235
tanbul merkez komutan› oldu (1913).
Balkan Savafl› sonunda Bulgarlar tara-
f›ndan ele geçirilen Edirne’nin geri al›n-
mas› fikrini savundu. Enver Pafla’n›n
Harbiye Nâz›r› olmas›ndan sonra rütbe-
si mirlival›¤a yükseltildi. Ard›ndan Na-
f›a Nâz›r› ve Bahriye Nâz›r› oldu
(1914). Temmuz 1914’te Fransa’ya gi-
derek Osmanl› Devleti ile Fransa aras›n-
da bir ittifak kurulmas› yönünde çaba
harcad›. Bahriye Nâz›rl›¤› s›ras›nda, de-
niz kuvvetlerinin güçlendirilmesine ça-
l›flt›. I.Dünya Savafl› bafllad›¤›nda Enver
Pafla ve Talât Pafla ile birlikte, Osmanl›
Devleti’nin en güçlü adam› durumun-
dayd›. Bahriye Nâz›rl›¤› görevi yan› s›ra
‹kinci Ordu ve ard›ndan genel karargâh›
fiam’da bulunan Dördüncü Ordu komu-
tanl›¤›na ve Suriye askerî valili¤ine
atand›. Görevinin ilk y›llar›nda Suri-
ye’de genifl çapta bay›nd›rl›k faaliyetle-
rine giriflti. Almanlar›n ›srar›yla M›s›r’›
‹ngilizlerden geri almak amac›yla baflla-
t›lan Kanal Harekât›’na kat›ld›. Arapla-
r›n, Yahudilerin ve Hristiyan halk›n, Os-
manl› Devleti’ne karfl› olumsuz tutumla-
r›, sertleflmesine neden oldu¤undan ‹s-
tanbul’a geri ça¤r›ld› (1917) ve bir süre
sonra Bahriye Nâz›rl›¤› görevinden al›n-
d›. I.Dünya Savafl›, Osmanl› Devleti ile
Müttefiklerin yenilgisiyle sona erince, 2
Kas›m 1918’de Enver Pafla ve Talât Pa-
fla ile birlikte yurt d›fl›na kaçt›. Bir süre
Almanya ve ‹sviçre’de yaflad›. Avru-
pa’da bulundu¤u s›rada Afganistan
Emîri Emanullah’›n hizmetine girdi.
Daha sonra Rusya’ya geçerek, ‹ngilizle-
re karfl› Afgan ordusunu yenileme çal›fl-
malar› için Sovyet D›fliflleri Komiseri
Çiçerin’in deste¤ini sa¤lad›. Mosko-
va’da bulundu¤u s›rada Mustafa Kemal
Pafla ile mektuplaflt›. Anadolu’da baflla-
yan Millî Mücadele Hareketi’ni destek-
ledi. TBMM Hükûmeti ile Sovyetler
aras›ndaki siyasî iliflkilerin iyilefltirilme-
sine çal›flt›. 1920’de Afganistan’a geçti.
1921’de Ruslar, Mustafa Kemal Pafla ve
Enver Pafla ile görüflmelerde bulunmak
üzere gitti¤i Moskova’da Enver Pafla’y›,
Mustafa Kemal Pafla’ya karfl› olan tutu-
mundan vazgeçirmeye çal›flt›. Afganis-
tan’a dönerken Tiflis’te, Ermeni komita-
c›lar taraf›ndan öldürüldü. Tiflis’e defne-
dildi; daha sonra naafl› buradan al›narak
Erzurum fiehitli¤i’nde topra¤a verildi.
“Plevne Müdafaas›” (1898) yan› s›ra
“Cemal Pafla Hat›rat›: 1913-1922”
(1923) adl› an› kitab›, o¤lu Behçet Ce-
mal taraf›ndan “Hat›ralar” ad›yla 1959
ve 1977’de yay›mland›ktan sonra
1996’da “Hat›rat” ad›yla yeniden bas›ld›.
Cemal Pafla (Mersinli)
bk.
Mersinli Cemal Pafla
Cemaleddin Çelebi
1864 Hac›bektafl/Nevflehir
20 Ocak 1923 Hac›bektafl
I.Dünya Savafl› s›ras›nda Do¤u Cephe-
si’nde Ruslara karfl› savaflan Bektaflî fley-
hi. Medrese ö¤renimi gördü; Arapça ve
Farsça ö¤rendi. Müderrislik yapt›.
1876’da, Bektaflî fleyhi olan babas› Fey-
zullah Çelebi’nin ölümü üzerine yerine
geçerek Çelebi unvan›n› ald›. I.Dünya
Savafl› s›ras›nda toplad›¤› milis güçlerle
Do¤u Cephesi’nde Ruslara karfl› savaflt›.
Birinci TBMM’ye K›rflehir milletvekili
olarak seçildiyse de hastal›¤› nedeniyle
Meclis’e kat›lamayaca¤›n› bildirerek
izinli say›lmas›n› istedi ve bu iste¤i Mec-
lis Genel Kurulunca da uygun bulundu.
Cemil Bey (Uybad›n)
bk.
Uybad›n, Mehmed Cemil
Cemil Cahit Bey (Toydemir)
bk.
