251
bildirildi. Mustafa Kemal Pafla’n›n dave-
ti üzerine gitti¤i Ankara’da TBMM üye-
leri taraf›ndan Ankara Tren ‹stasyo-
nu’nda merasimle karfl›lanarak Meclis’e
getirildi (27 Nisan 1920). 3 May›s
1920’de Gebze kazas›ndan ‹stanbul mil-
letvekili seçilerek TBMM’ye girdi. Mil-
lî Mücadele’ye kat›lmas› üzerine ‹stan-
bul Hükûmeti, rütbesinin kald›r›l›p ni-
flanlar›n›n geri al›nmas› ve idam edilme-
si hakk›nda ferman ç›kard› (26 May›s
1920). TBMM’ye girdi¤i gün, Millî Mü-
dafaa Vekilli¤i’ne ve ‹cra Vekilleri He-
yeti Baflkanl›¤›’na seçildi (3 May›s
1920-2 Temmuz 1922). Tecrübeli ve gü-
venilir bir asker oldu¤undan Kurtulufl
Savafl› boyunca yüksek sorumluluk ge-
rektiren görevlerde bulundu. II.‹nönü
Savafl›’ndan sonra rütbesi birinci ferikli-
¤i (orgeneral) yükseltildi (3 Nisan 1921).
Sakarya Savafl›’ndan önce, ayn› zaman-
da Bat› Cephesi Komutan› oldu¤u için
devaml› Ankara’da bulunamayan Erkân-
› Harbiye-i Umumiye Vekili ‹smet Pa-
fla’n›n vekilli¤ini yapt› ve bir süre sonra
da bu göreve asaleten atan›nca Millî Mü-
dafaa Vekilli¤i’nden çekilmek zorunda
kald› (5 A¤ustos 1921). 30 A¤ustos 1922
Baflkomutanl›k Meydan Savafl›’n›n za-
ferle sonuçlanmas› üzerine, bu savafl›n
planlar›n› haz›rlayan kurmay heyetin
baflkan› olmas› sebebiyle Baflkomutan
Gazi Mustafa Kemal Pafla taraf›ndan
Meclis ad›na kendisine mareflallik rütbe-
si verildi (31 A¤ustos 1922). Cumhuri-
yet’in ilân›ndan sonra Türk Silâhl› Kuv-
vetleri’nin ilk Genelkurmay Baflkan› ol-
du (1923-1944). ‹kinci TBMM’de ‹stan-
bul milletvekiliyken, askerlerin siyaset-
ten ayr›lmas› karar› uyar›nca, milletve-
killi¤inden ayr›ld› (31 Ekim 1924).
1944’te yafl haddinden emekliye ayr›l›n-
caya kadar Genelkurmay Baflkanl›¤›
yapt›. 1944’te emekliye ayr›l›fl›ndan so-
rumlu tuttu¤u Cumhurbaflkan› ‹smet
‹nönü’ye karfl› oldu¤undan Demokrat
Parti listesinden ‹stanbul milletvekili se-
çilerek parlamentoya girdi (1946). ‹nö-
nü’nün karfl›s›na ikinci aday olarak ç›ka-
r›ld›¤› Cumhurbaflkan› seçiminde ald›¤›
oy say›s›n›n 60’› geçmemesi, ‹nönü’ye
karfl› duydu¤u k›zg›nl›¤› daha da art›rd›.
Bir süre sonra Demokrat Parti yönetici-
leriyle anlaflmazl›¤a düflüp partiden isti-
fa etti. Daha sonra Millet Partisi’nin ku-
rucular› aras›na kat›ld› (20 Temmuz
1948) ve partinin onursal baflkan› oldu.
‹stanbul Teflvikiye Sa¤l›k Yurdu’nda
öldü¤ünde (10 Nisan 1950) cenazesi,
çok büyük bir kalabal›k taraf›ndan, ulu-
sal yas ilân edilmedi¤i, radyoda flark›lar
çal›nd›¤› gerekçesiyle CHP karfl›t› gös-
terilerle ve tekbirler getirilerek dinî tö-
renle kald›r›ld› ve Eyüp Mezarl›¤›’nda
topra¤a verildi. “Garbî Rumeli’nin Su-
ret-i Ziya› ve Balkan Harbinde Garp
Cephesi Hakk›nda Konferanslar”
(1927), “Büyük Harpte fiark Cephesi
Hareketleri” (1936) adl› iki kitab› d›fl›n-
da, 1911’den bafllayarak tuttu¤u not
defterleri Nilüfer Hatemi taraf›ndan ye-
ni harflere çevrilerek ve aç›klay›c› dip-
notlar eklenerek iki cilt hâlinde “Mare-
flal Fevzi Çakmak ve Günlükleri” ad›y-
la yay›mland›.
Çakmak, (Mustafa) Fevzi
Mareflal Fevzi Çakmak. Tablo: Hüseyin Avni Lifij (1923).
