331
Ermeni Sorunu
Çürüksulu Mahmut Pafla’n›n Demeci
Efendiler, ‹stanbul’da, vatan›n kurtar›lmas›yla ilgili en önemli ifllerle
u¤raflan, sayg› de¤er ve akl› bafl›nda olarak tan›nm›fl kimselerin, o
devirde, ‹stanbul’un zehirli havas›n› teneffüs yüzünden, zihniyet ve
düflüncelerinde ne kadar olumsuz sapmalar meydana gelmifl oldu-
¤una örnek olmak üzere, daha Sivas’ta iken karfl›laflt›¤›m küçük bir
olay› müsaadenizle bilginize sunmak isterim. Belki de say›n üyeler
aras›nda hat›rlayanlar vard›r. Âyan üyelerinden Çürüksulu Mahmut
Pafla,
“Bosphore”
gazetesi yazarlar›ndan birine, siyasî durumumuz-
la ilgili bir demeç vermiflti. Mahmut Pafla’n›n o tarihlerde, Bar›fl Ha-
z›rl›klar› Komisyonu üyesi oldu¤unu da hat›rlars›n›z. Pafla’n›n 31 Ekim
1919 tarihli Tasvir-i Efkâr gazetesinde yay›mlanan demecini, 17 gün
sonra Sivas’ta okudum. “Ermenilerin afl›r› isteklerine hak vermemek-
le birlikte, s›n›rlarda baz› düzeltmelerin yap›lmas›na raz› oluruz” ifa-
desi dikkatimi çekti. Do¤u Anadolu’da Ermenistan lehine toprak tavi-
zinde bulunulaca¤›na söz verme anlam› tafl›yan bu cümlenin, Bar›fl
Komisyonu üyesi olan bir devlet adam› taraf›ndan söylenmifl olmas›,
gerçekten üzerinde düflünülmeye ve hayretle karfl›lanmaya de¤erdi.
Bu sebeple 17 Kas›m 1919 tarihinde, Çürüksulu Mahmut Pafla Hazret-
leri’ne yazmay› yararl› sayd›¤›m bir telgrafta, demecindeki iflaret et-
ti¤im cümleden dolay›, “Do¤u Anadolu halk›n›n pek hakl› olarak, son
derece üzgün ve k›rg›n oldu¤unu belirttikten sonra, Erzurum ve Si-
vas Kongreleri’nin kararlar› gere¤ince, milletin Ermenistan’a bir ka-
r›fl toprak terk etmeyece¤ini ve hatta, e¤er hükûmet, böyle ac› bir
mecburiyete boyun e¤erse, milletin kendi haklar›n› bizzat savunma-
ya kararl› oldu¤unu ve bunun bütün dünyaya ilân edilmifl bulundu-
¤unu” yazd›m ve bu millî azim ve karar›n herkesten önce, Bar›fl Ha-
z›rl›klar› Komisyonu’nun say›n üyelerince bilinmesi ve ona göre ha-
reket edilmesi gere¤ini arz ettim (Belge: 196).
(.........)
Aldat›c› Söz Vermeler, A¤›r ‹ftiralar
Efendiler, ‹stanbul’dan gönderilen 19 fiubat 1920 tarihli yaz›da, “‹ngi-
liz D›fliflleri Bakanl›¤›’ndan ‹stanbul’daki siyasî temsilcili¤ine gelen
ve siyasî temsilcilik taraf›ndan da resmen hükûmete yap›lan sözlü
tebligatta, padiflahl›k baflkentinin Osmanl› Devleti’nde b›rak›ld›¤› bil-
dirilmifl; fakat bununla birlikte, Ermeni katliam›n›n durdurulmas› ve
Yunanl›larla bütün ‹tilâf Devletleri’nin kuvvetlerine karfl› olan tutu-
mumuzun de¤ifltirilmesi istenmifl; aksi takdirde, bar›fl flartlar›n›n de-
¤ifltirilmesinin muhtemel bulundu¤u da ayr›ca ifade edilmifltir” de-
nilmekte ve baz› hususlar, özellikle “flikâyete yol açacak en küçük
olaylara bile meydan b›rak›lmamas›” tavsiye edilmekteydi.
Efendiler, bu sözlü vaadin arkas›ndaki anlam ve maksat ne olabilir-
di? (...)
Veyahut da Efendiler, ‹tilâf Devletleri, Kuvâ-yi Milliye’nin iflgal bölge-
lerinde, iflgal kuvvetlerine karfl› kurdu¤u cepheleri bozdurmaya ve
açt›¤› savafllar›, giriflti¤i hareketleri durdurmaya, ‹stanbul Hükûme-
ti’nin gücünün yetmeyece¤ini çok iyi anlad›klar›ndan, Yunanl›lar da
dahil olmak üzere, ‹tilâf Devletleri’ne karfl› yap›lan sald›r›n›n önlene-
memifl ve asl› olmayan Ermeni katliam›na son verilmemifl oldu¤u ba-
hanesiyle ‹stanbul’u da m› iflgal etmek niyetindeydiler?
