Sivas Atatürk Kongre ve
Etnografya Müzesi
4 Eylül-11 Eylül 1919 aras› Sivas Kong-
resi’nin topland›¤›, 1981’e dek lise ola-
rak kullan›lan bina. Mustafa Kemal’in,
Sivas Kongresi’ni açmak üzere 2 Eylül
1919’da geldi¤i Sivas’ta, Sivas Lisesi bi-
nas›, Kongreye ayr›lm›fl, ayr›ca Mustafa
Kemal ve arkadafllar› Sivas’tan ayr›l›n-
caya kadar bu binada kalm›fllard›r. 4 Ey-
lül 1919-11 Eylül 1919 aras› çal›flmalar›-
n› tamamlayan kongrenin da¤›lmas›ndan
sonra Atatürk, Anadolu ve Rumeli Mü-
dafaa-i Hukuk Temsil Heyeti Baflkan›
olarak Sivas’ta çal›flmalar›n› sürdürmüfl-
tür. Bu çal›flmalar› 18 Aral›k 1919’a ka-
dar uzam›fl, Temsil Heyeti Ankara’da
çal›flmay› kararlaflt›r›nca Atatürk de bu
tarihte Sivas’tan ayr›lm›flt›r. Cumhuri-
yet’in ilân›ndan sonra 19 Eylül 1928’de,
Kongre’nin topland›¤› lise binas›n›n bir
bölümü “Kongre ve 4 Eylül AtatürkMü-
zesi” olarak 1981’e dek ziyaret aç›k kal-
m›fl; bu tarihte lisenin baflka bir yere ta-
fl›nmas› sonras› bina, onar›larak bütü-
nüyle müze hâline getirilmifltir. Günü-
müzde “Atatürk Kongre ve Etnografya
Müzesi” ad›n› alan binan›n zemin kat›
etnografik eserlere ayr›lm›fl; “Atatürk ve
Kongre Müzesi” olarak düzenlenen üst
katta Kongre Salonu, Atatürk’ün Yatak
Odas›, Çal›flma Odas› d›fl›nda Telgraf
Odas› ve Belgeler Salonu yer alm›flt›r.
Sivas Kongresi tutanaklar›n›n yer ald›¤›
salonda ise merkezi Sivas olan Anadolu
Kad›nlar› Müdafaa-i Vatan Cemiyeti’ne
ait bildiri ve haberleri sergileyen belgeler
ile ‹rade-i Milliye Gazetesi’nin bas›ld›¤›
matbaa makinesi ve gazete nüshalar› bu-
lunmaktad›r.
Sivas Ayaklanmas›
Sivas’ta Atatürk devrimlerine karfl› bafl-
lat›lan ayaklanma. 14 Kas›m 1925’te
bafllayan ayaklanma an›nda bast›r›ld›.
Sivas Komutanlar Toplant›s›
Amasya Görüflmeleri sonras›, Meclis’in
yeri, Heyet-i Temsiliye’nin görevleri
vb. konularla ilgili olarak, Sivas’ta Mus-
tafa Kemal baflkanl›¤›nda yap›lan top-
lant›. 28 Aral›k 1918’de kapat›lan Mec-
lis-i Mebusan’›n yeniden toplanmas›
için Mustafa Kemal’in yapt›¤› bask›lar
etkisini göstermifl ve ‹stanbul Hükûme-
ti’nin karar›yla genel seçimler yap›lm›fl-
t›. Seçim sonras› Mustafa Kemal, Si-
vas’ta 16 Kas›m 1919’da bafllay›p 29
Kas›m 1919’da sona eren bir toplant›
yapt›. 20.Kolordu Komutan› Ali Fuat
Pafla, 15.Kolordu Komutan› Kâz›m Ka-
rabekir Pafla, Sivas’taki 3.Kolordu Ko-
mutan› Selâhattin Bey, Konya’daki
12.Kolordu Komutanl›¤› ad›na Kurmay
Baflkan› fiemseddin Bey ile Heyet-i
Temsiliye üyelerinden Rauf Bey, Hüs-
rev Sami Bey, Mazhar Müfit Bey, Ömer
Mümtaz Bey, Bekir Sami Bey, Hakk›
Behiç Bey, Kara Vas›f Bey, Heyet-i
Temsiliye ‹stiflarî Üyesi Alfred Rüstem
Bey ve Sivas Kongresi’nde Bat› Anado-
lu’yu temsilen Manisa delegesi ‹brahim
Süreyya Bey’in kat›ld›¤› toplant›n›n
gündemini, yeni kurulacak Meclis’in ye-
ri, Meclis’in toplanmas›ndan sonra He-
yet-i Temsiliye’nin ve millî kurulufllar›n
alaca¤› flekil ve çal›flma tarz›, Paris Bar›fl
Konferans›’n›n hakk›m›zdaki karar› kar-
fl›s›nda izlenecek yol vb. konular olufltur-
du. Mustafa Kemal, Meclis’in Anado-
lu’da güvenli bir yerde toplanmas›n› isti-
yordu. Ancak bu görüfl Ali Fuat Cebesoy
d›fl›nda di¤er üyeler taraf›ndan destek
