AKDEN‹Z OYUNLARI
19
kas›’n›n kurucular› aras›na kat›ld›. Kurtulufl Savafl›’nda Anado-
lu’ya geçti, ‹stanbul’dan milletvekili seçildi (1923). Daha sonra
Ankara Hukuk Mektebi’nde tarih hocal›¤›, Türk Tarih Kurumu
baflkanl›¤›, ‹stanbul Üniversitesi’nde tarih profesörlü¤ü görevle-
rinde bulundu. Kars milletvekiliyken öldü. “Üç Tarz-› Siyaset”,
“Muas›r Avrupa’da Siyasî ve ‹çtimaî Fikirler ve Fikrî Cereyanlar”,
“fiark Meselesi”, “Siyaset ve ‹ktisat”, “Tarih-i Siyasî Dersleri”
adl› kitaplar› vard›r.
AKDEN‹Z
(Fr.: Méditerranée, tarihte: Mare Internum, ‹ng.:
Mediterranean Sea), Avrupa, Asya ve Afrika aras›nda yer alan k›-
taaras› deniz. Bat›da Atlantik Okyanusu’na Cebelitar›k, Karade-
niz’e de Çanakkale ve ‹stanbul bo¤azlar› ile ba¤lan›r. Jeologlar›n
“Mesoje” ya da “Tethys” ad›n› verdikleri eski Akdeniz, flimdikin-
den çok daha genifl bir jeosenklinaldi. K›y›lar›nda ve üzerinde
18. yüzy›lda bafllayan ve günümüze dek süregelen birçok bilim-
sel araflt›rmalar yap›ld›. Sonradan yap›lan Süveyfl Kanal› ile K›-
z›ldeniz yolundan Hint Okyanusu’na ba¤lant›s› olan Akdeniz’in
yüzölçümü 2.969.000 km 2 ’dir. Uzunlu¤u 3.800 km.’yi bulur.
Geniflli¤i Cezayir ile Marsilya aras›nda 740, Güney Yunanistan-
Trablus (Libya) aras›nda 400 km.’dir. Bir içdeniz olmas›na ra¤-
men genellikle 2.500-4.000 m. aras›nda derinli¤e sahiptir ve k›-
ta sahanl›klar› az yer kaplar. Akdeniz, Güney ‹talya, Sicilya ve
Tunus üzerinden geçen bir s›n›rla iki bölüme ayr›l›r: Bat› ve Do-
¤u Akdeniz. Bafll›ca adalar› Sicilya, bat›da Balear, Korsika, Sar-
dinya; do¤uda Pantelerya, Lampedusa, Cerbe, Malta, Girit, K›b-
r›s ve Ege adalar›d›r. Do¤u Akdenizin bafll›ca kollar› ya da ikin-
cil denizleri, Yunan, Adriya, Ege, Marmara, Karadeniz ve
Azak’t›r. Hemen bütün Akdeniz çevresi yeryüzünün bafll›ca dep-
rem bölgeleri aras›ndad›r; Vezüv, Stromboli, Etna gibi etkin vol-
kanlar da vard›r. S›cak bir bölgede yer almas› nedeniyle buhar-
laflma kuvvetlidir. Bunun do¤al bir sonucu olarak tuzluluk oran›
yüksektir ve yerine göre binde 37-39’a ulafl›r. Akdeniz, su kay-
b›n›, Karadeniz’in Bo¤azlar ve Marmara üzerinden gelen fazla
sular› ile karfl›lar. Gelgit önemsizdir. Akdeniz’e dökülen akarsu-
lar, alüvyonla çok yüklü bulunmalar› ve gelgitin de önemsiz ol-
mas› nedeniyle çok kez a¤›zlar›nda deltalar olufltururlar. Akde-
niz, bal›kç›l›k bak›m›ndan zengin bir deniz de¤ildir. En çok ton,
istavrit, sardalya ve hamsi avlan›r. Avlanan bal›k, y›lda ortalama
1 milyon ton kadard›r. K›y›lar›nda birçok tuzlalar vard›r ve y›lda
ortalama 5 milyon tona ulaflan tuz üretimi, oldukça önemli bir
gelirdir. Bir baflka geliri de mercan ve süngerdir. Barselona,
Marsilya, Cenova, Napoli, Trieste, Pire, ‹zmir, Selânik, ‹skende-
run, Lazkiye, Hayfa, Port Sait, ‹skenderiye, Trablus, Cezayir gibi
birçok önemli liman, bu deniz k›y›s›ndad›r. ‹ran Körfezi k›y›s›
petrolünün büyük k›sm› ya bu denizin do¤u k›y›lar›na ulaflan
petrol borular› ya da Süveyfl’ten Akdeniz’e ç›kan petrol gemile-
riyle tafl›n›r. Yazlar› s›cak ve kurak, k›fllar› ›l›k ve ya¤›fll› bir iklim
tipinin (astropikal-subtropikal) görüldü¤ü Akdeniz k›y›lar›nda
turizm bak›m›ndan dünyan›n en tan›nm›fl yöreleri bulunur.
