451
kanl›k görevi s›ras›nda, millî ekonomi-
nin geliflmesine büyük önem verdi. Et-
kili bir demiryolu siyasetiyle ulafl›m so-
runlar›n› çözmeye çal›flt› ve Türkiye’nin
ilk Befl Y›ll›k Sanayi Plan› bu dönemde
haz›rlan›p uyguland›. On befl y›l Baflba-
kanl›k yapt›ktan sonra 25 Ekim 1937’de
bu görevden ayr›ld›. Atatürk’ün ölümü-
nün ertesi günü, 11 Kas›m 1938’de top-
lanan TBMM taraf›ndan oybirli¤iyle
Türkiye Cumhuriyeti’nin ‹kinci Cum-
hurbaflkan› seçildi. Ülkede birlefltirici
bir siyaset izledi. Kurtulufl Savafl› s›ra-
s›nda önemli görevlerde bulunup sonra-
lar› çeflitli sebeplerle Atatürk’ün çevre-
sinden uzaklaflan Kâz›m Karabekir, Ali
Fuad Cebesoy, Refet Bele, Fethi Okyar
gibi isimlerin milletvekili seçilmelerini
sa¤lad›. D›fl siyasette büyük baflar› gös-
tererek, çeflitli bask›lara karfl›n Türki-
ye’yi II.Dünya Savafl› d›fl›nda tuttu. ‹n-
giltere Baflbakan› Winston Churchill ile
Adana’da görüfltü (30 Ocak-1 fiubat
1943). Daha sonra Kahire’de Churchill
ve ABD Baflkan› Roosevelt ile bulufltu
(4-6 Aral›k 1943). Kahire görüflmesinde
Türkiye’nin savafla girebilmesi için ge-
nifl ölçüde askerî yard›ma ihtiyac› oldu-
¤unu belirtti. Savafl›n sonucu belli olun-
ca Türkiye’nin müttefiklerin yan›nda sa-
vafla girdi¤ini ilân etti (23 fiubat 1945).
Türkiye, bu siyasetiyle Birleflmifl Millet-
ler Teflkilât›’na kurucu üye olma hakk›-
n› kazand›.
II.Dünya Savafl› sonras› Türkiye’de çok
partili hayata geçilmesi karar›n› verdi. 1
Kas›m 1945’te TBMM’yi aç›fl konufl-
mas›nda, bir muhalefet partisinin gerek-
li oldu¤undan, seçim sisteminin demok-
ratiklefltirilece¤inden, demokrasiye ay-
k›r› kanunlar›n de¤ifltirilece¤inden söz
etti. Bunun üzerine Cumhuriyet Halk
Partisi’nden (CHP) ayr›lan Celâl Bayar
ve arkadafllar›, Demokrat Parti’yi kurdu-
lar. Demokratik ortam içinde yap›lan 14
May›s 1950 seçimlerini CHP kaybedin-
ce, Cumhurbaflkanl›¤›ndan ayr›ld› ve
muhalefet lideri olarak çal›flmaya baflla-
d›; TBMM’de CHP Malatya milletveki-
li olarak görev ald›. 1954 ve 1957 se-
çimlerini de kaybetmesine ra¤men,
CHP lideri olarak, partiyi da¤›lmaktan
kurtard›. 27 May›s 1960’da Demokrat
Parti iktidar›n›n y›k›lmas›ndan sonra ku-
rulan Millî Birlik Komitesi Hükûmeti’ni
destekledi. 15 Ekim 1961’de yap›lan se-
çimlerde CHP tek bafl›na hükûmeti ku-
racak ço¤unlu¤u sa¤layamay›nca, Ada-
let Partisi ve Yeni Türkiye Partisi ile ko-
alisyon hükûmeti kurdu. Böylece 24 y›l-
l›k bir aradan sonra yeniden Baflbakan
oldu. 1965’te bütçenin reddi üzerine is-
tifa etti ve yeniden ana muhalefet partisi
baflkan› oldu. 1972’de CHP’den istifa
ederek, eski Cumhurbaflkan› s›fat›yla,
tabiî üye olarak Cumhuriyet Senato-
su’nda yer ald›. Aral›k 1973 bafllar›nda
sa¤l›¤› çok bozuldu ve 25 Aral›k
1973’te Ankara’daki evinde öldü. Ba-
kanlar Kurulu karar›yla An›tkabir’e gö-
müldü. An›lar›, “Hat›ralar›m” (2 Cilt)
ad›yla yay›mland›.
‹nönü, ‹smet
‹smet ‹nönü. Tablo: Feyhaman Duran (1939).