Toydemir, Cemil Cahit
Cemil Çeto Ayaklanmas›
Kurtulufl Savafl› s›ras›nda Frans›z ve ‹n-
gilizlerden yard›m alan Bahtiyar Aflireti
Reisi Cemil Çeto’nun Garzan’da millî
kuvvetlere karfl› bafllatt›¤› ayaklanma.
Cemil Çeto, baz› afliret reislerinin de
deste¤iyle 20 May›s 1920’de Kuvâ-yi
Milliye’ye karfl› ayakland›ysa da olay›n
haber al›nmas› üzerine bölgeye gönderi-
len askerî birliklerce isyan bast›r›ld› (7
Haziran 1920); Cemil Çeto ve dört o¤lu
yakalanarak idam edildi.
Cemiyet-i Akvam
bk.
Milletler Cemiyeti
(Cemiyet-i Akvam)
Cenab fiahabeddin
2 Nisan 1871 Manast›r
12 fiubat 1934 ‹stanbul
Kurtulufl Savafl› s›ras›nda Millî Mücade-
le karfl›t› yaz›lar›yla tan›nan flair ve ya-
zar. Babas› Binbafl› fiahabeddin Bey’in
ölümü üzerine ailesiyle birlikte ‹stan-
bul’a geldi. Ortaö¤renimini Eyüp ve
Gülhane askerî rüfltiyelerinde, yükse-
kö¤renimini Askerî T›bbiye Mekte-
bi’nde tamamlad› (1889). Dört y›l Pa-
ris’te ihtisas yapt›. Mersin, Rodos ve
Cidde’de karantina doktorlu¤u, s›hhiye
müfettiflli¤i görevlerinde bulundu.
1914’te Osmanl› edebiyat tarihi müder-
risi olarak Dârülfünun’da ders verdi. Mü-
tareke y›llar›nda, Ali Kemal’in Peyam
gazetesinde Kurtulufl Savafl› aleyhinde
yaz›lar yazmas›, edebiyat ve Dârülfünun
çevrelerinde tepkiyle karfl›land›. Bu yüz-
den Edebiyat Fakültesi’nden R›za Tevfik
ve Ali Kemal’le birlikte istifa zorunda b›-
rak›ld› (20 Eylül 1922). Ali Canip, Ruflen
Eflref, Mehmed Fuad (Köprülü) ile yapt›-
¤› tart›flmalarda Arapça ve Farsçay› sa-
vundu. Türkçülük ak›m›n›, “‹flitti¤im ve
bildi¤im tarihî yalanlar›n en büyü¤ü” di-
ye niteledi. 1908’den 1927’ye kadar Ser-
vet-i Fünun dergisinde 85 fliir ve edebî
yaz›s› yay›mland›. Cumhuriyet’ten sonra
büyük bir dönüfl yapt›; Cumhuriyet gaze-
tesinde ç›kan bir yaz›s›nda (16-19 May›s
1933) “Mazi ahtapotunun kollar›ndan
ruhlar›n› kurtaramayanlar›n ink›lâb›n
yüksekli¤ini kavrayamayacaklar›n›” ileri
sürdü.
Bafll›ca eserleri:
Hac Yolunda
(1909-1925),
Yalan
(oyun, 1911),
Evrak-
› Eyyam
(makaleler, 1915),
Körebe
(oyun, 1917),
Nesr-i Harb, Nesr-i Sulh ve
Tiryaki Sözleri
(makaleler, özdeyifller,
1918),
Avrupa Mektuplar›
(1919).
Cenab fiahabeddin
Cemaleddin Çelebi
Cenab fiahabeddin
AYAKLANMAYI BASTIRAN B‹RL‹KLER VE KOMUTA KADROSU
(20 May›s-7 Haziran 1920)
Makam / Birlik
Rütbe Ad› ve Soyad›
2. Tümen Kur. Bflk.
Yb.
Akif (Tümg. Erdemgil)
2. Tümen Kur. Bflk.
Bnb.
Hayri
1. P.A.K.
Bnb.
Mehmet Reflit (Yb.)
1. P.Tb.K.
Yzb.
fiemsettin (Bnb.)
Aç›klama :
‹ngiliz ve Frans›zlar›n Türkiye’ye karfl› girifltikleri menfî propaganda ve za-
rarl› faaliyetlerden de cesaret alan Cemil Çeto ve di¤er baz› afliret reisleri, ken-
di aralar›nda anlaflarak, bölgede müstakil bir hükûmet kurma hülyas›na kap›ld›-
lar ve Kuvâ-y› Milliye aleyhinde harekete geçtiler. Takviyeli 1. P.Tb. taraf›ndan
20 May›s’ta bafllat›lan tedip ve tenkil harekât› sonucunda Cemil Çeto kuvvetleri
k›smen da¤›t›ld› ve k›smen de esir edildi.
Kaynak : ‹smet Görgülü, On Y›ll›k Harbin Kadrosu, 1912-1922, Atatürk Kültür Dil ve Tarih Yüksek
Kurumu Türk Tarih Kurumu Yay›nlar›, Ankara 1993, s.308
CEM‹L ÇETO AYAKLANMASI