AKDEN‹Z BÖLGES‹,
Türkiye’nin yedi co¤rafî bölgesin-
den biri. Ad›n› ve iklim koflullar›n› komflusu olan Akdeniz’den
al›r. Akdeniz Bölgesi, geniflli¤i 120-130 km. aras›nda de¤iflen
bir flerit biçiminde; bat›da Marmaris-Köyce¤iz aras›ndan, do¤u-
da Hatay’daki Akra Da¤› eteklerine dek Akdeniz’i izleyerek 1.600
km. boyunca uzan›r. 118.000 km 2 ’lik yüzölçümüyle Türkiye
topraklar›n›n yüzde 15’ini kapsar. Bölgeye, Hatay, Adana, ‹çel,
Antalya, Isparta ve Burdur illerinin tümü, Kahramanmarafl’›n
büyük bir bölümü, Gaziantep, Ni¤de, Karaman, Konya, Afyon-
karahisar, Denizli ve Mu¤la illerinin bir bölümü girer. Akdeniz
Bölgesi’nde topraklar›n büyük bir bölümü da¤l›k ve yüksektir.
Toros Da¤lar›’ndan oluflan da¤l›k ve yüksek kesim, Bat› ve Orta
Toroslar’› kapsar. Bat› Toroslar, Antalya Körfezi’nin iki yan›nda
yer alan ve kuzeydeki Göller Yöresi’ne do¤ru ilerledikçe birbiri-
ne yaklaflan iki kütle durumundad›r. Kuzeyde bulunan Sultan
Da¤lar›, güneyde Geyik Da¤lar›, bu kesimin önemli da¤lar›d›r.
Silifke yak›nlar›nda denize dökülen Göksu’nun iki yan›nda yer
alan Tafleli Yaylas›, Bat› Toroslar› Orta Toroslar’dan ay›r›r. Orta
Toroslar do¤uya do¤ru üç kütleden oluflur: Bolkar Da¤›, Alada¤
ve Tahtal›-Binbo¤a Da¤lar›. Akdeniz Bölgesi’nde rastlanan ge-
nifl ovalar›n en ünlüsü Adana Ovas›’d›r. Bunun denize yak›n
olan bölümüne Çukurova, yukar› bölümüne ise Yukar›ova denir.
Bölgenin ikinci büyük ovas› Hatay Ovas›’d›r. Isparta ve Antalya
ovalar›ysa daha çok yayla görünümündedir. Denize ulaflan bafl-
l›ca akarsular, bat›dan do¤uya do¤ru; Dalaman Çay›, Kocaçay,
Alak›r Suyu, Aksu, Köprü Suyu, Manavgat Çay›, Göksu, Tarsus
Çay›, Seyhan, Ceyhan ve Asi ›rmaklar›d›r. Bu ›rmaklar›n hemen
hepsinin ak›fl› h›zl› ve mevsime göre de¤iflken, sular› genellikle
k›fl›n fazla, yaz›n azd›r. Göller, bölgenin bat› kesiminde küme-
lenmifltir. Amik Gölü, do¤udaki Hatay Ovas›’n›n ortas›ndad›r.
Bat›da, Göller Yöresi’ndeki dört büyük gölden ikisi, yani Burdur
Gölü ile Ac›göl, d›flar›ya ak›fls›z ve tuzludur. Do¤udaki E¤ridir ve
Beyflehir gölleriyse d›flar›ya ak›fll› tatl› su gölleridir. Akdeniz
Bölgesi’nde 700-800 m. yüksekli¤e kadar, yazlar s›cak ve kurak,
k›fllar ›l›k ve ya¤›fll›d›r. Ortalama s›cakl›k, en so¤uk aylarda bile
10 derecenin üstündedir. K›fl›n s›f›r›n alt›nda so¤u¤a pek ender
rastlan›r. Yaz uzun sürer ve çok s›cak geçer. En s›cak ay›n s›cak-
l›k ortalamas› 28 dereceden afla¤› düflmez. Akdeniz Bölgesi’nde
y›ll›k ya¤›fl, ortalama 500 mm. kadard›r. Bölgede ya¤›fllar›n bü-
yük bölümü k›fl aylar›nda düfler. K›y› kesiminde hemen hiç kar
ya¤maz. Akdeniz iklimi, a¤aç ürünlerine tarla tar›m›ndan daha
elveriflli olmas›na karfl›n, tar›m alanlar›n›n yüzde 20’sinde tarla
ürünleri yetifltirilir. Bu¤day ve arpa üretimi baflta gelir. Türkiye
pirinç üretiminin yüzde 50’sini bu bölge sa¤lar. Son y›llarda y›l-
da 250.000 tona ulaflan pamuk üretimi, Türkiye üretiminin yüz-
de 60’›d›r. Bölgede 400.000 hektara yak›n bir alanda meyve ve
sebze yetifltirilir. Ülkede üretilen turunçgillerin % 96’s›, yerf›st›-
¤›n›n % 92’si burada üretilir. Mersin Petrol Rafinerisi, Adana
Çimento Fabrikas›, ‹skenderun Gübre Fabrikas›, Antalya Ferro-
Krom Fabrikas›, ‹skenderun Demir Çelik Fabrikas›, Seydiflehir
Alüminyum Tesisleri, Adana, Mersin ve Tarsus’taki dokuma,
ya¤ ve un fabrikalar› bölgenin bafll›ca sanayi kurulufllar›d›r. Irak
petrollerini tafl›yan bir boru hatt›, bu bölgedeki Yumurtal›k lima-
n›nda k›y›ya ulafl›r. Bölgenin do¤al güzellikleri ve tarihsel zen-
ginlikleri, iç ve d›fl turizmde önemli yer tutar. Kara, deniz ve ha-
vayollar›, her türlü ulafl›m› sa¤layacak niteliktedir.
AKDEN‹Z OYUNLARI,
Akdeniz’de k›y›s› olan ülkeler ara-
