328
Ermeni Sorunu
Vilâyât-› fiarkiye Müdafaa-i Hukuk-› Miiliye Cemiyeti’nin Erzurum flu-
besini ilk olarak kuran kimseler, Do¤u illerinde yap›lan propaganda-
lar ile bunlar›n hedeflerini, Türklük, Kürtlük-Ermenilik meselelerini
bilim, teknik ve tarih aç›lar›ndan inceleyip araflt›rd›ktan sonra, ileri-
deki çal›flmalar›n› flu üç noktada topluyorlar (Erzurum flubesinin ba-
s›l› raporu):
1. Kesinlikle göç etmemek,
2. Derhal ilmî, iktisadî ve dinî bak›mlardan teflkilâtlanmak,
3. Sald›r›ya u¤rayacak Do¤u illerinin her köflesini savunmada bir-
leflmek,
(.........)
Bu aç›klamalardan kolayl›kla anlafl›laca¤›n› san›r›m ki, Vilâyât-› fiar-
kiye Müdafaa-i Hukuk-› Milliye Cemiyeti’nin kurulufluna yol açan as›l
sebep ve düflünce, Do¤u illerinin Ermenistan’a verilmesi ihtimali olu-
yor. Bu ihtimalin gerçekleflmesinin de Do¤u illeri nüfusunda Ermeni-
lerin ço¤unlukta gösterilmesine ve tarihî haklar bak›m›ndan onlara
öncelik tan›nmas›na çal›flanlar›n, ilmî ve tarihî belgelerle dünya ka-
muoyunu aldatmay› baflarmalar›na ve bir de Müslüman halk›n Erme-
nileri topluca öldüren barbarlar oldu¤u iftiras›n›n bir gerçekmifl gibi
kabulüne ba¤l› oldu¤u düflüncesi a¤›r bas›yor. ‹flte bundan dolay›d›r
ki, dernek, ayn› gerekçeye dayanarak ve ayn› yollardan yürüyerek
tarihî ve millî haklar› savunmaya çal›fl›yor.
(.........)
Millî Gösterilerin Yank›lar›
Her yerde gösteriler yap›lmas› için yapt›¤›m tebligat tarihinden üç
gün sonra, yani 31 May›s 1919’da Harbiye Nâz›r›’n›n flu telgraf›n› al-
d›m:
“‹ngiltere Ola¤anüstü Komiserli¤i’nden Bab›âli’ye tebli¤ olunup Har-
biye Nezareti’ne verilen nota sureti aynen afla¤›ya ç›kar›lm›flt›r:
Bugüne kadar gelen raporlardan, 3’üncü Kolordu
bölgesinde âdî haydutluk olaylar›ndan baflka bir fley
görülmedi¤i bilinmekle beraber, son notada bildiri-
len durumlar hakk›nda özel soruflturma yap›larak
sonucunun acele bildirilmesini rica ederim.
31/8/1919
Harbiye Naz›r› fievket
Suret
1-Sivas’›n durumu ile orada olup bitenler ve bu flehir-
de yahut bu flehrin yak›n›nda toplanmakta olan çok
say›daki Ermeni mültecilerinin güvenli¤i ile ilgili ola-
rak son günlerde oldukça kayg› verici haberler alm›fl
oldu¤umu siz Sadrazam Hazretleri’nin yüksek kat›na
bildirmekle fleref duyar›m.
2-Bundan dolay› askerî komutan›n görev bölgesi
içinde bulunan Ermenilerin iyi korunmas› ve himaye-
leri için elden gelen bütün tedbirleri almas›n› emre-
der ve herhangi bir flekilde öldürme veyahut kötü
muamele oldu¤u takdirde, kendisinin do¤rudan do¤-
ruya sorumlu tutulaca¤›n› bildiren bir telgraf›n yük-
sek Harbiye Nezareti’nce ad› geçen komutana acele
olarak çekilmesi hususunda emir buyrulmas›n› siz
Sadrazam Hazretleri’nin yüksek flahsiyetlerinden ri-
ca ederim.
