261
Çerkez Ethem
1885 Band›rma
21 Eylül 1948 Amman/Ürdün
Kurtulufl Savafl›’n›n Kuvâ-y› Seyyare
komutan›. Kafkasya’dan göç edip Ban-
d›rma’ya yerleflen bir ailenin befl çocu-
¤undan en küçü¤üdür. A¤abeyleri ‹lyas
ve Nuri beyler, Rum eflk›yalarla çarp›-
fl›rken ölmüfl; Reflit ve Tevfik beyler de,
1901 ve 1902’de Harp Okulu’nu bitire-
rek subay ç›km›fllard›. Düzensiz bir ö¤-
renim gördü. Askerli¤ini süvari baflça-
vuflu olarak yapt›. Balkan Savafl› s›ras›n-
da ‹stanbul’a gelerek, Süvari Zabit Mek-
tebi’ne girdi. Zabit vekili (astsubay) ola-
rak, Çürüksulu Mahmut Pafla Kolordusu
karargâh›nda görev ald›. Bulgarlarla Ça-
talca’da yap›lan savafllara kat›ld›. Teflki-
lât-› Mahsusa’da çal›flt›. I.Dünya Savafl›
bafllar›nda ‹ran ve Afganistan üzerinden
Orta Asya’ya ulaflmay› amaçlayan geril-
la seferine ve daha sonra Irak harekât›na
kat›ld›. Mondros Ateflkes Antlaflmas›
imzaland›¤› s›rada Band›rma’da kurdu-
¤u Çerkez gençlerinden oluflan bir çe-
teyle ‹ttihat ve Terakki’nin ünlü flefle-
rinden ‹zmir Valisi Rahmi Bey’in o¤lu-
nu fidye almak amac›yla kaç›rd› (12 fiu-
bat 1919). ‹zmir’in Yunanl›lar taraf›n-
dan iflgali üzerine, ‹stanbul’dan Band›r-
ma’ya gelen Rauf Bey’in (Orbay), bura-
da Çerkez Ethem’in a¤abeyleri Reflit ve
Tevfik beylerle yapt›¤› görüflme sonras›
Çerkez Ethem baflkanl›¤›nda bir direnifl
örgütü kurulmas› kararlaflt›r›ld›. Bunun
üzerine Gönen, Kirmast›, Bal›kesir ve
Band›rma’dan tan›d›¤› Çerkezleri de ya-
n›na alarak kalabal›k bir silâhl› güç olufl-
turan Çerkez Ethem, k›sa zamanda böl-
genin en güçlü Kuvâ-yi Milliye birli¤i
durumuna geldi ve emrindeki kuvvetler-
le I. ve II.Anzavur Ayaklanmas›’n›;
Hendek, Bolu ve Düzce ayaklanmalar›-
n› bast›rd›. Adapazar› yönünde ilerle-
mek isteyen Kuvâ-yi ‹nzibatiye (Halife
Ordusu) birliklerini da¤›tt›. Bu arada
Yozgat’ta bafllayan ayaklanman›n bast›-
r›lmas›yla görevlendirildi; Ankara üze-
rinden geçerek 23 Haziran 1920’de ken-
ti Çapano¤ullar›’ndan kurtard›; ele ge-
çirdi¤i isyanc›lardan pek ço¤unu idam
ettirdi. Ankara’ya geldi¤inde büyük bir
törenle karfl›land›. Bu s›rada Bal›kesir ve
Bursa’n›n Yunanl›lar›n eline geçmesi
üzerine düzenli ordu birlikleriyle bir so-
nuç al›namayaca¤› görüflü yayg›nl›k ka-
zan›nca ayaklanmalar› bast›rmada gös-
terdi¤i baflar›lar sebebiyle baz› kimseler
kendisini bir kurtar›c› gibi gördü. Bu
arada kardeflleriyle birlikte, daha sonra
Mustafa Kemal taraf›ndan kapat›lan Ye-
flilordu Cemiyeti’ne girdi ve bu hareke-
tin etkin kiflisi hâline geldi. Düzenli or-
dunun kurulmas›ndan sonra TBMM’de,
Kuvâ-yi Milliye birliklerinin düzenli or-
duya kat›lmalar› konusunda bir karar
al›narak Bat› Cephesi Komutanl›¤›na
Refet Bey (Bele) atand›. Bu arada sürek-
