300
Do¤u Cephesi (fiark Cephesi)
ra, “Celâlettin Arif Bey’in Erzurum Valili¤i’ne atanmas› mümkün de-
¤ildir. Milletvekilli¤inden ayr›ld›¤› takdirde, söz konusu ile Vali olarak
getirilmesi Hükûmet’e teklif edilebilir” dedim.
Oysa, Efendiler, Kâz›m Karabekir Pafla’n›n, son telgraf tarihi olan 18
Eylül günü, bizim 20 Eylül’de bildirdi¤imiz, kanunun hükmüne ayk›r›
olan durum Erzurum’da al›nm›fl imifl...
Bu kanuna ayk›r› durumdan, ayn› zamanda yeni Türkiye’nin Adalet
Bakan› olan Celâlettin Arif Bey’in, 18 Eylül’de yaz›l›p da 21 Eylül’de al-
d›¤›m telgraf› ile haberim oldu. Kendi kendine Erzurum Vali Vekili
olan Adalet Bakan›’n›n telgraf› aynen flöyledir :
Erzurum, 18.9.1920
Ankara’da Büyük Millet Meclisi Baflkan›
Mustafa Kemal Pafla Hazretleri’ne
Kâz›m Pafla Hazretlerine gönderilen fleref verici yük-
sek telgraflar›n›z üzerine, arz edilen meseleler üze-
rinde kendisiyle enine boyuna görüfltük. Pafla, duru-
mun dehfletini anlamak istemiyorlar ve maiyetinde
bulunan kimseler her bak›mdan himaye ediliyor. Ka-
muoyundaki kaynaflman›n bir an önce yat›flt›r›lmas›
için silâh, askerî malzeme ve di¤er malzemelerle, Ki-
lise’de ç›kan yolsuzluk söylentilerini iyice inceleye-
bilmek ve bu ifllere yeltenenleri kanunun pençesine
teslim edebilmek için, halk›n sayg›s›n› kazanm›fl olan
4’ncü Tümen Komutan› Halit Bey’in görevlendirilme-
sini istirham ederim. Ordu hesaplar›n›n denetlenme-
si de gerekti¤inden, derhal bir maliye müfettiflinin
gönderilmesi yüksek kararlar›n›za sunulur. Kâz›m
Pafla’dan flimdi ald›¤›m bir yaz›da, daha önce vali ve-
killi¤inden kay›ts›z flarts›z çekilmeye karar veren Al-
bay Kâz›m Bey, o karar›ndan vazgeçerek vekilli¤i
bendenize veya ‹çiflleri Bakanl›¤›’ndan tayin edilecek
bir vekile devredece¤ini yaz›l› olarak bildirmifltir.
Kendisinin vekilli¤inin devam› da sak›ncal› ve tehli-
keli görülmüfl oldu¤undan, flu bir iki gün içinde duru-
mun nezaketi dolay›s›yla ve memlekette ç›kabilecek
bu kar›fl›kl›¤a meydan verilmemek üzere, ‹çifllerin-
den gelecek emri bekleyerek vekilli¤i kendi üzerime
almak mecburiyetinde kald›m. Erzurum halk›nca, ve-
killi¤i arzu edilen arkadafllardan Hüseyin Avni Bey’in
vali vekilli¤ine atanmas› istirham olunur. ‹leri sürdü-
¤üm bu teklifler sayesinde, kamuoyu yat›flt›r›labile-
ce¤inden, gere¤inin yerine getirilmesi zât›devletleri-
nin karar›na ba¤l›d›r.
Adalet Bakan›
Celâlettin Arif
Efendiler, Büyük Millet Meclisi ‹kinci Baflkan› ve Adalet Bakan› Celâ-
lettin Arif Bey’in bu tutumu ve telgraflar›, bizim için anlafl›lmaz bir
bilmece hâlini ald›. Durum çok önemli ve nazikti. Bu önem içinde ne-
zaketin sebebi, bence, Celâlettin Arif Bey’in ve iflbirli¤i yapt›¤› arka-
dafllar›n›n gerçeklefltirmeyi hayal ettikleri gizli niyetler ve bu mak-
satla ald›klar› tav›r, veyahut yapt›klar›n› zannettikleri oldu-bitti de-
¤ildi. Hayat›n›n önemli bir k›sm›n› savafl meydanlar›nda geçirmifl, ih-
tilâller ve ink›lâplar içinde yo¤rulmufl insanlar için, bu gibi ufak te-
fek, beklenmedik olaylar›n karfl› tedbirlerini bulup uygulamakta ka-
rars›zl›k gösterilece¤ini ve gecikilece¤ini sananlar›n aldanacaklar›na
flüphe yoktur.
