cephe komutan›n›n emirlerini dinleme-
yip savafl› kendi bildi¤ince yönetmeye
devam etti. Bu arada iç ayaklanmalar›n
bast›r›lmas›nda gösterdi¤i baflar› ününü
daha art›rm›fl, TBMM taraf›ndan
“Münci-i Millet” (Ulusal Kurtar›c›)
ilân edilmiflti. TBMM Hükûmeti’nin
düzenli ordunun kurulmas›na karar
vermesi, Çerkez Ethem’in Ankara Hü-
kûmeti ile giderek aras›n›n aç›lmas›na
neden oldu. Bu konuda Çerkez Ethem’i
k›flk›rtanlar vard› ve bunlar›n bafl›nda
a¤abeyleri Reflit ve Tevfik beyler de
bulunuyordu. Bu kifliler Çerkez Et-
hem’i ihanete kadar götürecek bir siya-
set oyununun içine sürüklediler. Çer-
kez Ethem’in gücünden yararlanmak
isteyen a¤abeyleri, TBMM Hükûme-
ti’nden Millî Savunma Bakanl›¤›, Ge-
nelkurmay Baflkanl›¤› ya da kolordu
komutanl›¤› istemeye bafllad›lar. Ayr›-
ca, baz› siyaset adamlar› onu Mustafa
Kemal Pafla’ya karfl› yeni bir lider ola-
rak görmek hevesine kap›ld›lar.
8 Kas›m 1920’de Ali Fuat Pafla’n›n
Moskova’ya elçi olarak atanmas›yla bo-
flalan Bat› Cephesi Komutanl›¤›’na geti-
rilen ‹smet Bey (‹nönü), Millî Mücade-
le’nin ancak düzenli orduyla kazan›labi-
lece¤ine inand›¤›ndan Çerkez Ethem
kuvvetlerinin bu cephede kendi bafl›na
buyruk hareket etmesini önlemek dü-
flüncesindeydi. ‹smet Bey, Kas›m 1920
ortalar›nda Eskiflehir’de göreve baflla-
y›nca, Çerkez Ethem, hastal›¤›n› ileri
sürerek Ankara’ya gitmiflti. ‹smet Bey,
göreve bafllad›¤›nda ilk ifl olarak Çerkez
Ethem’in yetkilerini k›s›tlamak ve onun
unvan›n› “Birinci Kuvâ-y› Seyyare Ko-
mutan›” olarak de¤ifltirmek oldu. Ard›n-
dan yay›mlad›¤› bir emirle yasalar gere-
¤i, bölgesel güvenlik önlemlerinin mül-
ki amirlerin yetkisinde oldu¤unu duyur-
du. Çerkez Ethem, yeni unvan›na karfl›
ç›kt›¤› gibi, köy ve kasabalardan haraç
almaya, gönüllü ad› alt›nda zorla adam
toplamaya, isteklerine karfl› ç›kanlar› öl-
dürmeye devam etti ve Gördes’e kay-
makam olarak atanan ‹brahim Bey’i ge-
ri çevirdi. Bu s›rada Bat› Cephesi Ko-
mutan› ‹smet Bey, Kuvâ-y› Seyyare’yi
düzenli orduya ba¤lamak ve giderlerinin
bütçeden karfl›lanmas›n› isteyince, Çer-
kez Ethem’in a¤abeyi ve Kuvâ-y› Sey-
yare Komutan Vekili Yüzbafl› Tevfik
Bey, bu iste¤i geri çevirir. Bu arada Çer-
kez Ethem, 28 Kas›m 1920’den sonra
çal›flmalar› hakk›nda, ba¤l› oldu¤u Bat›
Cephesi Komutanl›¤›’na bilgi vermek
gere¤i dahi duymaz. Bat› Cephesi’ndeki
geliflmeleri yak›ndan izleyen Mustafa
Kemal Pafla, bu konuda Tevfik Bey’e
uyar› amac›yla bir telgraf gönderirse de
Tevfik Bey, Mustafa Kemal Pafla’n›n bu
uyar›s›na cevap dahi vermez. Çerkez Et-
hem bu s›rada Ankara’da bulunmakta-
d›r. Mustafa Kemal Pafla, ayn› konuyu
Çerkez Ethem’e sordu¤unda Çerkez Et-
hem baz› özürler öne sürerek ba¤l›l›¤›n›
bildirirse de bu cevapla yetinmeyen
Mustafa Kemal Pafla, anlaflmazl›¤› gi-
dermek için Çerkez Ethem’i de yan›na
alarak, ‹smet Bey ile görüflmek üzere
Bilecik’e do¤ru yola ç›kt›¤›nda Eskifle-
hir’de trenden inen Çerkez Ethem, gizli-
ce kuvvetlerinin bafl›na döner.
