297
lenip cezaland›r›lmas› için kurulan So-
ruflturma Kurulu’nun haz›rlad›¤› rapor
do¤rultusunda 14 May›s 1919’da baz›
kifliler tutukland›ysa da bu kiflilerin nü-
fuzlu olmalar› ve halk›n da deste¤i nede-
niyle giriflim baflar›s›zl›kla sonuçland›.
Bu s›rada ‹stanbul’da Kürt Teali Cemi-
yeti ad›nda bir teflkilât kurulmufl; bu ör-
güt, Diyarbak›r, Elâz›¤ ve Bitlis vilâyet-
lerinde de flubeler açm›flt›. Cemiyetin
amac›, Anadolu’da ayr› ayr› devletler
kurulmas›n› öngören Wilson ‹lkeleri
do¤rultusunda etkinlikte bulunmakt›.
Diyarbak›r’da Millî Mücadele’ye yöne-
lik ilk teflkilâtlanma, Mondros Mütare-
kesi’nin hemen ard›ndan, mütareke hü-
kümlerine tepki olarak kurulan, ancak
geliflip güçlenemeyen “‹mdad Komite-
si”ydi. Yörede, bölücü çal›flmalar›n art-
mas› üzerine “Müdafaa-i Vatan” ad› al-
t›nda bir direnifl teflkilât› kurulmas› ka-
rarlaflt›r›ld›. Ayr›ca, merkezi ‹stanbul’da
bulunan ve Aral›k 1918’den beri çal›fl-
malar›n› sürdüren “Vilâyât-› fiarkiye
Müdafaa-i Hukuk-› Milliye Cemiye-
ti”nin Diyarbak›r flubesi Temmuz bafl›n-
da resmen aç›ld›. Ancak bu iki teflkilât,
Sivas Kongresi’nde al›nan kararla Ana-
dolu ve Rumeli Müdafaa-i Hukuk Ce-
miyeti çat›s› alt›nda birlefltiler. 1919
May›s›nda da Süleymaniye’deki ‹ngiliz
Konsolosu Noel’in k›flk›rtmas›yla Di-
yarbak›r bölgesinde baz› giriflimlerde
bulunan Millî Aflireti Reisi Mahmud
Bey, flartlar›n uygun oldu¤u kan›s›na va-
rarak Haziran 1920’de bölgede da¤›n›k
bulunan birliklerimize sald›r›p onlar›
yendi ve 26 A¤ustos 1920’de Viranfle-
hir’i ele geçirdi. Ancak on befl gün son-
ra 5.Tümen’in Siverek, Urfa, Resülayn
ve Diyarbak›r’da bulunan birliklerden
gönderilen kuvvetler ve hükûmet yanl›-
s› afliret kuvvetleri, Millî Aflireti’ni yen-
di. Millî Mücadele y›llar›nda yöredeki
bir baflka ayaklanma ise, 1922 bafllar›n-
da ‹ngiliz destekli Revandiz Harekâ-
t›’d›r. Günümüzde Irak topraklar› içinde
bulunan Revandiz, Millî Mücadele y›l-
lar›nda Misak-› Millî s›n›rlar› içinde yer
almakla birlikte, ‹ngiliz iflgali alt›nda
bulunan Musul vilâyetine ba¤l›yd›. Böl-
gede yer yer ayaklanmalar patlak ver-
diyse de o s›rada Lozan görüflmeleri
bafllad›¤›ndan karfl› harekâttan vazgeçil-
di. Cumhuriyet’in ilân› sonras› 1924’te
il merkezi oldu. 1925’te fieyh Said ‹sya-
n›’n›n hedefi hâline geldiyse de isyanc›-
lar kente giremediler. 1937’ye dek Di-
yarbekir olan ad›, Atatürk’ün direktifiy-
le Diyarbak›r olarak de¤ifltirildi.
Diyarbak›r Atatürk Köflkü
(Seman Köflkü)
Atatürk’ün 16.Kolordu Komutan› ola-
rak geldi¤i Diyarbak›r’da, 27 Mart
1917’ye dek kald›¤› Semano¤lu Köflkü.
Diyarbak›r Belediyesi’nin 5 Nisan
1926’da ald›¤› bir kararla, Atatürk Köfl-
kü ad› verildi ve bu adla an›ld›. Ata-
türk’ün ölümünden sonra Diyarbak›r
Belediyesi’nin korumas›nda 1981’de
yeniden onar›l›p ziyarete aç›ld›.
Diyarbekir
Diyarbak›r’›n eski ad›. 10 Aral›k
1937’de Atatürk’ün emriyle Diyarbak›r
olarak de¤ifltirildi.
