268
Çerkez Ethem Ayaklanmas›
Bakanlar Kurulu karar›yla, heyete, görevlerinin son buldu¤unu ve hemen
Ankara’ya dönmelerini bildirece¤im. Ondan sonra, konuyu bütün ayr›nt›la-
r›yla Meclis’te aç›klamak düflüncesindeyim.
Kuvâ-yi Seyyare’ye karfl›, ‹smet ve Refet Bey kuvvetlerinin, bulunduklar›
yerlerde toplu ve uyan›k olmalar›n› ve al›nm›fl bulunan genel tedbirlere da-
ha çok önem verilmesini ve dikkat edilmesini rica ederim. Fiilî harekete her-
halde onlar bafllamadan, flimdilik bafllanmamas› taraftar›y›m.
Türkiye Büyük Millet Meclisi Baflkan›
Mustafa Kemal
Efendiler, ertesi gün Bat› ve Güney Cephesi’ne flu telgraf verildi :
21.12.1920
fiifre
Bat› Cephesi Kurmay Baflkanl›¤› Birinci fiube Müdürlü¤üne,
Güney Cephesi Kurmay Baflkanl›¤› Birinci fiube Müdürlü¤üne,
Refet ve ‹smet Beyefendi’lere özel :
Kütahya’ya giden heyetin gönderdi¤i ayr›nt›l› telgraf, Bakanlar Kurulu’nda
incelenerek afla¤›daki kararlar al›nd›. Bu kararlar, bu akflam aç›k telgrafla
Büyük Millet Meclisi Yüce Baflkanl›¤›’ndan do¤ruca Kütahya’ya bildirilecek
ve heyetin görevine son verilecektir. Buna göre gereken tedbirlerin al›nma-
s› ve görüfllerinizin bildirilmesi rica olunur (Genelkurmay Baflkan Vekili Fevzi).
Harekât fiubesi Müdürü
Salih
Kararname
21.12.1920
Vatan›n selâmet ve kurtuluflu için ordularda görüfl birli¤inin ve mutlak ita-
atin flart ve gerekli oldu¤unu her fleyden önemli sayan Bakanlar Kurulu, Bü-
yük Millet Meclisi üyelerinden Celâl, Reflit, Eyüp Sabri, Vehbi ve K›l›ç Ali
Bey’lerin Kütahya’dan gönderdikleri 26/27 Aral›k 1920 tarihli telgraflar›n› ve
bu konu ile ilgili olarak ortaya ç›kan durum ve olaylar› görüflüp inceledik-
ten sonra, afla¤›daki kararlar› alm›flt›r:
1- Birinci Kuvve-i Seyyare, bütün öteki ordu birlikleri gibi, kay›ts›z flarts›z
Büyük Millet Meclisi’nin kanunlar›na, Hükûmet’in koydu¤u düzen ve emirle-
re ayak uydurmakla yükümlü ve askerî disipline ba¤l›d›r.
2- Birinci Kuvve-i Seyyare Komutanl›¤›’n›n askerî görev ve konularla ilgili
bütün teklif ve görüflleri, ancak emri alt›nda bulundu¤u komutanl›¤a ve bu
komutanl›k vas›tas›yla ilgili makamlara bildirilir.
3- Yukar›daki kararlar› Genelkurmay Baflkanl›¤› uygular.
Mustafa Kemal
fier’iye Vekili
Millî Savunma Bakan›
Fehmi
Fevzi
D›fliflleri Bakan›
‹çiflleri Bakan›
Ahmet Muhtar
Doktor Adnan
Genelkurmay Baflkan› Vekili
Maliye Bakan›
Fevzi
Ferit
Kütahya’da bulunan Büyük Millet Meclisi üyelerinden Celâl, Reflit, Eyüp Sabri, Vehbi ve K›-
l›ç Ali Bey’lerin, 26/27Aral›k 1920 tarihli, ayr›nt›l› telgraflar›na, 27 Aral›k’ta cevap verdim
Bunda, Bakanlar Kurulu karar›n› oldu¤u gibi bildirdim ve dedim ki: “Buna göre sizlerden is-
tedi¤im özel görev son bulmufl oldu¤undan geri dönmeniz rica olunur.”
