295
Komutan Yard›mc›s›yken ‹ttihat ve Te-
rakki’nin kurulufl çal›flmalar›na kat›ld›.
Meflrutiyet’in ilân›ndan sonra bir y›l
kadar Karada¤ s›n›r›ndaki Tuzsu ilçesi
kaymakaml›¤›nda bulundu. 1912’de
Harp Akademisi’ni bitirdi. Balkan Sa-
vafl› s›ras›nda Çatalca Cephesi’nde ya-
raland›. I.Dünya Savafl›’nda bir süre
Çanakkale’de bulunduktan sonra Suri-
ye’de Dördüncü Ordu Menzil Müfet-
tiflli¤ine atand› ve Adana’dan Süveyfl
Kanal›’na dek uzanan çok genifl bir
bölgeye yay›lan bu görevini baflar›yla
yerine getirdi. Bu arada, ordunun ihti-
yaçlar› için, ilkel araçlarla, tedavide
kullan›lan pamuk, atlar için nal ve m›h,
sebze konserve imalâthaneleri kurmay›
baflard›. Bu hizmetlerinden dolay› rüt-
besi albayl›¤a yükseltildi (1916). Sava-
fl›n sonlar›na do¤ru Gazze Cephesi’nde
tümen komutanl›¤› yapt›. Mütareke dö-
neminde ‹stanbul’a geldi. Mustafa Ke-
mal Pafla’n›n iste¤i üzerine Dokuzuncu
Ordu Müfettiflli¤i Kurmay Baflkanl›¤›-
na getirildi; onunla birlikte Samsun’a
ve oradan Erzurum’a geçti. Mustafa
Kemal Pafla’n›n askerlikten istifas›
üzerine, kurmay baflkanl›¤› görevinden
ayr›ld›. Daha sonra s›ras›yla Erzurum
Mevki Komutanl›¤› ve Vali Vekilli¤i,
15.Kolordu Komutan Vekilli¤i yapt›.
TBMM Hükûmetince Gürcistan tem-
silcili¤ine atand›. Batum’u geri alan
kuvvetlere komuta etti. Sakarya Sava-
fl›’ndan önce, merkezi Konya’da bulu-
nan Bat› Anadolu Menzil Müfettiflli¤i
görevi sonras› Millî Müdafaa Vekilli-
¤ine getirildi. 1925’te rütbesi general-
li¤e yükseltildi. 1925’te Bitlis,
1926’da ‹zmir valili¤i yapt›. Mustafa
Kemal Pafla’ya karfl› ‹zmir’de düzenle-
nen suikast, onun ‹zmir valili¤i döne-
minde ortaya ç›kar›ld›. 1928’de asker-
likten emekliye ayr›ld›. 1935’te Trak-
ya Umumî Müfettiflli¤ine atand› ve
ölümüne dek bu görevini sürdürdü.
Kurtulufl Savafl›’ndaki hizmetleri
TBMM taraf›ndan ‹stiklâl Madalya-
s›yla ödüllendirildi.
Divan-› Âli (Yüce Divan)
Cumhuriyet döneminde, Bakanlar›,
Yarg›tay ve Dan›fltay üyelerini, Cum-
huriyet Baflsavc›s›n›, görevlerinden do-
¤acak suçlardan ötürü yarg›lamak için
kurulan, Yarg›tay ve Dan›fltay üyelerin-
den oluflan ola¤anüstü mahkeme, yüce
divan. 1924 Anayasas›’nda da yer alan
Divan-› Âli, icra vekillerini (bakanlar),
Dan›fltay ve Yarg›tay baflkanlar›yla
üyelerini, Cumhuriyet Baflsavc›s›n› yar-
g›layacak biçimde yeniden düzenlendi
ve divan› oluflturma yetkisi TBMM’ye
verildi. Üyeleri yüksek mahkeme (Da-
n›fltay, Yarg›tay) üyeleri aras›ndan seçi-
len on dört kifliden oluflmaktayd›. Bu
görev 1961 ve 1982 Anayasalar›nda
Yüce Divan s›fat›yla Anayasa Mahke-
mesi’ne verildi.
Divan-› Muhasebat
bk.
Say›fltay
Divanl›o¤lu, Ahmed Hamdi
1878 Yozgat
25 Aral›k 1933 Yozgat
‹kinci TBMM Bozok (Yozgat) millet-
vekili, hukukçu. Yozgat Rüfltiyesi’ni
bitirdikten sonra medrese ö¤renimi
gördü. 1892’de Zab›t Kâtibi Vekili ola-
rak devlet hizmetine girdi. 1908’de ‹s-
tanbul Hukuk Mektebi’nden diploma
ald›. Sivas, Zara ve Zile’de müstantik-
lik (sorgu hâkimli¤i) yapt›. Millî Müca-
dele’nin bafllamas›yla birlikte Yoz-
gat’ta Müdafaa-i Hukuk Cemiyeti
Merkez Üyeli¤ine seçildi. Yozgat Be-
lediye Meclisi ve Meclis-i Umumî üye-
liklerinde bulundu. ‹kinci TBMM’ye
Bozok milletvekili seçildi ve ölünceye
dek Yozgat milletvekili olarak parla-
mentoda görev yapt›.
Diyab A¤a
1852 Hozat/Tunceli
1935 Dersim/Tunceli
Birinci TBMMDersim (Tunceli) millet-
vekili. Hozat’›n Hadibar köyündendir.
