‹nhan, Mustafa Zühtü
1881 ‹stanbul
1970 ‹stanbul
Lozan Konferans›’na dan›flman ola-
rak kat›lan iktisatç›. Mülkiye Mekte-
bi’ni bitirdi. II.Abdülhamid dönemi-
nin bask›s›na dayanamayarak gizlice
Rusya’ya gidip bir süre orada kald›
(1902-1904). Daha sonra Alman-
ya’ya geçerek Berlin Üniversite-
si’nde ö¤renim gördü. II.Meflruti-
yet’in ilân› üzerine yurda döndü
(1908). Dârülfünun Hukuk Bölü-
mü’nde iktisat ve istatistik dersleri
verdi. Çeflitli yüksekokullarda ö¤re-
tim üyesi olarak çal›flt›. Ticaret ve ‹k-
tisat Vekâleti müsteflarl›¤›na atand›.
Lozan Konferans›’na iktisat dan›flma-
n› olarak kat›ld› (1923).
Bafll›ca eserle-
ri:
Usul-i Maliye
(1910),
Kavaid-i Tek-
lifiye
(1912),
‹flletme ‹ktisad›
(1919),
Sigortac›l›k Tekni¤i
(1942).
‹nhisarlar Vekâleti
bk.
Gümrük ve Tekel Bakanl›¤›
‹nk›lâp Kanunlar›
bk.
Devrim Kanunlar›
‹nk›lâp Tarihi Enstitüsü
bk.
Türk ‹nk›lâp Tarihi Enstitüsü
‹nk›lâpç›l›k (Devrimcilik)
Türkiye Cumhuriyeti’nin temel ilkele-
rinden; Atatürk’ün yapt›¤› yeniliklere
(reformlara) verilen genel ad; devrim-
cilik. Devletçilik, lâiklik, halkç›l›k,
milliyetçilik ve cumhuriyetçilik gibi,
Atatürk döneminde Cumhuriyet Halk
F›rkas›’n›n ve T.C. Anayasas›’n›n il-
kelerinden biri oldu. ‹nk›lâpç›l›k kav-
ram›n›n ard›nda, dünya kültürü ve uy-
garl›¤›n›n kazan›mlar›ndan halk›m›z›
yararland›rma çabas› yatar. Bu çabalar
sonucu Türkiye’de köklü bir rejim de-
¤iflikli¤i gerçeklefltirildi: Cumhuriyet
kuruldu; halifelik kald›r›larak lâikli¤e
zemin haz›rland›; yarg› ve ö¤retimde
ikili¤e son verildi, yönetim lâiklefltiril-
di; yeni alfabenin kabulü ve dilin sa-
delefltirilmesiyle genifl y›¤›nlar oku-
ma-yazma ve bilime y
n› kazand›.
‹nönü
Kurtulufl Savafl› s›ra
‹kinci ‹nönü Savafllar
Anadolu Bölgesi’nde
ba¤l› ilçe.
‹nönü Evi
‹smet ‹nönü’nün, 192
tatillerini geçirdi¤i, ‹
ada’daki evi. ‹nönü
dönüfltürülerek 1990’
d›. Müzede, ‹nönü’nü
li foto¤raflar, karika
kupürleri sergilenmek
‹stanbul’da çeflitli maksatlarla gizli ve aç›k olmak üzere kurulmufl,
parti veya dernek ad› alt›nda birtak›m kurulufllar da vard›.
‹stanbul’da önemli say›labilecek kurulufllardan biri ‹ngiliz Muhipleri
Cemiyeti (‹ngiliz Dostlar› Derne¤i) idi. Bu addan, ‹ngilizlere dost olan-
lar›n kurdu¤u bir dernek anlafl›lmas›n. Bence, bu derne¤i kuranlar,
kendi flah›slar›n› ve kendi ç›karlar›n› gözetenler ile, kendi ç›karlar›-
n›n korunma çaresini Lloyd George (Loyt Corc) hükûmeti arac›l›¤› ile
‹ngiliz himayesini sa¤lamakta arayanlard›r. Bu zavall›lar›n, ‹ngiliz
Devleti’nin, Osmanl› Devleti’ni bir bütün olarak korumak ve himaye
etmek iste¤inde olup olamayaca¤›n› bir defa olsun dikkate al›p al-
mad›klar›, üzerinde düflünülmeye de¤er.
Bu derne¤e girenlerin bafl›nda Osmanl› Padiflah› ve Halife-i Rûy-i Ze-
mîn unvan›n› tafl›yan Vahdeddin, Damat Ferit Pafla, Dahiliye Nâz›r›
olan Ali Kemal, Âdil ve Mehmet Ali Beyler ile Sait Molla bulunuyordu.
Dernekte Rahip Frew (Fru) gibi ‹ngiliz milletinden baz› macera heves-
lileri de vard›. Yap›lan ifllemlerden ve gösterilen faaliyetlerden anla-
fl›ld›¤›na göre, derne¤in baflkan› Rahip Frew idi.