22 Aral›k 1920’de Ankara’da toplanan
Bakanlar Kurulu, son bir giriflimde bu-
lunmak amac›yla Reflit Bey (Çerkez Et-
hem’in a¤abeyi), Celâl Bey (Bayar), K›-
lݍ Ali, Vehbi Bey (Karesi milletvekili)
ve Eyüp Sabri (Hay›rl›o¤lu) Bey’den
oluflan bir heyeti, Çerkez Ethem’e gön-
dererek anlaflma yollar› arad›. Ancak,
görüfllerinde direnen Çerkez Ethem,
Güney Cephesi Komutan› Refet Bey’in
(Bele) komutanl›ktan al›nmas›n›, Bat›
Cephesi Komutan› ‹smet Bey’in de Ku-
vâ-y› Seyyare’ye kar›flmamas›n› isteyip
Mustafa Kemal Pafla’y› taraf tutmakla
suçlad›. Çerkez Ethem’in bu tutumu
karfl›s›nda TBMM Hükûmeti 27 Aral›k
1920’de bir kararname yay›mlad›. Bu
kararname flöyleydi:
•
Birinci Kuvâ-y› Seyyare de, di¤er
bütün askerî birlikler gibi kay›ts›z
flarts›z TBMM’nin kanunlar›na itaat
etmek zorundad›r.
•
Birinci Kuvâ-y› Seyyare, askerî va-
zifelerle ilgili düflünce ve tekliflerini
do¤rudan ba¤l› oldu¤u Bat› Cephesi
Komutanl›¤›na yapar.
•
En yüksek merci, Baflkomutanl›k’t›r.
Çerkez Ethem, TBMM Hükûmeti’nin
bu kesin karar›n› tan›may›nca, Bat› Cep-
hesi Komutan› ‹smet Bey’e, Kuvâ-y›
Seyyare’nin kesin olarak disiplin alt›na
al›nmas› emri verildi. Bunun üzerine ‹z-
zettin Bey (Çal›fllar) komutas›nda iki pi-
yade ve yedi süvari alay› harekete geçti.
Kütahya yak›nlar›ndaki çat›flmada kuv-
vetleri bozguna u¤rayan Çerkez Ethem,
Gediz’e çekilmek zorunda kald› (29
Aral›k 1920). Bu bozgun karfl›s›nda ne
yapaca¤›n› flafl›ran Çerkez Ethem, bir
yandan Yunanl›larla pazarl›¤a giriflir-
ken, di¤er yandan Sadrazam Damat Fe-
rit Pafla’ya baflvurarak, TBMM ordular›-
na karfl› savaflmak için kendisine görev
verilmesini istedi. 1921 y›l› Ocak ay›
bafllar›nda Yunanl›lar bütün cephede
sald›r›ya geçtikleri s›rada, Çerkez Et-
hem art›k fiilen isyan hâlindeydi. Yu-
nanl›lara karfl› cephenin zay›flat›lmas›
pahas›na bir k›s›m kuvvetler, Çerkez Et-
hem üzerine gönderildi. Çarp›flmalar
Çerkez Ethem’in yenilgisiyle sonuçlan-
d›. 5 Ocak 1921 günü Çerkez Ethem ve
kardeflleri Yunanl›lara s›¤›nd›lar. Önce
‹zmir’e ve daha sonra Atina’ya götürüldü.
262
Çerkez Ethem Ayaklanmas›
Alaflehir Kongresi’ne kat›lan Kuvâ-yi Milliye komutanlar›ndan bir grup,
Güney Cephesi Komutan› Refet Bey (Bele) ile birlikte.
Çerkez Ethem
Çerkez Ethem, teslim olduktan sonra Yunan Karargâh›na götürülürken.
Tablo: Münif Fehim
