247
bunda görüfle sunulan tasar›da flu hü-
kümler yer al›yordu:
-Türkiye Devleti’nin hükûmet flekli cum-
huriyettir.
-Türkiye Devleti, Büyük Millet Meclisi
taraf›ndan yönetilir.
-Türkiye Devleti, yönetim birimlerini ba-
kanlar kurulu arac›l›¤›yla yönetir.
-Cumhurbaflkan›, Türkiye Büyük Millet
Meclisi taraf›ndan kendi üyeleri aras›n-
dan bir seçim dönemi için seçilir. Baflba-
kanl›k görevi, yeni cumhurbaflkan›n›n
seçimine kadar devam eder, tekrar seçil-
mek mümkündür.
-Cumhurbaflkan›, devletin baflkan›d›r. Bu
s›fatla gerekli gördükçe Meclis ve Ba-
kanlar Kurulu’na baflkanl›k eder.
-Baflbakan, Cumhurbaflkan› taraf›ndan
ve Meclis üyeleri aras›ndan seçilir. Di-
¤er bakanlar baflbakan taraf›ndan, yine
Meclis üyeleri aras›nda seçildikten son-
ra, Bakanlar Kurulu, Cumhurbaflkan› ta-
raf›ndan Meclis’in güvenoyuna arz olu-
nur. Meclis toplant› hâlinde de¤ilse, gü-
ven oylamas›, meclisin toplanmas›na
kadar ertelenir. Parti grubunda görüflü-
lüp kabul edilen tasar›, ayn› gün 29
Ekim 1923 saat 20.30’da Büyük Millet
Meclisi taraf›ndan da aynen kabul edile-
rek, yeni Türk devletinin bir cumhuriyet
oldu¤u ilân edildi. Cumhuriyet yöneti-
minin ilân edilmesinden sonra meclis,
cumhurbaflkan› seçimine geçti. Gazi
Mustafa Kemal Pafla, seçime kat›lan 158
milletvekilinin oy birli¤iyle, Cumhur-
baflkan› seçildi. Cumhurbaflkan› Gazi
Mustafa Kemal Pafla, ilk cumhuriyet hü-
kûmetini kurma görevini ‹smet Pafla’ya
verdi. Fethi Bey (Okyar) de TBMM
Baflkanl›¤›na seçildi. Cumhuriyet’in ilâ-
n› ile, devlet rejiminin ad› konularak, bu
konudaki tart›flmalar ortadan kalkt›.
Devlet baflkanl›¤› sorunu çözümlendi.
Meclis taraf›ndan seçilen hükûmet yeri-
ne, anayasa gere¤i “Kabine Sistemi”ne
geçildi ve Cumhuriyet’in ilân› ile birlik-
te, daha uyumlu çal›flan hükûmet oluflu-
mu sa¤land›.
Cumhuriyet’in ‹lân›
Vakit gazetesinde Cumhuriyet’in ilân› habe-
ri (30 Ekim 1923).
