adl› filmde Bedia Muvahhit ile
birlikte oynad› (1922). Ayn› y›l Dârülbe-
dâyi’ye girdi; Othello oyunuyla ilk defa
sahneye ç›kt› (1923-1924). fiadi Fik-
ret’in kurdu¤u Millî Sahne’de ve “Muh-
sin Ertu¤rul ve Arkadafllar›” toplulu¤un-
da çal›flt›. Muhsin Ertu¤rul ile evlenip
onunla Rusya’ya gitti ve tekrar Dârülbe-
dâyi’ye girdi (1928). Ölümüne kadar bu-
rada çal›flt›. Yüzden fazla oyunda rol al-
d›; “K›zkulesi’nde Facia” (1923), “An-
kara Postas›” (1929) adl› filmlerde oyna-
d›. “Hortlaklar”, “Mum Söndü”, “Kafa-
tas›”, “Hamlet”, “Hülleci”, “Macbeth”,
“Ayak Tak›m› Aras›nda”, rol ald›¤› baz›
oyunlard›r.
Nezihe Muhittin
1889 ‹stanbul
10 fiubat 1958 ‹stanbul
Atatürk dönemi kad›n haklar› savunucu-
lar›ndan, Türk Kad›nlar Birli¤i kurucusu,
romanc›. Yaz›lar›nda Nezihe Muhlis im-
zas›n› kulland›. ‹stanbul Kandilli’de ma-
halle mektebinde bafllayan ö¤renimini
özel dersler alarak sürdürdü. Bir süre
Kumkap› rahibe okuluna, alt› ay kadar da
Dârülmuallimat’a devam etti. 1908’den
sonra çeflitli okullarda yöneticilik ve ö¤-
retmenlik yapt›; kad›n haklar› konusunda
sosyal etkinliklerde bulundu. Müdafaa-i
Milliye Osmanl› Han›mlar Heyeti’nde
çal›flt›. 1924’te Türk Kad›nlar Birli¤i’nin
kurulufluna öncülük etti ve 1927’ye kadar
baflkanl›¤›n› yapt›. Bu arada Kad›n Yolu
dergisini ç›kard›.
Bafll›ca eserleri:
fie-
bâb-› Tebah
(1911),
Benli¤im Benimdir
(1929),
Türk Kad›n›
(‹nceleme, 1931),
Güzellik Kraliçesi
(1933),
Bozkurt-Kü-
çük Mehmed’in Roman›
(1934),
Atefl Bö-
cekleri
(1936),
Bir Aflk Böyle Söndü
(1939),
Kalbim Senindir
(1943).
Nif
‹zmir’in ilçelerinden Kemalpafla’n›n eski
ad›. Baflkumandanl›k Meydan Savafl›
sonras› Mustafa Kemal Pafla’n›n, ‹tilâf
Devletleri temsilcileriyle görüflebilece¤i
yer olarak belirlendiyse de daha sonra
görüflmeden vazgeçildi.
Nigâhban Cemiyet-i Askeriyesi
(Askerî Gözcü Derne¤i)
Ocak 1919’da ‹stanbul’da kurulan,
Kurtulufl Savafl› karfl›t› askerî örgüt. Di-
¤er ad› Nigâhban-› Askerî Cemiyeti’dir.
‹stanbul’da Tayyar Pafla, Kaymakam
Fettah, Binbafl› ‹smail Hakk› ve Yüzba-
fl› Celâl, az say›da subay grubu ve
emekli paflalar taraf›ndan kuruldu. Ce-
miyetin program› 7 Ocak 1919 tarihli
Alemdar gazetesinde yay›mland›. Prog-
ram›nda, siyasetle u¤raflmayaca¤›, te-
mel hedeflerinden birinin ‹ttihatç›lar›n
ordudan uzaklaflt›rd›¤› subaylar›n yeni-
den göreve dönmelerini sa¤lamak oldu-
¤unu belirtti. Sadrazam Damat Ferit Pa-
fla’dan büyük destek gördü. Bir süre
sonra Millî Mücadele’ye karfl› tav›r al-
d›; bunun üzerine Heyet-i Temsiliye,
Sadrazam Ali R›za Pafla’dan, cemiyetin
kapat›lmas›n› istedi. 20 Ekim 1919’da
fesih karar› almas›na ra¤men gizli ola-
rak faaliyetini sürdürdü. Kuvâ-yi ‹nzi-
batiye’nin örgütlenmesine destek verdi;
iç ayaklanmalarda etkin rol oynad›.
Kurtulufl Savafl› sonras› cemiyetin baz›
yöneticileri, Ankara ‹stiklâl Mahkeme-
si’nde yarg›lan›p çeflitli cezalara çarpt›-
r›ld› ve yöneticilerinden baz›lar› “Yü-
zellilikler” listesine al›narak vatandafl-
l›ktan ç›kar›ld›.