(………)
fiifre
‹vedi ve kifliye özel
Erzurum
Amasya’da 5’inci Tümen Komutanl›¤›na
(………)
d) Ö¤retim ve e¤itimin yay›lmas›ndan ve genelleflti-
rilmesinden maksat nedir? ‹lk anda hat›r›m›za gelen,
memleketin her taraf›nda Amerikan okullar›n›n aç›l-
mas›d›r. Çünkü daha flimdiden yaln›z Sivas’ta yirmi
befl kadar okul açm›fllard›r ki, yaln›z bir tanesinde
bin befl yüz kadar Ermeni ö¤renci vard›r. Bu durum
karfl›s›nda Osmanl› ve ‹slâm ö¤retim ve e¤itiminin
yay›lmas› ve genellefltirilmesi ile bu teflebbüs nas›l
ba¤daflt›r›lacakt›r.
(………)
g) Bugünkü hükûmetin politikas› nedir? Tevfik Pafla
neden Londra’ya gitti? Amerikal›lar gibi ‹ngilizlerin
de ayr›ca bir mandaterlik politikas› güttükleri anlafl›-
l›yor. Aralar›ndaki fark nedir? Hükûmet, Amerikan
mandas› için ne düflünüyor? Yani buna e¤ilimli mi,
yoksa isteksiz mi? Amerikal›lar neden Ermenistan
mandaterli¤ini b›rakt›lar? Amerikal›lar manday› al-
maya ne dereceye kadar yatk›n ve isteklidirler?
(………)
(Halide Edip’in Amerikan mandas›yla ilgili 10.8.1919 günlü aç›klamas›)
Bu ak›m› temsil eden resmî ve gayrî resmî Amerikan
görüflünün alt›nda yatan gizli düflünce fludur : Türki-
ye’yi parçalamamak, eski s›n›rlar› içinde bir bütün
hâlinde oldu¤u gibi korumak flart›yla genel ve tek bir
mandaya ba¤lamak. Suriye, Amerikan Komisyonu
orada iken, genel bir kongre toplayarak Amerika’y›
istemifltir. Suriye’nin bu iste¤i Amerika’da çok iyi
karfl›lanm›flt›r.
Amerika, bizim topraklar›m›z üzerinde Ermenistan
kurmaya niyetli görünmüyor. E¤er manday› al›rlarsa,
bütün milletleri eflit flartlar alt›nda bir memleket ev-
lâd› olarak kabul edip alacaklar›n› önemli çevreler-
den haber ald›m.
Ne var ki, Avrupa, mutlaka bir Ermenistan meselesi
ortaya ç›karmak -özellikle ‹ngiltere- Ermenilere ta-
vizler vermek istiyor. Amerikan kamuoyunda zulüm
görmüfl Ermeniler ad›na bir oyun oynamaya çal›fl›-
yor. Avrupa korkusu bizim fikir adamlar›n› düflündü-
rüyor. Reflat Hikmet Bey gibi, Câmi Bey gibi, hatta
millî birli¤e flekil veren diplomatlar›m›z›n, Ermeni
meselesi için bir çözüm yolu tavsiyeleri var. Resmen
size yaz›l›yor.
Çok tehlikeli anlar geçiriyoruz. Anadolu’daki müca-
deleyi dikkat ve sevgiyle izleyen bir Amerika var. Hü-
kûmet ve ‹ngilizler, bunun Hristiyanlar› öldürmek, ‹t-
tihatç›lar› getirmek için yap›lan bir hareket oldu¤u
düflüncesini Amerika’ya elbirli¤i ile benimsetmeye
çal›fl›yorlar.
Her an bu Millî Mücadele’yi durdurmak için kuvvet
gönderilmesi tasarlan›yor; bunun için ‹ngilizleri kan-
d›rmaya çal›fl›yorlar. Millî Mücadele, süratle ve olum-
lu isteklerle kendini ortaya koyarsa ve Hristiyan düfl-
manl›¤› gibi bir rengi de olmazsa, Amerika’da hemen
▲
ERMEN‹LER
ATATÜRK’ÜN
ANLATIMIYLA
NUTUK’TA