Dersim (Tunceli) yöresindeki Ferhatu-
fla¤› Aflireti’nin reisi olan Diyab A¤a,
II.Abdülhamid döneminde kurulan Ha-
midiye alaylar›nda milis kuvvetleri ko-
mutanl›¤› yapt›. I.Dünya Savafl›’nda, Si-
irt ve Bitlis’in Rus iflgalinden kurtar›l-
mas› mücadelesine kat›ld›¤› s›rada ordu
komutan› Mustafa Kemal Pafla ile tan›-
fl›p dost oldu. Kurtulufl Savafl› bafllar›n-
da Erzurum ve Sivas kongrelerine des-
tek verip bu kongrelerde yer ald›. 23 Ni-
san 1920’de Ankara’da toplanan Türki-
ye Büyük Millet Meclisi’ne Dersimmil-
letvekili olarak kat›ld›. Dönem sonras›
köyüne döndü. 1926’de Elâz›¤ ‹l Genel
Meclisi ve Daimi Encümen üyeli¤ine se-
çildi. Dört y›l bu görevde kald›ktan son-
ra yafll›l›¤› nedeniyle görevden ar›ld›.
Diyanet ‹flleri Baflkanl›¤›
Halifeli¤in kald›r›lmas›ndan sonra 3
Mart 1924’te Diyanet ‹flleri Reisli¤i
ad›yla kurulan, Türkiye’de din ifllerini
yürüten, Baflbakanl›¤a ba¤l› kurulufl.
Görevi, ‹slâm dininin inanç, ibadet ve
ahlâkla ilgili esaslar› düzenlemek, bu
konuda toplumu ayd›nlatmak, ibadet
yerlerini yönetmek, teflkilât bünyesinde
yer alan kurumlar› denetlemek, dinî e¤i-
tim ve ö¤retim programlar›n› düzenle-
mek, bu konuda gerekli kitaplar› haz›r-
lamak, yay›mlamak, y›l›n dinî günlerini
hesaplamak, ibadet zamanlar›n› gerekli
takvimlere göre belirlemek, namaz ve
oruç zamanlar›n›, iftar saatlerini, fitre ve
zekat miktarlar›n›, ‹slâm dininin koydu-
¤u zaman ve ölçülere göre belirleyip
halka bildirmektir. Cumhuriyet döne-
minde ç›kar›lan 3 Mart 1924 tarih ve
429 say›l› kanunla fier’iyye ve Evkaf ile
Erkân-› Harbiye-i Umumiye Vekâletleri
kald›r›ld›ktan sonra, fier’iyye ve Evkaf
Vekâleti’nin yürüttü¤ü hizmetleri yerine
getirmek üzere Baflvekâlete ba¤l› olarak
Diyanet ‹flleri Riyaseti ile Evkaf Umum
Müdürlü¤ü kuruldu. Diyanet ‹flleri Ri-
yaseti’nin kurulufl nedeni, bu kanun ge-
rekçesinde flöyle belirtiliyordu: “Din ve
ordunun siyaset cereyanlar› ile alâkadar
olmas› birçok mahâziri daidir. Bu nokta-
i nazardan, yeni bir hayat ve varl›¤› te-
min etmek vazifesini deruhte eden Tür-
kiye Cumhuriyeti teflkilât-› siyasiyesin-
de zâten muhdes olan fier’iyye ve Evkaf
Vekâletiyle Erkân-› Harbiye-i Umumi-
ye Vekâleti’nin mevcut olmas› muvaf›k
olamaz.” Kapsam› hayli dar olan 429 sa-
y›l› kanunun zamanla ortaya ç›kan bofl-
luklar›n› gidermek için 22 Haziran 1935
günü ç›kar›lan 2800 say›l› kanunla müf-
tü ve müsevvitlerin tayin esaslar› da
aç›kl›¤a kavuflturuldu. Daha sonra 11
Kas›m 1937’de ç›kar›lan nizamname ile
merkez ve taflra teflkilâtlar›n›n kuruluflu
ve görevleri de düzenlendi. Böylece Di-
yanet ‹flleri Reisli¤i, Atatürk döneminde
tam ifllerli¤ini kazanm›fl oldu. 18 Tem-
muz 1984 tarihli kadro kararnamesine
göre genifl ölçüde yeniden yap›land›.
Yasaya göre, Baflbakanl›k’›n merkez
kurulufllar›ndan biri olan Diyanet ‹flleri
Baflkanl›¤›; baflkan, baflkan yard›mc›la-
r›, Din ‹flleri Yüksek Kurulu, Mushafla-
r› ‹nceleme Kurulu Baflkanl›¤›, Din Hiz-
metleri Dairesi Baflkanl›¤›, Din E¤itimi
Dairesi Baflkanl›¤›, Hac Dairesi Baflkan-
l›¤›, Dinî Yay›nlar Dairesi Baflkanl›¤› ve
D›fl ‹liflkiler Dairesi Baflkanl›¤›’ndan
oluflmaktad›r. Diyanet ‹flleri Baflkan›,
Diyanet ‹flleri Baflkanl›¤›
Ahmed Hamdi Divanl›o¤lu
I.TBMM Dersim Milletvekili Diyab A¤a, Mustafa Kemal’le birlikte.
