329
Ermeni Sorunu
destek bulaca¤›n› yine çok önemli çevreler garanti
ediyorlar.
Sivas Kongresi toplan›ncaya kadar, Amerikan komis-
yonunu al›koymaya çal›fl›yoruz. Hatta, kongreye
Amerikal› bir gazeteci göndermeyi de belki baflarabi-
lece¤iz.
(………)
Afyonkarahisar 13.8.1919
15’inci Kolordu Komutanl›¤›’na
Mustafa Kemal Pafla’ya özel : ‹stanbul’daki çeflitli
partilerin birleflerek Amerika heyetine verilmek üze-
re ald›klar› kararlar afla¤›da arz olunur:
1- Ermenistan için Türkiye’nin do¤u s›n›rlar› üzerinde
Ermenilerin ifline yarayacak bir toprak parças› ver-
meye, Do¤u illerindeki Türklerin ve orada ifl bafl›nda
bulunan büyüklerin, bu bölgenin gelecekteki refah›-
n› ve serbestçe geliflmesini düflünerek raz› olabile-
cekleri görüflünde olduklar›n›, yaln›z bu görüfllerini,
oradaki Kürtlerle iflbirli¤i yapm›fl olmalar› ve Kürtle-
rin de Ermenilere toprak verme düflüncelerine kesin-
likle karfl› bulunmalar› dolay›s›yla a盤a vurmak iste-
mediklerini ve hatta a盤a vursalar bile, oradaki Türk
ço¤unlu¤unun, afla¤›daki flartlar›n yerine getirilece-
¤i konusunda kendilerine güvence verilmedikçe bu
düflüncede Kürtlerden ayr›lmayacaklar›n› zannettik-
lerini tespit etmifltir. fiöyle ki: Birincisi, Türk ve Kürt
ço¤unlu¤unun ve aralar›ndaki di¤er az›nl›klar›n ya-
flad›klar› topraklar›n bütünlü¤ü; ikincisi, Türk ba¤›m-
s›zl›¤›n›n tam olarak tan›nmas› ve fiilen garanti edil-
mesi; üçüncüsü, Türkiye’nin ça¤dafl medeniyete ula-
flabilmesi için serbestçe geliflmesine engel olan ka-
y›tlar›n kald›r›lmas›yla Wilson Prensiplerinde vade-
dildi¤i üzere, ba¤›ms›zl›klar›ndan ve haklar›ndan en
güvenli bir flekilde yararlanmas›na imkân verilmesi;
dördüncüsü, bu hususlarda ve Türklerin geliflmeleri-
nin çabuklaflt›r›lmas›nda Amerika’n›n bize yard›mc›
olaca¤›n›, Cemiyet-i Akvam’a (Milletler Cemiyeti)
karfl› üstlenmesi.
2- Boflalt›lacak topraklardan ç›kar›lacak olan Türk ve
Kürtlerin gönderildikleri yeni topraklarda derhal yer-
lefltirilmeleri ve bu topraklardan hemen yararlanma-
lar›n› sa¤lamak için Amerika’n›n yard›m etmesi.
3- O çevrede ve özellikle Erzincan ve Sivas aras›nda
yo¤un olarak bulunan Ermenilerin yine Ermenistan
s›n›rlar› içine gönderilmelerinin sa¤lanmas›.
4- Ermenistan ad›na ve hesab›na gerçekleflmesini
muhtemel gördü¤ümüz toprak verme durumu, ba-
¤›ms›z bir Ermenistan ad›na de¤il, ancak büyük ve
medenî bir devletin mandas› alt›nda geliflecek ça¤-
dafl bir devlet ad›na olacakt›r. Çünkü, bugünkü Erme-
nistan’a toprak b›rakmak, Türkiye’nin bafl›na ikinci
bir Makedonya derdi açmak demek oldu¤u gibi, Kaf-
kasya için de bir gaile ç›karmak demektir.
5- Bütün bunlar tart›fl›labilir bir “teklif” niteli¤inde-
dir. Ancak, bunlar›n kesin bir flekil alabilmesi, mem-
leketteki heyetlerle temas kurmaya ba¤l› ise oraya
Amerikan heyetinden birinin gönderilmesi flartt›r.