Diyar›mudar
F›rat nehrinin iki yakas› boyunca uza-
nan, merkezi, F›rat nehrinin sol k›y›s›n-
daki Rakka olan, bafll›ca kentleri Har-
ran, Urfa ve Suruç’u içine alan bölge.
I.Dünya Savafl›’nda Suriye Cephesi’nin
düflmesi üzerine 20 Ekim 1921’de yap›-
lan Ankara Antlaflmas› ile Suriye’nin
Frans›z mandas›na b›rak›lmas› üzerine
bölgede baz› düzenlemeler yap›ld›. Bu-
na göre, demiryolu hatt›, Suriye ile Tür-
kiye aras›nda s›n›r olarak kabul edildi.
Bu arada, bölgenin Samsat (Sümeysat),
Urfa, Harran, Birecik ve Suruç kentleri
Türkiye s›n›rlar› içinde b›rak›ld›.
Do¤an, Avni
1892 Yozgat
14 Haziran 1965 Ankara
‹kinci TBMMBozok (Yozgat) milletve-
kili. ‹stanbul Mülkiye Mektebi’ni bitirdi
(1913). Bo¤azl›yan (Yozgat) kaymaka-
m›yken ç›kan ayaklanmalarda baflar›l›
yöneticili¤iyle dikkati çekti. 1920’de
Konya Ere¤lisi kaymakaml›¤›na atan-
d›ysa da istifa etti. Bir süre serbest tica-
retle u¤raflt›. 1923’te ‹kinci TBMM’ye
Bozok’tan (Yozgat) milletvekili seçildi
ve ayn› y›l fiark ‹stiklâl Mahkemesi üye-
li¤inde bulundu. 1948-1950 aras›nda
Ankara valili¤i, 27 May›s’tan sonra Ku-
rucu Meclis üyeli¤i, ayn› y›l ‹nönü Hü-
kûmeti’nde devlet bakanl›¤› yapt›.
Cumhuriyet Senatosu Kastamonu üyesi
olarak parlamentoda yer ald›. Gözlem
ve an›lar›n› toplad›¤› “Kurtulufl, Kurtu-
lufl ve Sonras›” (1962) adl› bir kitab›
vard›r.
Do¤an, Kemal
(Kozano¤lu Do¤an Bey)
1879 Üsküp
20 Kas›m 1951 ‹stanbul
Kurtulufl Savafl›’n›n bafllang›c›nda Mus-
tafa Kemal ile birlikte Samsun’a ç›kan
heyette yer alan asker ve siyaset adam›.
1900’de Harp Okulu’nu bitirdi. Osman-
l› ordusunun de¤iflik kademelerinde gö-
rev yapt›. Balkan ve I.Dünya Savafllar›-
na kat›ld›. Dokuzuncu Ordu Müfettiflli¤i
Topçu Komutan› olarak Mustafa Kemal
ile birlikte Samsun’a ç›kan heyette yer
ald›. Kurtulufl Savafl›’nda de¤iflik görev-
ler üstlendi. Sivas Kongresi’nden sonra
Çukurova bölgesine gönderildi. Koza-
no¤lu Do¤an Bey takma ad›yla fiarkî
Kilikya Cephesi Kumandan› s›fat›yla
görev yapt›. Kurtulufl Savafl› sonras›nda
Topçu ve Nakliye Okulu Komutanl›¤›,
Erzurum ve Çanakkale Müstahkem
Mevki Komutanl›¤›, 2. ve 3.Kolordu
Komutanl›¤› görevlerinde bulundu.
1941’de kendi iste¤iyle emekli olduktan
sonra sekizinci dönem sonuna dek A¤r›
ve K›rklareli milletvekili olarak parla-
mentoda yer ald›.
Do¤an, Zeki
1896 ‹stanbul
1961 Ankara
Kurtulufl Savafl› s›ras›nda Çerkez Ethem
üzerine gönderilen düzenli ordu safla-
r›nda yer alan asker. 1917’de Harp Oku-
lu’nu bitirdikten sonra Çanakkale ve Fi-
listin cephelerinde savaflt›. Daha sonra
Anadolu’ya geçerek 1920’de Çerkez Et-
hem Ayaklanmas›’n›n bast›r›lmas›nda
yararl›klar› görüldü. ‹zmir’e ilk giren sü-
vari birli¤inde görev ald›. 1927’de hava-
c› oldu, ayn› y›l Savunma Bakanl›¤› Ha-
va Müsteflarl›¤›’na getirildi ve 1939 y›l›-
Do¤an, Zeki
Diyarbak›r’daki Seman Köflkü. (Tablo: Ifl›k
Oksay, TBMM Kültür ve Sanat Yay›n Kurulu)
Atatürk, Baflbakan Celâl Bayar ve Ali Çetinkaya ile birlikte Diyarbak›r surlar›n› incelerken
(16 Kas›m 1937).
Avni Do¤an