bulmad› ve tehlikeli olmas›na ra¤men
Meclis’in ‹stanbul’da toplanmas› kabul
edildi. Ayr›ca, yeni toplanacak olan
Meclis, tam güvenlik içinde çal›flt›¤›n›
bildirinceye dek, Heyet-i Temsiliye’nin
görevine devam etmesi; Paris Bar›fl
Konferans›’n›n aleyhte bir karar verme-
si, Meclis ve Hükûmet’in de bunu kabul
etmesi hâlinde millî iradeye baflvurulma-
s› karar alt›na al›nd›. Komutanlar Top-
lant›s›’n›n gündemindeki konular›n gö-
rüflülmesi tamamland›ktan sonra Ali Fu-
at Pafla’n›n teklifi üzerine yabanc› iflgali
alt›ndaki yerlerin durumu gözden geçi-
rildi. Frans›zlarla ‹ngilizlerin ve Ermeni
komitelerinin bask› ve zulmü alt›nda bu-
lunan Adana, Marafl, Antep ve Urfa’da
süratle Kuvâ-yi Milliye güçleri olufltu-
rulmas›, bunun için de bölgeye yak›n
yerlerdeki askerî birliklerle millî kuru-
lufllardan yararlan›lmas› ve Mersin-‹s-
kenderun-Osmaniye bölgesinin Anka-
ra’daki 20.Kolordu, Kilis-Antep bölgesi-
nin Sivas’taki 3.Kolordu, Ad›yaman-Ur-
fa bölgesinin Diyarbak›r’daki 13.Kolor-
du taraf›ndan yönetilmesi kararlaflt›r›ld›.
744
Sivas Atatürk Kongre ve Etnografya Müzesi
Sivas Kongresi’nin topland›¤› lise binas›.
Komutanlar›n Görüfllerini Almak
Efendiler, çok önemli olan bu Meclis’in toplanaca¤› yer konusunda
kendi bafl›na karar verip, bu karar› da millete ve seçilen milletvekil-
lerine uygulatmak, pek tehlikeli olurdu. Bu sebeple, büyük bir dikkat
ve incelikle bütün flahsî veya genel duygu ve düflünceleri gözden
geçirmek, gerçek e¤ilimi anlayarak uygulanabilecek karar› bulmak
zarureti ile karfl› karfl›ya idim.
Gördü¤ünüz gibi, bir yandan ‹stanbul’un ileri gelenleriyle haberleflir-
ken, bir yandan da çeflitli yollarla kamuoyunu yokluyordum.
Verece¤im karar›n uygulanmas›n› sa¤lamak için ordunun görüflünü
almak da pek önemliydi. Bu yüzden daha Ekim’in 29’unda, 15’inci,
20’inci, 12’nci ve 3’üncü Kolordu Komutanlar›’n› Sivas’ta bir toplan-
t›ya davet ettim.
Diyarbak›r’daki Kolordu Komutan›’na, Edirne’deki Kolordu Komutan›
Cafer Tayyar Bey’e, Bursa’da Yusuf ‹zzet Pafla’ya, Bal›kesir’de Kâz›m
Pafla’ya, Bursa’da Bekir Sami Bey’e de “Kendilerini, aradaki yolun
uzakl›¤› ve özel durumlar› dolay›s›yla davet etmedi¤imi, al›nan
kararlar› bildirece¤imi” yazd›m. (Belge: 185, 186)
Efendiler, davet edilen komutanlardan Salâhattin Bey zaten Sivas’ta
idi. Kâz›m Karabekir Pafla Erzurum’dan, Ali Fuat Pafla Ankara’dan ve
Konya’daki Kolordu Komutan›’n›n cephe ile ilgili önemli iflleri bizzat
düzene sokmas› gerekti¤inden, kendisine vekil olarak Konya’dan da
Kurmay Baflkan› fiemsettin Bey gelerek Sivas’ta topland›lar. Heyet-i
Temsiliye’den olan veya bu heyetten olmay›p da toplant›da bulun-
malar› yararl› görülen flah›slar›n ve komutanlar›n kat›lmas›yla, 16
Kas›m 1919 günü görüflmelere bafllad›k. Toplant› gündemimiz flu üç
noktadan ibaret olacakt›:
1- Meclis-i Mebusan’›n toplanma yeri,
2- Meclis’in toplanmas›ndan sonra Heyet-i Temsiliye’nin ve
millî teflkilât›n alaca¤› flekil ve çal›flma yöntemi
3- Paris Bar›fl Konferans›’n›n bizim için olumlu veya olumsuz
bir karar vermesi hâlinde tutulacak yol.
▲
S‹VAS KOMUTANLAR TOPLANTISI
ATATÜRK’ÜN
ANLATIMIYLA
NUTUK’TA
