Devlet flekli olarak Cum-
huriyet, egemenli¤in bir
kifli veya zümreye de-
¤il, toplumun tümüne
ait oldu¤u bir devlet
demektir. Hükûmet
flekli olarak Cumhu-
riyet, baflta devlet
baflkan› olmak üze-
re, devletin bafll›ca
temel organlar›n›n,
seçim ilkesine göre
kurulmufl oldu¤u,
özellikle bunlar›n
oluflmas›nda veraset
ilkesinin rol oyna-
mad›¤› bir hükûmet sistemidir. Gerçek-
te, devlet ve hükûmet flekli olarak cum-
huriyet kavramlar›n›n birbirleriyle çok
yak›ndan ilgili oldu¤u aç›kt›r. Cumhuri-
yette temel kural, seçimdir. Devlet bafl-
kan› belli bir süre için seçilerek ifl bafl›na
getirilir. Devlet baflkan›n›n seçilmesiyle
Cumhuriyet, baflta hükümdar›n bulundu-
¤u devlet biçimlerinden ayr›l›r. Cumhu-
riyette baflta devlet baflkan› olmak üzere,
devletin temel organlar›nda yer alacak
di¤er kifliler, seçimle belirlenir ve bunlar
yerlerini belirli bir süre sonra yine seçim-
le gelen kiflilere b›rak›rlar. Bunlar genel-
likle yasa koyacak, de¤ifltirecek veya
kald›racak kimselerdir. Devlet baflkan›-
n›n ve yasa koyma yetkisine sahip kiflile-
rin seçimle göreve gelmeleri koflulunun
kabul edilmifl olmas›, o devletin tam an-
lam›yla Cumhuriyet olmas› demek de-
¤ildir. Bu seçim sisteminde belli bir s›n›-
fa seçme ve seçilme hakk› verilirse bu
devlet, d›fl görünüflü ile bir Cumhuriyet
olur. Gerçek cumhuriyetin kurulmas› ve
ifllemesi, seçme ve seçilme hakk›n›n bü-
tün vatandafllara tan›nmas› ve uygulama-
ya geçilmesiyle mümkündür. Bu devlet
biçiminin de köklü olarak varl›¤›n› sür-
dürebilmesi, seçimin demokrasi kuralla-
r› içinde yap›lmas›na ve temel organlar›n
bu demokrasi kurallar›n› yaflatacak bi-
çimde çal›flmas›na ba¤l›d›r. Bu nedenle
gerçek bir cumhuriyet, demokratik ha-
yatla gerçekleflir. Günümüzde cumhuri-
yetle yönetilen devletlerde temel organlar
flunlard›r:
Devlet Baflkanl›¤›:
Belli bir süre için,
seçimle göreve gelir. Bu makam›n yet-
kileri az, görevle-
ri s›n›rl› ve ço¤u
kez de temsilî nite-
liktedir.
Yasama Organ›:
Seçimle gelen ve hal-
k›n vekili say›lan kifli-
lerin oluflturdu¤u bir
meclisten oluflur.
Yürütme
Organ›:
Meclise hesap vermekle
görevli kabineye ya da
hükûmete denir. Devlet
baflkan›n›n, ya da baflba-
kan›n sorumlulu¤u ve yö-
netimi alt›nda çal›fl›r.
Yarg› Organ›:
Baflta, Anayasa Mahke-
mesi ile her derecedeki adlî ve idarî
mahkemeler ve ba¤›ms›z yarg›çlardan
kurulmufltur. Bunlar, millet ad›na, “yar-
g›lama ve hüküm verme” hakk›n› kul-
lanma yetkisine sahiptirler.
Cumhuriyette iki ana fikir hâkimdir.
Bunlar; özgürlük ve eflitliktir. Vatandafl-
lara tan›nm›fl olan bütün temel haklarla
çeflitli özgürlükler, bu iki ana fikirden
do¤up geliflmifltir. Sonuç olarak cumhu-
riyet idaresi, yürütme ve yarg› hakk›yla
yetkisinin kayna¤›n›n halkta oldu¤u
inanc›na dayal› bir rejimdir.
