462
‹stanbul’un ‹flgali
‹STANBUL’UN ‹fiGAL‹
«(………)
Mütarekenin uygulanmas› Bo¤azlar bölgelerinin iflgaliyle bafl-
lad›. ‹stanbul’un bu suretle iki bo¤az yakas›nda bafllayan iflgalle
tehdit alt›na al›nd›¤› görülüyordu. Ayr›ca, Trakya bölgesinden de
Frans›z birlikleri ve di¤er ‹tilâf kuvvetleri ‹stanbul’a do¤ru yürüyü-
fle geçiriliyordu. Trenle ve karadan yürüyüfl hâlinde yap›lan bu ha-
rekâttan Osmanl› hükûmetine bilgi ve haber verilmiyor, iflgalin bü-
tünü ile tamamlanmas›na çal›fl›l›yordu. 13-15 Kas›m 1918 tarihlerin-
de 167 parça harp gemisi ‹stanbul liman›na girdi ve demirledi. Bun-
lardan ç›kan ‹ngiliz, Frans›z, ‹talyan birlikleri çeflitli k›fllalara yer-
lefltiler. fiehir, tam bir iflgal havas› içerisinde bulunuyordu. Birlik-
lerin bafl›nda ‹stanbul’a gelen ‹ngiliz Amirali Calthorpe’a “‹ngiliz
Yüksek Komiserli¤i” unvan› verildi. Bir müddet sonra, Frans›z Ge-
nerali Brunoust “Türkiye’de ‹tilâf ‹flgal Kuvvetleri Yard›mc›s›” flek-
linde bir tebli¤ yay›ml›yor ve bu, çeflitli tart›flmalara sebebiyet ve-
riyordu. Yap›lan tevillere ra¤men ‹stanbul tamamen askerî ve fiilî
kontrol alt›na al›nm›fl ve iflgal edilmifl oluyordu.
Osmanl› Hükûmeti bu durum karfl›s›nda ‹tilâf Devletleri’nin
mütarekeye ayk›r› hareket ettiklerini, tak›nd›klar› tutum ve davra-
n›fllar›ndan, iflgal kuvveti gibi bir hava yaratt›klar›, bunun ise ‹s-
tanbul halk› üzerinde büyük etkileri oldu¤unu bildiriyor ve protes-
to ediyordu. Meclis-i Mebusan’da çok sert tart›flmalar yap›l›yordu.
Hariciye Nâz›r› “Hüküm galibindir.” fleklinde tamamen yanl›fl bir
yorum yaparak milletvekillerinin hislerini anlamakta zorluk çeki-
yordu. K›saca, hükûmet acz, telâfl ve bezginlik içerisindeydi. Ve ‹s-
tanbul iflgali tamamlanmakta, Trakya’dan gelen birlikler de yeni
yerlerine yerlefltirilmekteydi.
Askerî kontrol alt›na al›nmas›ndan 17 ay sonra ‹stanbul, ‹tilâf
Devletleri’nin resmen iflgaline u¤ruyordu. Mütarekeden hemen
sonra uygulanan askerî kontrol, Mart 1920’de iflgale dönüflüyor ve
art›k Osmanl› ‹mparatorlu¤unun baflflehri; ‹ngiliz, Frans›z, ‹talyan
ve Yunan iflgali alt›na al›n›yordu. Bu hareketin çeflitli sebepleri
vard›. Tarihe ‹stanbul’un iflgali olarak geçen olaylar gerçekte de-
¤iflen devletleraras› iliflkiler ve Türk Millî Mücadelesi’nin bafllama-
s› ve Anadolu Millî Direnme Hareketi’nin gittikçe yayg›n ve kuvvet-
li bir duruma gelmesiydi.
‹stanbul’un ‹tilâf Kuvvetleri Taraf›ndan Resmen ‹flgali
Mütareke uygulamalar› sonucu olarak, ‹stanbul ve Bo¤azlar
askerî kontrol alt›na al›nm›fl, vatan›n çeflitli yerleri iflgal edilmifl,
ordu terhis edilmifl, silâhlar›n›n teslimi, donanman›n ba¤lanmas›
gibi askerî gücü kökünden ortadan kald›r›c› hareketlere giriflilmifl-
ti. Bu arada d›flar›da devletleraras› düzeyde birçok siyasî temas-
lar, bar›fl görüflmeleri yap›lmaktad›r. Paris Bar›fl Konferans›’nda
‹stanbul’un Osmanl› ‹daresine b›rak›lmas› kararlaflt›r›lm›flt›. ‹tilâf
Devletleri bu karar› bozmakta da gecikmemifllerdi. ‹stanbul iflgal
edilerek bar›fl›n kendi istek ve arzular›na uygun flekilde empoze
edilmesinin sa¤lanmas›na yol açacak teflebbüslere kalk›flm›fllard›.
‹stanbul’un iflgali ile sa¤lanmak istenen en önemli fayda, Osmanl›
‹mparatorlu¤u merkezinin tam olarak ‹tilâf Devletleri kontrolü al-
t›na al›nmas›, Padiflah›n ve Hükûmetinin bir kukla fleklinde kendi
amaçlar›na uygun hareketlerin sa¤lanmas› idi.