28 Aral›k 1920’de heyetten ald›¤›m telgraf aynen flöyle idi :
Kütahya, 28.12.1920
Ankara’da Büyük Millet Meclisi Yüce Baflkanl›¤›’na
Bakanlar Kurulu karar›n› bildiren telgraf emrinizi akflam ald›k. Asl›nda her
birimiz memleket ve milletin selâmeti için, büyük bir samimiyetle emrinize
uyarak buraya geldik. Eskiflehir’in ve buran›n durum ve tutumunu gördük.
Anlaflmazl›k konusu olan meseleyi tam bir tarafs›zl›k ve do¤rulukla incele-
dik ve araflt›rd›k. Görüflmelerin nas›l geçti¤ini ve safhalar›n›, oldu¤u gibi bil-
ginize sunduk ve samimî inançlar›m›za dayanarak meselenin çözüm fleklini
anlad›¤›m›z gibi yazd›k. Sundu¤umuz hususlara karfl›l›k, Bakanlar Kuru-
lu’nun bize bildirilen karar›n›n neyi ifade etti¤ini anlayamad›k. Aksine, vata-
n›n selâmet ve mutlulu¤unu göz önünde bulunduran maruzat›m›z›n iyi kar-
fl›lanmad›¤›n› gördük. Bu konunun daha fazla sürüncemede b›rak›lmaya ta-
hammülü olmad›¤›na itimat buyurmalar›n› istirham ederiz.
Celâl
Reflit
Eyüp Sabri
Vehbi
K›l›ç Ali
Bu telgrafa flu cevab› verdim :
fiifre-makine bafl›nda
Ankara, 28.12.1920
Kütahya’da Büyük Millet Meclisi üyelerinden Celâl, Reflit, Eyüp Sabri,
Vehbi ve K›l›ç Ali Bey’lere,
‹lgi : 28.12.1920 tarihli flifre
Memleket ve milletin selâmeti için bana karfl› gösterdi¤iniz samimiyete cid-
den müteflekkirim. Söz konusu durum hakk›nda sizlerin buradan ayr›lma-
s›ndan önce, bütün belgeleri göstermek suretiyle yapt›¤›m aç›klamalar so-
nunda, konuyu resmen hükûmete intikal ettirirken, sizlerin yerinde olan ha-
reket tarz›n›, oradaki arkadafllara aç›klamak ve anlatmak üzere, yolculuk
zahmetine katlanman›z› rica etmifltim. Konunun çözüm noktas› olarak telg-
raf›n›zda iflaret buyurdu¤unuz nokta zaten burada da söz konusu olmufltu.
Hükûmetin alaca¤› genel tedbir ve tertibat›n herhangi bir taraf›n iste¤ine
göre olamayaca¤›n› bildirmifltim. Bakanlar Kurulu karar›, asl›nda uyulmas›
gereken tabiî ve bilinen hususlar› resmî ve kesin olarak bir defa daha ifade
eder. Yüksek görüflleriniz hiçbir flekilde kötüye yorulmufl de¤ildir. Ancak,
burada da arz etti¤im üzere, benim bir buçuk aydan beri süregelen flahsî ve
özel gayret ve teflebbüslerimle ve büyük bir samimiyetle yapt›¤›m çal›flma-
lar›n, ne yaz›k ki, takdir edilmemifl oldu¤unu görüyorum. fiüphesiz bu konu-
nun çözüm ve takibini sorumlu ve ilgili makamlara b›rakm›fl bulunuyorum.
Türkiye Büyük Millet Meclisi Baflkan›
Mustafa Kemal
Efendiler, Kütahya’daki heyetin, durumu Meclis’e aç›klayarak kendilerine daha yararl› ola-
bileceklerine Ethem ve kardefllerini inand›rmak suretiyle ellerinden kurtulabildikleri anla-
fl›lm›flt›r. Pek tabiî Reflit Bey orada kalm›flt›r.
Asi Ethem ve Kardefllerine Karfl› Fiilî Harekâta Geçilmesini Emrettim
Efendiler, Kütahya’ya, Bakanlar Kurulu karar› ve heyetin geri dönmesi gere¤ini bildirdikten
sonra cephe komutanlar›na da asi Ethem ve kardefllerine karfl› fiilî harekâta geçmelerini
emrettim.