Parti Yönetim Kurulu Kesin Bir Hükûmet Listesi Haz›rlayamad›
28 Ekim günü geç saatlerde, toplant› hâlinde bulunan Parti Yönetim Kurulu taraf›ndan
davet edildim. Parti Yönetim Kurulu Baflkan› Fethi Bey’di. Fethi Bey, parti ad›na Yöne-
tim Kurulu’nca bir aday listesi haz›rland›¤›n› ve bu konuda Parti Genel Baflkan› olarak
benim de görüflümün al›nmas› uygun görüldü¤ü için toplant›lar›na davet ettiklerini
bildirdi. Haz›rlanan listeye göz gezdirdim. Bence uygun oldu¤unu, ancak, bu listede
adlar› bulunan kimselerin de görüfllerinin al›nmas›, kabul edip etmeyeceklerinin so-
rulmas› gerekti¤ini söyledim. Bu teklifim uygun görüldü. Söz gelifli, D›fliflleri Bakanl›-
¤› için söz konusu edilen Yusuf Kemal Bey’i davet ettik. Yusuf Kemal Bey, bu listeye
giremeyece¤ini bildirdi. Bundan ve buna benzer baz› durumlardan anlad›m ki, Parti
Yönetim Kurulu da kabul edilebilir kesin bir aday listesi haz›rlayamamaktad›r. Yöne-
tim Kurulu üyelerine, gereken kimselerle daha s›k› temas kurarak kesin bir liste tes-
pit etmelerini tavsiye ettikten sonra yanlar›ndan ayr›ld›m. Gece olmufltu. Çankaya’ya
gitmek üzere Meclis binas›ndan ayr›l›rken, koridorlarda beni beklemekte olan Kemâ-
lettin Sami ve Hâlit Pafla’lara rastlad›m. Ali Fuat Pafla, Ankara’dan hareket ederken
bunlar›n Ankara’ya geldiklerini o günkü gazetede “Bir u¤urlama ve bir karfl›lama”
bafll›¤› alt›nda okumufltum. Daha kendileriyle görüflmemifltim. Benimle konuflmak
üzere geç vakte kadar orada beklediklerini anlay›nca, akflam yeme¤ine gelmelerini,
Millî Savunma Bakan› Kâz›m Pafla vas›tas›yla kendilerine bildirdim. ‹smet Pafla ile Kâ-
z›m Pafla’ya ve Fethi Bey’e de Çankaya’ya benimle birlikte gelmelerini söyledim. Çan-
kaya’ya gitti¤im zaman, orada, beni görmek üzere gelmifl bulunan Rize Milletvekili Fu-
at, Afyonkarahisar Milletvekili Ruflen Eflref Bey’lerle karfl›laflt›m. Onlar› da yeme¤e al›-
koydum.
Cumhuriyet’in ‹lân› Karar›n› Nerede ve Kimlere Söyledim
Yemek s›ras›nda : “Yar›n Cumhuriyet ilân edece¤iz” dedim. Orada bulunan arkadafl-
lar, derhal düflünceme kat›ld›lar. Yeme¤i b›rakt›k. O dakikadan itibaren, nas›l hareket
edilece¤i konusunda k›sa bir program yaparak arkadafllar› görevlendirdim. Yapt›¤›m
program›n ve verdi¤im talimat›n uygulan›fl›n› göreceksiniz!
Efendiler, görüyorsunuz ki, Cumhuriyet ilân›na karar vermek için Ankara’da bulunan
bütün arkadafllar›m› davet ederek onlarla görüflüp tart›flmaya asla lüzum ve ihtiyaç
görmedim. Çünkü, onlar›n da asl›nda ve tabiî olarak benim gibi düflündüklerinden
flüphe etmiyordum. Halbuki, o s›rada Ankara’da bulunmayan baz› kifliler, yetkileri ol-
mad›¤› halde, kendilerine haber verilmeden, düflünce ve r›zalar› al›nmadan Cumhuri-
yetin ilân edilmifl olmas›n›, bize gücenme ve bizden ayr›lma sebebi sayd›lar.
Cumhuriyet’in ‹lân›yla ‹lgili Kanun Tasar›s›n› ‹smet Pafla’yla Birlikte
Haz›rlad›k
O gece birlikte oldu¤umuz arkadafllar erkenden ayr›ld›lar. Yaln›z ‹smet Pafla, Çanka-
ya’da misafirdi. Onunla yaln›z kald›ktan sonra, bir kanun tasar›s› müsveddesi haz›rla-
d›k. Bu müsveddede 20 Ocak 1921 tarihli Teflkilât-› Esasiye Kanunu’nun (Anayasa) dev-
let fleklini tespit eden maddelerini flu flekilde de¤ifltirmifltim: Birinci maddenin sonu-
na “Türkiye Devleti’nin hükûmet flekli Cumhuriyettir” cümlesini ekledim. Üçüncü mad-
deyi flu yolda de¤ifltirdim : “Türkiye Devleti, Büyük Millet Meclisi taraf›ndan idare olu-
nur. Meclis, hükûmetin ayr›ld›¤› idare kollar›n› Bakanlar vas›tas›yla yönetir.”