Bu genel görüfllerin arkas›ndaki bafll›ca sorun, “‹stanbul’un ve
Bo¤azlar›n kimin olaca¤›, hangi devletin hükümranl›¤› alt›na gire-
ce¤i”dir. Savafl›n amac› olan bu sorun, savafl›n sonunda ortaya ç›-
kan ve çok de¤iflik bir çerçeve içerisinde kalan yeni durumlara gö-
re, yeniden ele al›nmak zorunlulu¤unu do¤urmufltur. Rus Çarl›-
¤›’n›n y›k›l›p Bolflevik idaresi kurulmas›, bütün gizli antlaflmalar,
dünya kamuoyuna aç›klanm›fl, herhangi bir toprak talebinde bulu-
nulmayaca¤› ve milletlerin kendi mukadderatlar›n› tayin etme hak-
lar›na büyük ölçüde uyulaca¤› bildirilmiflti. Bu görüfl ve hareketle-
ri, daha önce müttefikleri ile olan iliflkilerini ortadan kald›rm›flt›.
fiimdi yeni durumlara göre, ‹stanbul’un kimin olaca¤› sorununu,
yeni ve de¤iflen güçler karfl›s›nda ele almak gerekiyordu.
Mütarekeden iki y›la yak›n bir zaman geçmesine ra¤men iflga-
lin 1920 Mart’›na rastlamas›n›n çok önemli ve ayr›nt›l› sebepleri
vard›.
Bunlar:
1- Anadolu’da bafllayan ve geliflen Millî Hareket’in ‹stanbul’la te-
mas›n› ve ‹stanbul’un belirgin deste¤ini yok etmek.
2- Millî Hareket’in Frans›zlarla ve ‹talyanlarla bafllayan ve her iki
ülkenin Anadolu’nun iflgaline son verilmesi suretiyle iktisadî
ç›karlar sa¤lama gayretleriyle geliflen duruma set çekilerek
bar›fl›n ‹ngiltere ç›karlar›na en uygun bir biçimde yap›lmas›n›
sa¤lamak.
3- Ortaya yeni bir çözüm olarak ç›kan ve ‹stanbul’daki birçok ay-
d›n›n savunmas›n› yapt›klar›, fakat gerçekte tamamen Millî
Hareket’in aleyhine olan Amerikan Mandas› fikrinin kökünden
y›k›lmas›n› veya Manda’n›n Bo¤azlar ve ‹stanbul’a s›çramas›n›
önlemek.
4- ‹stanbul’un bir emrivaki fleklinde Yunanl›lar taraf›ndan iflgali-
ne mani olmak.
5- Bolflevik Kuvvetlerin herhangi bir f›rsat› de¤erlendirerek ‹s-
tanbul ve Bo¤azlar üzerinde hak iddia etmeleri veya bunu fiilî
hâle getirme teflebbüslerini peflinen yok etmek.
6- Küçük askerî kuvvetlerle büyük ve sonuçlar› etkili stratejik
sonuçlar› sa¤lay›c› ve vurucu bir hareket yapmak.
7- Orta Do¤u’da özellikle Musul bölgesinde ‹ngiliz ç›karlar›n› bar›fl
ne zaman ve hangi flartlarla yap›l›rsa yap›ls›n elde edebilmek
için ‹stanbul ve Bo¤azlar› daimi bir koz fleklinde kullanmak.
Görülüyor ki bütün bu sebepler gerçekte ‹ngiliz politikas›n›n
ve ‹ngiliz ç›karlar›n›n sonucu olmakta ve ‹stanbul gerçekte ‹ngiliz
hâkimiyetine al›narak, ‹ngilizlerin kendi müttefiklerini de oyunda
kullanmak temayüllerinin sonucuydu.
‹ngiltere’nin bütün savafl boyunca ‹stanbul ve Bo¤azlar›n Rus-
ya’ya verilmesi, Türklerin Avrupa’dan at›lmas› tezi, ad› geçen ül-
kenin ihtilâl sonucu y›k›lmas› ve yeni bir idarenin kurulmas› ile ye-
ni bir flekle girmifl ve bu sefer ‹stanbul’un Türklere b›rak›laca¤› te-
zi kabul edilmiflti. Mütareke bu hava içerisinde yap›l›yordu. Müta-
rekeden sonra Anadolu’daki yeni hareket ve bu hareketin temas-
lar› ve güçlülü¤ü anlafl›l›nca ‹stanbul yeniden bir sorun hâline ge-
liyor ve Yunan isteklerinin kabul edilemeyece¤i tezi ‹stanbul’un
kendili¤inden ‹ngiliz hâkimiyeti alt›na girmesini kolaylaflt›r›c› bir
durum al›yordu. Frans›z görüflü, Bo¤azlar bir bütün kabul edilerek
beynelmilel bir kuruluflun kontrolüne al›nmas›n›, fakat ‹stan-
bul’dan, asla Türklerin ç›kar›lmamas› yolunda idi. Ayn› flekilde ‹tal-
yan görüflü de bu tezi kabul ediyordu.
(………)
‹stanbul’un ‹flgali, Tutumlar ve Tepkiler
“15 Mart tarihinde Müttefik Devletler ad›na ‹stanbul’daki ‹ngi-
liz Kuvvetleri Komutan› General Wilson, Harbiye Nezaretine, ‹stan-
bul’un iflgal edilece¤ini bildiriyordu: “Yüksek Konseyin emri alt›n-
da vazife gören ‹tilâf Devletleri Fevkalâde Komiserinden ald›¤›m
‹stanbul’un iflgaliyle ilgili resmî
bildiri.
▲