Nigâhban Cemiyet-i Askeriyesi (Askerî Gözcü Derne¤i)
Neyyire Neyir
Nezihe Muhittin
Nezihe Muhittin’in kaleme ald›¤› “Türk Ka-
d›n›” adl› incelemenin kapa¤›.
Bir de, Efendiler, bilirsiniz ki, ‹stanbul’da
Askerî Nigâhban Cemiyeti
diye bir bozguncu
grubu türemiflti. O zamanki bilgilere göre, bu grubun bafl›nda bulunanlar, Kiraz Ham-
di Pafla, h›rs›zl›ktan dolay› ordudan kovulmufl Kurmay Albay Refik Bey, eski Halâskâr
Grubu’ndan Binbafl› Kemal Bey, eski Band›rma Sevkiyat Baflkan› Topçu Binbafl›lar›ndan
Hakk› Efendi ve daha bu dernekle iliflkisini kesip kesmedi¤i bilinmeyen ve ordudan
at›lm›fl bulunan Kurmay Binbafl› Nevres Bey gibi, çeflitli yolsuzluklar› yüzünden ordu-
dan at›lm›fl yahut da emekli edilmifl bulunan kimselerle, ahlâks›zl›klar› ile tan›nm›fl az
say›daki kimselerden ibaretti.
‹flte bu dernek, ‹kdam gazetesinin 23 Eylül 1919 tarih ve 8123 say›l› nüshas›nda bir bil-
diri yay›mlam›flt›. Dernek, bu bildirisiyle, kendilerine vatan ve milletin bekçisi süsünü
vermek istiyordu. Cevat Pafla’n›n Harbiye Nâz›rl›¤› zaman›nda, bu dernek hakk›nda ko-
vuflturmaya bafllanm›flt›. De¤iflikliklerden dolay› arkas› kesildi.
Böyle bir derne¤in varl›¤› ve faaliyeti ordu mensuplar›n›n sinirlerini geriyordu. Heyet-
i Temsiliye’ye müracaatlar bafllam›flt›.
12 Ekim 1919 tarihinde, Harbiye Nâz›r› Cemal Pafla’dan, kendi baflar›s› bak›m›ndan, bu
fesat yuvas›n›n kökünden sökülüp at›lmas›n› ve mensuplar›n›n fliddetle cezaland›r›l-
malar›n› ve bu yoldaki ifllemlerin orduya bildirilmesini rica ettim. (Belge: 150)
Cemal Pafla’dan 14 Ekim’de ald›¤›m, “Bu kesin olarak kararlaflt›r›lm›flt›r” (Belge: 151)
fleklindeki k›sa ve kesin dilli telgraf› 15 Ekim’de bütün orduya özel olarak duyurdum.
Fakat, Cemal Pafla’n›n bu kesin karar›n›n hiçbir zaman uyguland›¤›n› hat›rlayam›yo-
rum.
(.........)
Efendiler, Amasya’da görüflmelere bafllad›¤›m›z 20 Ekim günü, al›nan bilgilerin özeti
fluydu: ‹stanbul’da, Hürriyet ve ‹tilâf Partisi, Askerî Nigâhban Cemiyeti ve ‹ngiliz Mu-
hipleri Cemiyeti bir blok kurdular. Bu blokla, Ali Kemal ve Sait Molla gibi kimseler,
az›nl›klar› sürekli olarak Kuvâ-yi Milliye aleyhine k›flk›rtmaya bafllad›lar. Rum ve Erme-
ni patrikleri, Kuvâ-yi Milliye aleyhine ‹tilâf Devletleri temsilcilerine baflvurdular. Erme-
ni Patri¤i Zaven Efendi, Neologos gazetesinde yay›mlad›¤› bir mektupla, son Millî Mü-
cadele hareketinden dolay› Ermenilerin göç etmekte olduklar›n› ilân etti.
(.........)
Anzavur, Band›rma çevrelerinde haince ve canavarca hareketlere bafllam›flt›. (Belge:
178) Verdi¤i zararlar› önlemek için ve Karabiga, Band›rma taraflar›na ç›kan Nigâhban
Cemiyeti’ne ba¤l› subaylar hakk›nda, Bal›kesir’de Kâz›m Pafla’ya ve di¤er ilgililere yaz-
d›k. Otuz kadar Nigâhbanc› subay›n da bir yabanc› iflgaline zemin haz›rlamak için,
Hristiyanlara karfl› hareket etmek üzere, Trabzon ve Samsun’a ç›kacaklar›n› haber al-
d›k. Derhal 15’inci Kolordu’nun ve Canik Mutasarr›f›’n›n dikkatlerini çektik.
Nutuk : s.162, 178, 191
ASKERÎ N‹GÂHBAN CEM‹YET‹
ATATÜRK’ÜN
ANLATIMIYLA
NUTUK’TA
