241
Cumhurbaflkan›
Cumhuriyetle yönetilen ülkelerde halk›n
ya da parlamentonun seçti¤i devlet bafl-
kan›. Türkiye Cumhuriyeti’nin kurulu-
flundan sonra (29 Ekim 1923) kabul edi-
len 1924, 1961 ve 1982 tarihli üç anaya-
sa da, cumhurbaflkan› seçimini parla-
menter esasa ba¤lamada birleflmifl olup
1982 Anayasas›’na göre, “Cumhurbafl-
kan›, Türkiye Büyük Millet Meclisince,
k›rk yafl›n› doldurmufl ve yüksekö¤re-
nim yapm›fl kendi üyeleri ya da bu nite-
liklere ve milletvekili seçilme yeterli¤i-
ne sahip Türk vatandafllar› aras›ndan ye-
di y›ll›k bir süre için seçilir. Cumhurbafl-
kanl›¤›na Türkiye Büyük Millet Meclisi
üyeleri d›fl›ndan aday gösterilebilmesi,
Meclis üye tam say›s›n›n en az beflte bi-
rinin yaz›l› önerisiyle mümkündür. Bir
kimse, iki defa cumhurbaflkan› seçile-
mez. Cumhurbaflkan› seçilenin, varsa
partisi ile ilifli¤i kesilir ve Türkiye Bü-
yük Millet Meclisi üyeli¤i sona erer.”
(Anayasa madde 101). Cumhurbaflkan›,
devletin bafl› olmas› s›fat›yla “Türkiye
Cumhuriyeti’ni ve Türk milletinin birli-
¤ini temsil eder; anayasan›n uygulanma-
s›n›, devlet organlar›n›n düzenli ve
uyumlu çal›flmas›n› gözetir” (madde
104). “Cumhurbaflkan›n›n, anayasa ve
di¤er kanunlarda baflbakan ve ilgili ba-
kan›n imzalar›na gerek olmaks›z›n tek
bafl›na yapabilece¤i belirtilen ifllemler
d›fl›ndaki bütün kararlar›, baflbakan ve
ilgili bakanlarca imzalan›r; bu kararlar-
dan baflbakan ve ilgili bakanlar sorum-
ludur. Cumhurbaflkan›n›n re’sen imzala-
d›¤› kararlar ve emirler aleyhine Anaya-
sa Mahkemesi dahil, yarg› mercilerine
baflvurulamaz. Cumhurbaflkan›, vatana
ihanetten dolay›, Türkiye Büyük Millet
Meclisi üye tamsay›s›n›n en az dörtte
üçünün verece¤i kararla suçland›r›l›r”
(madde 105). Cumhurbaflkan›n›n görev
ve yetkileri, “Gerekti¤inde TBMM’yi
toplant›ya ça¤›rmak, kanunlar› yay›mla-
mak, tekrar görüflülmesini istedi¤i ka-
nunlar› TBMM’ye geri yollamak, ana-
yasa de¤iflikliklerine iliflkin kanunlar›
gerekli görürse halkoyuna sunmak, ka-
nun, kararname ve TBMM ‹çtüzü-
¤ü’nün anayasaya ayk›r›l›¤› iddias›yla
Anayasa Mahkemesi’nde iptal davas›
açmak, TBMM seçimlerinin yenilenme-
sine karar vermek, baflbakan› atamak ve
istifas›n› kabul etmek, baflbakan›n tekli-
fiyle bakanlar› atamak ve görevlerine
son vermek, gerekli görürse bakanlar
kurulunu toplant›ya ça¤›rmak, uluslara-
ras› anlaflmalar› onaylamak, TBMM
ad›na silâhl› kuvvetlerin baflkomutanl›-
¤›n› temsil etmek, silâhl› kuvvetlerin
kullan›lmas›na karar vermek, genelkur-
may baflkan›n› atamak, Millî Güvenlik
Kurulu’nu toplant›ya ça¤›rmak ve bafl-
kanl›k etmek, kendi baflkanl›¤›nda top-
lanarak bakanlar kurulu karar›yla s›k›-
yönetim ya da ola¤anüstü hâl ilân et-
mek, kanun hükmünde kararname ç›-
karmak, Devlet Denetleme Kurulu bafl-
kan ve üyelerini atamak, Yüksek Ö¤re-
nim Kurulu üyelerini, üniversite rektör-
lerini seçmek; hastal›k, sakatl›k, yafll›l›k
gibi nedenlerle kiflilerin cezalar›n› hafif-
letmek ya da kald›rmak; Anayasa Mah-
kemesi üyelerini, Dan›fltay üyelerinin
dörtte birini, Yarg›tay Cumhuriyet bafl-
savc›s›n› ve vekilini, Askerî Yarg›tay
üyelerini, Askerî Yüksek ‹dare Mahke-
mesi üyelerini, Hâkimler ve Savc›lar
Yüksek Kurulu üyelerini seçmek”tir
(madde 104).