Bundan baflka Teflkilât-› Esasiye Kanunu’nun temel maddelerinden olan sekizinci ve
dokuzuncu maddeler de de¤ifltirilerek ve aç›kl›¤a kavuflturularak flu maddeler yaz›ld›:
“Madde - Türkiye Cumhurbaflkan›, Türkiye Büyük Millet Meclisi Genel Kurulu taraf›n-
dan ve kendi üyeleri aras›ndan bir seçim dönemi için seçilir. Cumhurbaflkanl›¤› göre-
vi yeni Cumhurbaflkan›n›n seçilmesine kadar devam eder. Görev süresi biten Cumhur-
baflkan› yeniden seçilebilir.”
“Madde - Türkiye Cumhurbaflkan›, devletin baflkan›d›r. Bu s›fatla lüzum gördükçe Mec-
lis’e ve Bakanlar Kurulu’na baflkanl›k eder.”
“Madde - Baflbakan, Cumhurbaflkan› taraf›ndan ve Meclis üyeleri aras›ndan seçilir. Di-
¤er bakanlar, Baflbakan taraf›ndan ve yine Meclis üyeleri aras›ndan seçildikten sonra
Cumhurbaflkan› taraf›ndan hepsi birden Meclis’in onay›na sunulur. Meclis, toplant› hâ-
linde de¤ilse, onaylama, Meclis’in toplant›s›na b›rak›l›r.”
Bu maddelere, komisyonda ve Meclis’te din ve dil ile ilgili bildi¤iniz bir madde de ek-
lenmifltir.
(.........)
Efendiler, Parti Grubu toplant›s›na son verildi ve hemen Meclis toplant›s› aç›ld›. Saat
18.00 idi. Kanun teklifi, Kanun-› Esasî Encümeni taraf›ndan usulen incelenip tutana¤›
haz›rlan›rken, Meclis, di¤er baz› ifllerle meflgul oldu. Sonunda, Baflkanl›k kürsüsünde
oturan Baflkan Vekili ‹smet Bey (Pafla) Meclis’e flu bilgiyi verdi :
Kanun-› Esasî Encümeni (Anayasa Komisyonu), Teflkilât-› Esasiye Kanunu’nda de¤iflik-
likler yap›lmas› ile ilgili tasar›n›n öncelikle ve derhal görüflülmesini teklif ediyor. “Ka-
bul!” sesleri üzerine, tutanak okundu. Teklif edildi¤i gibi öncelikle görüflüldü. Nihayet
kanun, birçok konuflmac›n›n “Yaflas›n Cumhuriyet!” sesleriyle alk›fllanan konuflmala-
r›yla kabul edildi.
Türkiye Cumhurbaflkanl›¤›’na Türkiye Büyük Millet Meclisi,
Oy Birli¤iyle Beni Seçti
Ondan sonra Cumhurbaflkan› seçilmesi için Meclis’te oylamaya geçildi. Toplanan oy-
lar›n sonucunu, Baflkanl›k kürsüsünde oturan ‹smet Bey (Pafla) Genel Kurul’a flu flekil-
de bildirdi :
“Türkiye Cumhurbaflkanl›¤› için yap›lan oylamaya yüz elli sekiz kifli kat›lm›fl ve Cum-
hurbaflkanl›¤›na yüz elli sekiz üye, oybirli¤i ile Ankara Milletvekili Mustafa Kemal Pa-
fla Hazretleri’ni seçmifllerdir.”
CUMHUR‹YET’‹N ‹LÂNI
▲
CUMHUR‹YET’‹N ‹LÂNI
ATATÜRK’ÜN
ANLATIMIYLA
NUTUK’TA