li bafl›na buyruk hareket etmeye al›flm›fl
olan Çerkez Ethem ile cephe komutan-
lar› aras›nda çekiflme bafllad›. Yasalara
uymas›n›n zorunlulu¤una iliflkin olarak,
Bat› Cephesi Komutanl›¤›’n›n ve Mec-
lis Baflkanl›¤›’n›n uyar›lar›n› dikkate al-
mamas› üzerine, Bat› Cephesi Komuta-
n› ‹smet Pafla, cephedeki kuvvetlerin bir
bölümünü Çerkez Ethem üzerine
gönderdi. 5 Ocak 1921’de
düzenli ordu birlikleri
Gediz’e girdi. Bu s›ra-
da Yunan sald›r›s› ye-
niden bafllam›fl ve
Çerkez
Ethem,
Yunanl›larla an-
laflm›flt›. I.‹nönü
Zaferi’nin kaza-
n›lmas›n›n ard›n-
dan Kütahya yö-
resindeki çat›fl-
malar sonras› Ku-
vâ-y› Seyyare bir-
likleri da¤›t›l›nca
Çerkez Ethem, Yu-
nanl›lara s›¤›nmak zo-
runda kald›; ‹zmir’e ve
oradan Atina üzerinden Al-
manya’ya gitti. Bir süre Al-
manya’da kal›p tedavi gördü. Türkiye
ile Yunanistan aras›ndaki ateflkes görüfl-
melerinde Türkiye’ye iadesi istenince
Ürdün’de bulunan a¤abeylerinin yan›na
gitti. Bu s›rada TBMM, kendisini ve
a¤abeylerini hain ilân etti. Kurtulufl Sa-
vafl›’ndan sonra “Yüzellilikler” listesine
al›narak vatandafll›ktan ç›kar›ld›.
1938’de ç›kar›lan af üzerine kardefller-
den Tevfik hemen, Reflit ise 1950’de
yurda döndü; Çerkez Ethem ise geri
dönmeyip Ürdün’de kald›. An›lar› “Çer-
kez Ethem’in An›lar›” ad›yla 1967’de
yay›mland›.
Çerkez EthemAyaklanmas›
Kurtulufl Savafl›’nda özellikle iç ayak-
lanmalar› bast›rmadaki baflar›s›yla tan›-
nan, daha sonra ulusal davaya ihanet
eden Kuvâ-y› Seyyare Komutan› Çer-
kez Ethem’in yaratt›¤› sorun. Mondros
Ateflkes Antlaflmas›’ndan sonra, Bat›
Anadolu’nun Yunanl›lar taraf›ndan ifl-
gal edilece¤i tehlikesini önceden gören
Rauf Bey (Orbay), Ege Bölgesi’nde bir
direnifl örgütünün kurulmas›n› sa¤la-
mak için Band›rma’ya gelerek Teflki-
lât-› Mahsusa’n›n eski bir üyesi olan
Çerkez Ethem’i, bu bölgede bir direnifl
örgütü kurmakla görevlendirdi. Çerkez
Ethem kendi adamlar›yla ilk çeteyi
kurduktan sonra, çevredeki Poyraz A¤a
ve Alaflehirli Mustafa Bey kuvvetlerini
de kendi çetesine katarak Salihli
Cephesi’ni kurdu ve kendi-
ni de cephe komutan›
ilân etti. Daha sonra
bölgedeki da¤›n›k
çeteleri de kendine
ba¤layarak, Bat›
Cephesi’ni savu-
nan önemli bir
güç hâline geldi.
TBMM Hükû-
meti’nin kurulufl
döneminde ve
düzenli ordunun
yeniden kurulma-
s›na kadar geçen
zaman içinde, Millî
Mücadele’ye yararl›
hizmetlerde bulundu.
Bu baflar›lar›ndan dolay›
kendisine “Umum Kuvâ-y›
Seyyare ve Kütahya Havalisi Komu-
tanl›¤›” unvan› verilerek, Bat› Cephesi
Komutan› Ali Fuat Pafla’ya (Cebesoy)
ba¤land›. Ancak, bafl›na buyruk hare-
ket etmeye al›flm›fl olan Çerkez Ethem,
Çerkez Ethem Ayaklanmas›
Çerkez Ethem (ayakta, sa¤dan dördüncü) ve çetesi, Mustafa Kemal’le birlikte.
Çerkez Ethem