Cumhurbaflkanl›¤› Dairesi
Resmî ve özel ifllerinde Cumhurbaflka-
n›’na yard›mla görevli resmî daire. 16
May›s 1933 tarih ve 2180 say›l› kanunla
Riyaset-i Cumhur ad›yla kuruldu. Genel
sekreterlik, baflyaverlik, özel kalem, ya-
z› iflleri ve daire müdürlükleri, bafltabip-
lik gibi bölümlere ayr›lan Cumhurbafl-
kanl›¤› Dairesi’nin sorumlu amiri olan
genel sekreter, Cumhurbaflkan›’n›n
TBMM, resmî kurulufllar ve elçiliklerle
iliflkilerinde arac›l›k ve resmî kabullerde
teflrifatç›l›k yapar. Genel sekreterli¤e
ba¤l› 1 baflyaver ile 4 yaver vard›r. Özel
kalem müdürlü¤ü, Cumhurbaflkanl›-
¤›’n›n özel yaz›flmalar›n›, yaz› iflleri mü-
dürlü¤ü de resmî yaz›flmalar›n› yürütür.
Daire müdürlü¤ü, Cumhurbaflkanl›¤›
ikametgâh›na ve dairesine ait iflleri dü-
zenler.
Bafltabip ise, Cumhurbaflkan›’n›n ve
maiyetinin sa¤l›k iflleriyle ilgilenir.
Cumhurbaflkanl›¤› Muhaf›z Alay›
Cumhurbaflkan›’n› ve ikametgâh›n› ko-
rumakla görevli askerî birlik. Bafllang›ç-
ta TBMM’yi korumak amac›yla 18
Temmuz 1920’de, Atatürk’ün emriyle
Muhaf›z K›tas› ad›yla kuruldu. Komuta-
n› Yüzbafl› ‹smail Hakk› (Tekçe)
Bey’di. Askerî tak›m olarak kurulduysa
da k›sa süre sonra bölük, 16 Ekim
1920’de de karma (piyade, jandarma,
süvari) tabur düzeyine ç›kar›ld›. ‹yi bir
alay gücünde olan (900 tüfek, 9 makine-
li tüfek) bu muhaf›z taburu, ‹kinci ‹nö-
nü, Sakarya ve Baflkomutanl›k Meydan
Savafllar›na kat›larak üstün baflar› gös-
terdi. 1927’de alay hâlinde oluflturuldu.
1937’de Dersim Harekât›’nda görev al-
d›. 9 May›s 1940’ta ba¤›ms›z tugay
(64.Tugay) ve A¤ustos 1940’ta ba¤›m-
s›z tümen (64.Tümen) hâline getirilerek
4.Kolordu emrinde Çatalca mevziinde
görevlendirildi. Tugay›n bir bölü¤ü 26
Haziran 1940’ta ba¤›ms›z tabur hâline
getirilerek Ankara’da b›rak›ld›. Muhaf›z
K›tas›, 16 May›s 1953’te Cumhurbafl-
kanl›¤› Muhaf›z Alay› ad›n› ald›. Muha-
f›z Alay›, Albay Osman Köksal’›n ko-
mutanl›¤› s›ras›nda 27 May›s 1960’ta
büyük ölçüde etkili oldu.
Cumhurbaflkanl›¤› Senfoni
Orkestras›
bk.
Riyaset-i Cumhur Filarmoni
Orkestras›
Cumhuriyet
Egemenli¤in halk taraf›ndan do¤rudan
do¤ruya ya da belli süreler için seçilen
temsilciler arac›l›¤›yla kullan›ld›¤› dev-
let yönetim biçimi. Cumhuriyet sözcü-
¤ü, Arapça “cumhur” kelimesinden gel-
mekte olup “halk, ahali, büyük toplu-
luk” anlam›ndad›r. Cumhuriyet, hem bir
devlet, hem de bir hükûmet fleklidir.
Cumhuriyet
M. Kemal Atatürk
29.10.1923 — 10.11 1938
‹smet ‹nönü
11.11.1938 — 22.05.1950
Celâl Bayar
22.05.1950 — 27.05.1960
Cemal Gürsel
26.11.1961 — 28.03.1966
Cevdet Sunay
28.03.1966 — 28.03.1973
Fahri Korutürk
06.04.1973 — 07.04.1980
Kenan Evren
07.11.1982 — 31.10.1989
Turgut Özal
09.11.1989 — 17.04.1993
Süleyman Demirel
16.05.1993 — 15.05.2000
Ahmet Necdet Sezer
16.05.2000 —
TÜRK‹YE CUMHUR‹YET‹ CUMHURBAfiKANLARI
TBMM’yi korumak amac›yla 18 Temmuz 1920’de Mustafa Kemal’in talimat›yla kurulan
Cumhurbaflkanl›¤› Muhaf›z Alay›’n›n subay ve erleri, kurulufl y›llar›nda bir arada.