Türkiye’de 29 Ekim 1923’te siyasî ege-
menli¤in halk›n eline geçmesiyle cum-
huriyet kuruldu. Saltanat ve hilâfetin
kald›r›lmas›yla son dinî ve monarflik
egemenlik kaynaklar› da yok edildi ve
“Türkiye Devleti bir Cumhuriyettir”
maddesi, 1923’ten günümüze dek Tür-
kiye Cumhuriyeti’nde ç›kar›lan tüm
anayasalarda yer ald›. Bat› tipi bir de-
mokrasi oluflturmay› amaç edinen Tür-
kiye Cumhuriyeti’nin ilk Cumhurbaflka-
n› Mustafa Kemal Atatürk olmufltur.
Günümüze dek süregelen Cumhuriyet
yönetimi, toplumsal kar›fl›kl›klar nede-
niyle birkaç kez sars›nt› geçirdi (27 Ma-
y›s 1960, 12 Mart 1971, 12 Eylül 1980)
ve silâhl› kuvvetler yönetime el koydu.
1982 Kas›m›’nda referandumla kabul
edilen son Türkiye Cumhuriyeti Anaya-
sas›’yla yasama görevi iki meclisten tek
meclise indirildi; Cumhurbaflkan›’n›n
yetkileri art›r›ld›; temel hak ve özgür-
lüklere yeni düzenlemeler ve kimi s›n›r-
lamalar getirildi.
242
Cumhuriyet
Millî Hâkimiyet Temeline Dayanan Halk Hükûmeti: Cumhuriyet
fiunu arz etmek istiyorum ki, hükûmetin kurulmas› ile ilgili bir teklif ileri sürmeden
önce, duygu ve düflünceleri göz önünde bulundurmak zarureti vard›. Bu zarurete
uymakla birlikte, as›l maksad› sakl› tutan teklifimi bir önerge hâlinde sundum. K›sa
bir tart›flma ile ve baz› itirazlara ra¤men kabul edildi,
Bu önergeyi bugün gözden geçirecek olursak, orada esasl› ilkelerin tespit ve ifade
edilmifl oldu¤unu görürüz.
Müsaade buyurursan›z, bu ilkeleri burada birer birer belirterek sayaca¤›m:
1) Hükûmetin kurulmas› zarurîdir.
2) Geçici olarak bir hükûmet baflkan› seçmek veya Padiflah’a bir vekil tan›mak
mümkün de¤ildir.
3) Meclis’te yo¤unlaflan millî iradenin, do¤rudan do¤ruya vatan›n mukadderat›na
el koymufl oldu¤unu kabul etmek temel ilkedir. Türkiye Büyük Millet Meclisi’nin
üstünde bir kuvvet yoktur.
4) Türkiye Büyük Millet Meclisi, yasama ve yürütme yetkilerini kendisinde toplar.
Meclis’ten seçilecek ve vekil olarak görevlendirilecek bir heyet, hükûmet ifllerine
bakar. Meclis baflkan›, bu heyetin de baflkan›d›r.
Not : Padiflah ve halife, bask› ve zorlamadan kurtuldu¤u zaman, Meclis’in düzenle-
yece¤i kanunî esaslar çerçevesinde durumunu al›r.
Efendiler, bu ilkelere dayanan bir hükûmetin niteli¤i kolayl›kla anlafl›labilir. Böyle
bir hükûmet,
millî hâkimiyet temeline dayanan halk hükûmetidir. Cumhuriyet’tir.
Nutuk : s.300.
CUMHUR‹YET
Atatürk’ün, Cumhuriyet’i Gençli¤e Emaneti. Tablo: Arif Kaptan (1933)
30 Ekim 1923
tarihli Hâkimiyet-i Milliye’de,
Cumhuriyet’in ilân› ve Mustafa
Kemal’in Cumhurbaflkanl›¤›na seçildi¤i
haberi.
CUMHUR‹YET
ATATÜRK’ÜN
ANLATIMIYLA
NUTUK’TA