Daha sonraki olaylar, bu son tahminin do¤ru oldu¤unu göstermifltir
san›r›m. Ne var ki, ‹stanbul Hükûmeti’nin ‹ngiliz temsilcili¤inin tekli-
finden böyle bir anlam ç›karmaya yanaflmam›fl, aksine ümide kap›l-
m›fl oldu¤u görülüyordu.
Efendiler, yap›lm›fl olan teklifin ne derece yersiz oldu¤u hususunda
bir fikir verebilmek için, biz de o günlerle ilgili baz› durumlar› hat›r-
layal›m. fiüphe edilmemek gerekirdi ki, Ermeni katliam› konusundaki
sözler, gerçe¤e uygun de¤ildi. Aksine, güney bölgelerinde, yabanc›
kuvvetler taraf›ndan silâhland›r›lan Ermeniler, gördükleri himaye-
den cür’et alarak bulunduklar› yerlerdeki Müslümanlara sald›rmak-
tayd›lar. ‹ntikam düflüncesiyle her tarafta insafs›z bir flekilde öldür-
me ve yok etme siyaseti gütmekteydiler. Marafl’taki feci olay bu yüz-
den ç›km›flt›. Yabanc› kuvvetler ile birleflen Ermeniler, top ve maki-
neli tüfeklerle Marafl gibi eski bir Müslüman flehrini yerle bir etmifl-
lerdi. Binlerce çaresiz ve suçsuz ana ve çocuklar› iflkenceyle öldür-
müfllerdi. Tarihte bir benzeri görülmemifl olan bu vahfleti yapan Er-
menilerdi. Müslümanlar yaln›z namuslar›n› ve canlar›n› korumak için
karfl› koymufl ve kendilerini savunmufllard›. Yirmi gün süren Marafl
katliam›nda, Müslümanlarla birlikte flehirde kalan Amerikal›lar›n, bu
olay hakk›nda ‹stanbul’daki temsilcilerine çektikleri telgraf, bu faci-
ay› yaratanlar›, yalanlanamayacak bir flekilde ortaya koymakta idi.
Adana ili içindeki Müslümanlar, tepeden t›rna¤a kadar silâhland›r›l-
m›fl olan Ermenilerin süngülerinin bask›s› alt›nda her dakika öldürül-
mek tehlikesi ile karfl› karfl›ya bulunuyorlard›. Canlar›n›n ve ba¤›m-
s›zl›klar›n›n korunmas›ndan baflka bir fley istemeyen Müslümanlara
karfl› uygulanan bu zulüm ve yok etme politikas›, medenî insanl›¤›n
dikkatini çekecek ve onlar› insafa getirecek nitelikteyken, aksinin
yap›ld›¤›n› iddia ederek ondan vazgeçilmesini isteme gibi bir teklif
nas›l ciddî olarak kabul edilebilirdi?
(.........)
Rauf Bey’in bir baflka yaz›s›na verdi¤imiz karfl›l›¤› da arz edeyim :
fiifre
21.2.1920
Harbiye Nezareti Baflyaveri Salih Bey’e
Rauf Bey’e:
‹lgi : 20.2.1920 tarihli flifre :
(...) ‹tilâf Devletleri’nin, ‹stanbul’un Osmanl› hâkimi-
yetinde b›rak›lmas›yla ilgili görüflü ne kadar sevinç-
le karfl›lanm›fl ise, ‹zmir ve Adana cephelerinde sa-
vafltan vazgeçilmesi konusundaki istekleri de o ka-
dar hayretle karfl›lanm›flt›r. Harbiye Nâz›r›’na, ‹zmir
ve Adana’n›n da Osmanl›lar›n elinde kalmas› sa¤la-
n›ncaya kadar silâhlar›n b›rak›lamayaca¤›, Ermenile-
re karfl› bizim taraf›m›zdan bir sald›r›n›n yap›lmad›-
¤›, Frans›zlar taraf›ndan silâhland›r›lan ve k›flk›rt›lan
Ermenilerle aram›zda baz› olaylar ç›km›flsa, bunun
sorumlulu¤unun Ermeni milliyetçilerine ve onlar›
k›flk›rtanlara ait olaca¤› bildirilmifltir.
Nutuk : s.3, 4, 17, 64, 67, 211, 260, 333.
Do¤u Anadolu’da, Amerikan bayra¤›n›n da yer ald›¤›, Ermenilerce
düzenlenen mitingten bir görünüm.
