243
Cumhuriyet
Mustafa Kemal’in önerdi¤i adla, 7 Ma-
y›s 1924’ten günümüze dek ‹stanbul’da
yay›mlanan günlük siyasî gazete. Yunus
Nadi Abal›o¤lu taraf›ndan kuruldu. Ga-
zetenin ad› Mustafa Kemal’in önerisiyle
kondu. Kurulufl amac›, yeni cumhuriyet
rejimini halka sevdirmek ve benimset-
mekti. ‹stanbul Ca¤alo¤lu’nda ‹ttihat ve
Terakki F›rkas›’n›n eski genel merkezi
olan Pembe Konak’ta kurulan bas›me-
vinde yay›mlanmaya bafllayan gazete-
nin ilk tiraj› 7.000’di. ‹lk yaz› iflleri mü-
dürleri ‹lhami Safa ve Kemal Salih’tir
(Sel). 1930’lu y›llar, gazetenin gelifli-
minde en önemli dönem olup bu gelifli-
min temelinde 1 Aral›k 1928 Yaz› Dev-
rimi’nin etkisi oldukça fazlad›r. Lâtin
harflerinin kabulü ve uygulanmas›, o
dönemde, bafllang›çta bütün gazeteleri
sarst›ysa da, yeni yaz›n›n kolay ö¤renil-
mesi ve aradan geçen bir y›l içinde yeni
yaz›y› ö¤renenlerin 盤 gibi artmas›,
1930’da bas›n yaflam›na canl›l›k kazan-
d›rd› ve okur kitlesi daha da ço¤ald›. Bu
canl›l›k, gazetenin çeflitli konularda at›-
l›m yapmas›na olanak sa¤lad›. 24 Ocak
1930’da ilk sinema sayfas›, 30 Ocak
1930’da ilk mizah sayfas›, 1 fiubat
1930’da ilk çocuk sayfas› düzenlendi.
Ayr›ca 27 Mart 1933’te millî kültür haf-
tas› düzenledi; 8 May›s 1933’te haftal›k
radyo programlar› verilmeye baflland›.
Yaz› kadrosunda, Ahmet Rasim, Cenab
fiahabeddin, Halit Ziyat Uflakl›gil, Meh-
med Fuad Köprülü, Peyami Safa, Tur-
han Tan, Burhan Felek gibi önemli adlar
yer ald›. 1945 Haziran›’nda Yunus Na-
di’nin ölümüyle, baflyazarl›¤› o¤lu Na-
dir Nadi üstlendi. 27 May›s 1960 sonra-
s› tarafs›z, demokrat bir çizgi izledi ve
bundan taviz vermedi. Nadir Nadi’nin
ölümünden sonra (1991) yazar ve çal›-
flanlar›n bir k›sm› gazeteden ayr›ld›.
1992 sonlar›na do¤ru gazete çal›flanlar›
Cumhuriyet ad›n› hak sahiplerinden ki-
ralay›p yay›n hakk›n› devam ettirdiler.
Cumhuriyet Bayram›
Türkiye Cumhuriyeti’nin ilân edildi¤i
29 Ekim 1923’te her y›l kutlanan ulusal
bayram. Cumhuriyet’in ilân›ndan sonra,
19 Nisan 1924 tarih, 628 say›l› yasa ile
29 Ekim günü ulusal bayram olarak ka-
bul edildi. ‹lk kez 1925’te kutland›.
Cumhuriyet Bayram›, yurt içindeki kut-
lamalar›n yan› s›ra, yurt d›fl›ndaki tem-
silciliklerde de kutlanan tek ulusal bay-
ramd›r. 1933’te ç›kar›lan 2305 say›l› ya-
sa ve 5029 say›l› Bakanlar Kurulu kara-
r›yla kutlamalarda 21 pare top at›lmas›
esas› getirildi. 27 May›s 1935’te bayra-
m›n süresi yeniden belirlendi. 17 Mart
1981’de devlet ad›na tören yap›lacak tek
ulusal bayram olarak kabul edildi. 28
Ekim günü saat 13’te resmî ve özel ku-
rumlara bayrak çekimiyle bafllay›p 29
Ekim gününün bitimiyle bayram›n sona
ermesi, yasayla belirlendi.
Cumhuriyet Halk F›rkas›
bk.
Cumhuriyet Halk Partisi (CHP)
Cumhuriyet Halk Partisi (CHP)
Türkiye Cumhuriyeti’nin ilk siyasî par-
tisi. Kurucu Meclis durumundaki Birin-
ci TBMM’ye egemen olan Anadolu ve
Rumeli Müdafaa-i Hukuk Cemiyeti’nin
siyasî bir parti niteli¤i kazanmas› sonu-
cu ortaya ç›kt›. 9 Eylül 1923’te kabul
edilen tüzük ve 23 Ekim 1923’te verilen
dilekçeyle Halk F›rkas› ad›yla kuruldu.
Daha sonra ad› önce Cumhuriyet Halk
F›rkas›’na, ard›ndan da Cumhuriyet
Halk Partisi’ne dönüfltürülen partinin
kurulufl tarihi 9 Eylül 1923 olarak kabul
edilir. 23 Nisan 1920’de toplanan
TBMM’de siyasî bir grup yoktu. Önce-
likli amaç, Millî Mücadele’yi gerçeklefl-
tirmekti. Teflkilât-› Esasiye’nin haz›rlan-
mas› aflamas›nda “Tesanüt”, “‹stiklâl”,
“Islâhat” gibi gruplar›n oluflmaya baflla-
mas› üzerine Mustafa Kemal, “Anadolu
ve Rumeli Müdafaa-i Hukuk Grubu”nu
kurdu. Bunun üzerine ulusal ba¤›ms›zl›-
¤› sa¤lay›p yeni bir Türk Devleti kurma-
y› baflaran Meclis içinde yeni devletin
yap›s› hakk›nda görüfl ayr›l›klar› bafl-
göstermeye bafllad›. Mustafa Kemal et-
raf›nda toplanan ve daha reformist bir
görüflü savunanlar “Birinci Grup”u; hi-
lâfetin devam›n› savunan ve eski rejimin
de¤iflik flekillerde yeniden düzenlenme-
sini isteyenlerle daha muhafazakâr gö-
Cumhuriyet Halk Partisi (CHP)
Cumhuriyet gazetesinin 7 May›s 1924 tarihli ilk nüshas›.
Cumhuriyet gazetesi, 1923’ten 1938’e dek
bas›n›n ilgi oda¤› olan Mustafa Kemal’le ilgi-
li her habere, birinci sayfada yer verirdi.
Cumhuriyet gazetesinin, Cumhuriyetin
onuncu y›l›yla ilgili manfleti (30 Ekim 1933).
Cumhuriyet’in ilân›n›n 20. y›l kutlamalar›ndan bir görünüm (29 Ekim 1943).