Do¤u Cephesinde Ermenistan’a Taarruz
Karar› Verdi¤imiz S›rada
Gerçekten durum çok önemli ve çok nazikti. Çünkü, bu günlerde Do-
¤u Cephesi’nde Ermenilere karfl› art›k taarruza karar vermifltik. Bu-
nun için haz›rlanmakta ve tedbirler almaktayd›k. Do¤u Cephesi Ko-
mutan›’na da gereken emirler ve talimat verilmiflti. Do¤u’da, ileri sü-
rülen ordunun arkas›ndan, Hükûmet’in Adalet Bakan›, sözde o ordu-
nun h›rs›zl›¤›n›, mensuplar›n›n yolsuzluk yapt›klar›n› ortaya koymak
için, kanuna ayk›r› olarak, o ilin vali vekili kimli¤ine bürünmeyi bir
çare ve tek ç›kar yol olarak buluyor.
Erzurum’dan cephedeki karargâh›na gitmifl bulunan Cephe Komuta-
n›, nihayet 22 Eylül tarihinde diyor ki :
Celâlettin Arif Beyefendi’nin Do¤u ‹lleri Genel Valili-
¤i’ne atanmas› için, zât›devletlerine daha önce yap-
m›fl oldu¤um teklif, bendenize hissettirilmifl ve tara-
f›mdan içtenlikle karfl›lanm›fl bir düflüncenin sonu-
cuydu. Celâlettin Arif Bey’in, Erzurum’la ilgili tefleb-
büs ve müracaatlar› ile gerçekler su yüzüne ç›km›fl
oldu¤undan, kendisinin Genel Valili¤e atanmas›ndaki
teklifimden elbette vazgeçmifl oldu¤um bilgilerinize
arz olunur.
Do¤u Cephesi Komutan›
Kâz›m Karabekir
Celâlettin Arif Bey’in Ültimatomu
Erzurum Vali Vekilli¤ini üzerine alan Büyük Millet Meclisi ‹kinci Bafl-
kan›’ndan da ayn› tarihli, yani 22 Eylül 1920 tarihli bir telgraf ald›m.
Bu telgrafta deniliyor ki: “Silâh ve cephaneler, erzak ve terkedilmifl
mallarda yap›lm›fl olan yolsuzluklar, kanuna ayk›r› ve s›n›rs›z vergi
toplama, kanunsuz bask› ve zorbal›k, halk›n duygular›n› büsbütün in-
citmifl…
Erzurum halk›n›n güvensiz ve ümitsiz bir duruma düflerek,
art›k kendi elleriyle idare edilme gere¤ini tek kurtulufl çaresi say-
d›¤› bir zamanda buraya geldik. Karabekir Pafla’n›n da hareketi,
memleket ç›karlar›na uygun de¤ildi.
Bu sebeple, aç›ktan a盤a yap›-
lan kötülük ve yolsuzluklara hemen son vermek ve yapanlar›n ceza-
land›r›lmas› için halk topluca ›srar etti. Güvenilir tedbirlerin hemen
al›nmas› iste¤i ve Vali Vekilli¤ini bizzat kabul etmekli¤im, Pafla da
dahil, halk taraf›ndan istirham edildi. Vekilli¤i Hüseyin Avni Bey’e
vermek gere¤ini yazm›flt›m. Erzurum halk›n›n kendilerinden sayarak
güven gösterdikleri Hüseyin Avni Bey’in
yirmi dört saate kadar gö-
revlendirildi¤inin bildirilmesi… Celâlettin Arif”
(Belge: 258).
Sayg›de¤er Efendiler, halk›n kendi eliyle kendini idare etmesi ilkesi-
ni ortaya koyan bizdik. Fakat bununla, asla her ilin veya her bölge-
nin ayr› ayr› birer yönetim birli¤i kurmas›n› kastetmedik. Maksad›m›-
z›, Büyük Millet Meclisi’nin ilk günlerinde aç›kça ifade ettik.
Meclis’in de kabul etti¤i maksat ve gayemiz, millî iradenin kendini
gösterdi¤i tek yer olan Millet Meclisi’nin bütün vatan›n mukaddera-
t›n› eline ald›¤› fleklinde ifade edildi.
Bu Meclis’in baflkanlar›ndan biri olan ve Hükûmet’te bakan, hem de
Adalet Bakan› olarak yer alan bir zat›n, orduda veya herhangi bir
yerde kanuna ayk›r› bir hareketi ortaya ç›kartmak ve sorumlular›n›
kanunun pençesine teslim etmek için baflvuraca¤› yol, birtak›m be-
yinsizlere uyarak, çok yak›ndan tan›d›¤›m, gerçekten vatansever Er-
zurumlu hemflehrilerimin asla raz› olamayacaklar› isyankâr bir du-
rum almak m› olacakt›?
Hüseyin Avni Bey’in 24 saate kadar Vali Vekilli¤ine tayinini istiyor.
Bu ültimatomun anlam› var m›yd›?
Celâlettin Arif Bey, bu teklifini Kâz›m Karabekir Pafla’ya da yapm›fl…
Kâz›m Karabekir Pafla, ona demifl ki “Hüseyin Avni Bey, yedek te¤-
men olarak sahnelerde subaylar› e¤lendiren, hiçbir resmî görevde
bulunmam›fl s›radan bir adamd›r. Bunu vali vekili yapmak Hükûmet’i
oyuncak etmeyi istemek olur.”
▲
DO⁄U CEPHES‹
ATATÜRK’ÜN
ANLATIMIYLA
NUTUK’TA