6- Ve en son olarak konunun kanunî ve meflru bir
flekle sokulmas› için Osmanl› Millî Meclisi’ne götürül-
mesi tabiîdir.
12’nci Kolordu Komutan›
Salâhattin
fiifre
Erzurum, 21.8.1919
Kifliye özel
12’nci Kolordu Komutanl›¤›’na
20’nci Kolordu Komutanl›¤›’na
(Yaln›z 12’nci Kolordu). ‹lgi : 13.8.1919.
‹stanbul’da çeflitli partilerin Amerikan Komisyonu’na
verilmek üzere ald›klar› kararlar, burada Heyet-i
Temsiliye’mizce son derece üzüntü ve esefle karfl›-
land›. Çünkü, birinci maddede Ermenistan’a Do¤u il-
lerimizden toprak verilmesi söz konusu olmaktad›r.
Oysa, ezici ço¤unlu¤u Türk ve Kürt olan bu illerden
bir kar›fl topra¤›n bile Ermeniler hesab›na yaz›lmas›-
n›n, bugün için uygulamada mümkün olamayaca¤›
flöyle dursun, unsurlar aras›ndaki nefret ve öç alma
duygusunun dehflet ve fliddeti, Osmanl› Ermenileri-
nin dönmeleri hâlinde bile iller içinde yo¤un olarak
yerlefltirilmelerini tehlikeli göstermektedir. Bu ba-
k›mdan, suçlu olmayan Osmanl› Ermenilerine göste-
rilecek en büyük kolayl›k, adaletli ve eflit flartlar al-
t›nda vatanlar›na dönmelerini kabulden baflka bir
fley olamayacakt›r. Üçüncü maddede, Erzurum ve Si-
vas aras›nda yo¤un bir Ermeni toplulu¤u bulundu¤u
hayali, bilgisizlik ve vukufsuzluktan baflka bir fley de-
¤ildir : Harpten önce bile, buralarda oturanlar›n bü-
yük çoklu¤u Türk, biraz› Zaza denilen Kürtlerden ve
pek az› da Ermenilerden ibaretti. Bugün art›k varl›-
¤›ndan söz edilecek say›da Ermeni yoktur. O halde,
bu gibi dernekler yetkilerini bilmeli ve bir ifl yapmak
isterlerse, hiç olmazsa Harbiye ve Hariciye Nezaret-
leri’nin bar›fl haz›rl›klar› dolay›s›yla yapt›klar› resmî
istatistik ve grafiklere olsun baflvurmak zahmetin-
den kaç›nmamal›d›rlar. Bu telgraf›n aynen ‹stanbul’a
gönderilmesini rica ederiz.
Mustafa Kemal
Güvenlikle ilgili
Ankara, 14.8.1919
3’üncü Ordu Müfettiflli¤i Kurmay Baflkanl›¤›’na
1- Mustafa Kemal Pafla’ya (özel) : ‹stanbul’a gönderil-
mek üzere yazm›fl oldu¤unuz son cevaplar›n›z, yeri-
ne ulaflt›r›lm›fl ve buna cevap olarak bas›l› bir rapor-
la, Ahmet R›za Bey, Ahmet ‹zzet, Cevat, Çürüksulu
Mahmut Paflalar, Reflat Hikmet, Câmi, Reflit Sadi Bey-
ler, Esat Paflalar gibi pek çok flahsiyetin düflünceleri-
ne uygun olan Kara Vas›f’›n yani Cengiz’in ve Halide
Edip Han›m’›n görüfllerinin yer ald›¤› uzun mektuplar
geldi. Bunlar s›ra ile özetlenerek arz edilece¤i gibi,
as›llar› da Sivas’a gönderilecektir. Bunlar›n hepsinde
bir yard›ma ihtiyaç duyuldu¤u ve bu yard›m›n Ame-
rika taraf›ndan yap›lmas›n›n en az zararl› yol olarak
kabul ve uygun bulundu¤u fleklinde bir gerekçe ileri
▲