Efendiler, askerî harekât› çapulculuktan, devlet kurup yönetmeyi, flunun bunun masum ço-
cuklar›n› kurtulmal›k dilenmek için da¤lara kald›rmak haydutlu¤undan ibaret zanneden;
flarlatanl›klar›yla, yaygaralar›yla bütün bir Türk vatan›n› bezdiren ve Türk milletinin Büyük
Meclisi’ni kendileriyle u¤raflt›ran utanmaz, haddini bilmez, küstah ve herhangi bir düflma-
n›n bo¤az› toklu¤una casuslu¤unu, uflakl›¤›n› yapacak kadar afla¤›l›k ve baya¤› yarat›l›flta
olan bu kardeflleri, ellerindeki bütün kuvvetler ve dayand›klar› düflmanlarla birlikte yola
getirmek ve ortadan kald›rmak suretiyle, ink›lâp tarihimizde, etkili bir ibret örne¤i vermek
zarurî görüldü. Onun için flöyle bir haz›rl›k yapm›flt›k :
Bursa’da bulunan Yunan kuvvetlerine karfl› bir piyade tümeni b›rak›larak, iki piyade tüme-
ni ile bir süvari tugay›na Eskiflehir’in güneybat›s›nda ve Kütahya do¤rultusunda y›¤›nak
yapt›r›lm›flt›. Uflak’ta bulunan Yunan kuvvetlerine karfl› da, cephede yaln›z bir tabur b›rak›-
larak, iki piyade tümeni ile yedi süvari alay›na, Dumlup›nar yak›nlar›nda ve yine Kütahya
do¤rultusunda y›¤›nak yapt›r›lm›flt›.
Kuvvetlerimiz, hareket emrini al›r almaz, derhal Kütahya’da bulunan asi Ethem kuvvetleri
üzerine yürüyüfle geçtiler. 29 Aral›k 1920 günü Kütahya’y› iflgal ettiler. Üç gün sonra da Ba-
t› ve Güney Cepheleri’nden hareket eden bütün kuvvetlerimiz, Kütahya’n›n 30-40 kilomet-
re ilerisinde ve Gediz yönünde bir hatta birlefltiler. Asi Ethem, kuvvetlerini hiçbir yerde dur-
durmaya ve direnifle geçirmeye cesaret edemeden Gediz üzerine çekilmiflti.
Efendiler, Türkiye Büyük Millet Meclisi’nin fluurlu ordusu, kendisini, Büyük Millet Meclisi ve
Hükûmeti’ni küçük görecek kadar beyinsizlik ve budalaca gurur gösteren bu asilere, hak
ettikleri yola getirme sillesini vurmak için, önüne geçilmez bir hiddet ve fliddetle hareket
ediyordu. Nefes almaks›z›n kaçan asi Ethem, ‹stanbul’da Sadrazaml›k Yüksek Kat›na diye flu
telgraf› veriyordu :
Ankara’da tutuklanan say›n arkadafllar›n›z›n ‹stanbul’a geri gönderilmeleri
için, Ankara Meclis Baflkanl›¤›’na çekti¤im protesto yaz›s› afla¤›da bilgileri-
nize sunulmufltur. fiimdi, Millet Meclisi’nin karar›yla sald›r›ya u¤ram›fl bulu-
nuyorum. Kuvvetim savunmaya hatta karfl› sald›r›ya bile yeterli olmakla
birlikte, karfl›mda ve yanlar›mda Yunanl›lar bulundu¤undan, tutulacak yol
konusunda Yunan komutanl›¤› ile anlaflmaya var›lm›fl ise de, zât› devletle-
rinin onay›n› almay› da her bak›mdan lüzumlu buldum. Gere¤inin yap›lmas›,
haberleflmelerin ve zât›devletlerinin emirlerinin al›nmas›n›n sa¤lanmas›
için, Gediz telgraf hatt›n›n onar›m› ve düzeltilmesi, yüksek emirlerinize arz
olunur.
Umum Kuvâ-yi Seyyare ve Kütahya Bölgesi Eski Komutan›
fiimdiki Umum Kuvâ-yi Milliye Komutan›
Ethem
▲
ÇERKEZ ETHEM
ATATÜRK’ÜN
ANLATIMIYLA
NUTUK’TA