Bu derne¤in iki yönü ve iki ayr› niteli¤i vard›. Biri, aç›k yönü ve usulü-
ne uygun teflebbüslerle ‹ngiliz himâyesini sa¤lama amac›na yönelmifl
olan niteli¤i idi. Öteki de gizli yönüydü. As›l faaliyet, bu gizli yöndey-
di. Memleket içinde örgütlenerek isyan ve ihtilâl ç›karmak, millî fluuru
felce u¤ratmak, yabanc› müdahalesini kolaylaflt›rmak gibi haince te-
flebbüsler, derne¤in bu gizli kolu taraf›ndan idare edilmekteydi. Sait
Molla’n›n, derne¤in aç›ktan yapt›¤› çal›flmalar›nda oldu¤u gibi gizli ça-
l›flmalar›nda da ondan daha çok rol oynad›¤› görülecektir. Bu dernek
hakk›nda söylediklerim, s›ras› geldikçe yapaca¤›m aç›klamalar ve ge-
re¤inde gösterece¤im belgelerle daha kolay anlafl›lacakt›r.
(.........)
Efendiler, Amasya’da görüflmelere bafllad›¤›m›z 20 Ekim günü, al›nan
bilgilerin özeti fluydu: ‹stanbul’da, Hürriyet ve ‹tilâf Partisi, Askerî Ni-
gâhban Cemiyeti ve ‹ngiliz Muhipleri Cemiyeti bir blok kurdular. Bu
blokla, Ali Kemal ve Sait Molla gibi kimseler, az›nl›klar› sürekli olarak
Kuvâ-yi Milliye aleyhine k›flk›rtmaya bafllad›lar. Rum ve Ermeni pat-
rikleri, Kuvâ-yi Milliye aleyhine ‹tilâf Devletleri temsilcilerine baflvur-
dular. Ermeni Patri¤i Zaven Efendi, Teologos gazetesinde yay›nlad›-
¤› bir mektupla, son Millî Mücadele hareketinden dolay› Ermenilerin
göç etmekte olduklar›n› ilân etti.
(.........)
Efendiler, ‹stanbul’daki gizli dernekler ve bu derneklere öncülük
eden ve Harbiye Nâz›r› Cemal Pafla’n›n mektubunda da itiraf edildi¤i
üzere, s›rtlar›n› yabanc›lara dayam›fl olan birtak›m flah›slar, bol para
ve Ali R›za Pafla Kabinesi’nin gösterdi¤i alabildi¤ine hoflgörü ve uyu-
flukluk sayesinde, memleketi bafltan bafla atefle vermek için olanca
güç ve gayretleriyle çal›fl›yorlard›. Bu konudaki bilgiler ve elde edi-
len belgeler de, hükûmetin vukuf ve bilgileri d›fl›nda b›rak›lm›fl de¤il-
di. ‹stanbul’daki teflkilât›m›z ve ald›¤›m›z tedbirler sayesinde elde
edilmifl bir k›s›m belgeler, oldu¤u gibi Cemal Pafla’n›n ve Sadrazam
Pafla’n›n ellerine teslim edilmiflti. Bu belgeler, o tarihte yabanc› tem-
silcilere de verilmifl ve bu yolla ‹tilâf Devletleri hükûmetlerinin ço-
¤unca ö¤renilmifl ve o tarihlerde özetleri bütün komutanlara ve öte-
ki ilgililere duyurulmufl oldu¤una göre, art›k olay›n tarihe kar›flm›fl
oldu¤u bugünde, yüce heyetinizce ve milletçe bilinmesinde bir sa-
k›nca görmüyorum.
Sait Molla Nas›l Çal›fl›yordu?
Millî Mücadele s›ras›nda u¤rad›¤›m›z aç›k ve gizli güçlükler üzerinde
köklü bir fikir verebilecek ve gelecek kuflaklara ibret ve ders olacak
nitelikteki söz konusu belgeleri, oldu¤u gibi bilgilerinize sunmay› uy-
gun buluyorum. Bu belgeler, ‹ngiliz Muhipleri Cemiyeti’nin sözde
baflkan› olarak tan›nm›fl bulunan Sait Molla’n›n, Mister Frew ad›nda-
ki rahibe gönderdi¤i mektuplar›n kopyalar›d›r.
Efendiler, bu mektuplar›n suretlerinin al›nd›¤›n› hisseden Sait Mol-
la’n›n, Türkçe ‹stanbul gazetesinin 8 Kas›m 1919 tarihli nüshas›nda bu
mektuplardan söz ederek uzun ve sert bir dille kaleme al›nm›fl bir
tekzip yay›mlam›fl olmas›na ra¤men, gerçekler inkâr edilemez. Bu
mektuplar›n suretleri, Sait Molla’n›n evinden ve mektuplar›n müs-
veddelerinin yaz›l› bulundu¤u bir defterden aynen al›nm›flt›r. Bu du-
rum bir yana, mektuplar›n içindekiler, memlekette kendini gösteren
durumlar ve olaylarla ve ayr›ca, ne olduklar› ortaya ç›kan baz› flah›s-
larla tam bir uygunluk göstermektedir. (...)
Nutuk : s.5, 170, 178, 201.
‹NG‹L‹Z MUH‹PLER‹ CEM‹YET‹
ATATÜRK’ÜN
ANLATIMIYLA
NUTUK’TA
