463
‹stanbul’un ‹flgali
‹STANBUL’UN ‹fiGAL‹
bildiriye uyarak ‹stanbul’un iflgali hususunda askerî tedbirleri al-
makta oldu¤umu ekselans›n›za arz ederim” Bu askerî tedbirler
gerçekte onbefl gün önceden bafllam›fl, Batum’daki ‹ngiliz birlikle-
rinin önemli bir kesimi ‹stanbul’a getirilmifl, Konya’daki ‹talyan,
Bulgaristan’daki Frans›z birliklerinden büyük bir k›sm› ‹stanbul’da
toplanm›fl, Malta’daki ‹ngiliz Amirallik Akdeniz Filosu’nun da ‹stan-
bul önünde demirlemesi kararlaflt›r›lm›flt›. 16 Mart sabah› bütün bu
birlikler harekete geçiyor ve nezaretler, haberleflme merkezleri,
fabrikalar, önemli kritik yer ve alanlar iflgal alt›na al›n›yordu. Kaf-
kas Tümeni karargâh ve bando erlerinin kald›¤› fiehzadebafl› Kara-
kolu bas›larak erlerimiz flehit ediliyordu. Ayn› gün ‹stanbul’da s›k›-
yönetim ilân edildi. Eski Harbiye Nâz›r› Cemal Pafla, Genelkurmay
Baflkan› Cevat Pafla, Âyan üyesi Mahmut Pafla, Sivas milletvekille-
ri Vas›f ve Rauf Beyler, Ayd›n Milletvekili Tahsin Bey, Edirne mil-
letvekilleri Faik ve fieref Beyler, ‹stanbul Milletvekili Numan Usta,
Esat Pafla, sivil ve asker birçok kimse tevkif edilerek bilinmeyen
bir semte götürülüyorlard›.
‹stanbul Hükûmeti, iflgali halka flu bildiri ile aç›klad›: “‹tilâf
Devletleri’nin siyasî temsilcilerinin sabahleyin hükûmete verdikle-
ri notada ve bugünkü akflam gazetelerinde ç›kan bildirisinde görül-
dü¤ü üzere ‹stanbul, bugünden itibaren geçici olarak askerî iflgal
alt›na al›nm›flt›r. Hükûmet, kendine düflen görevleri yapaca¤›ndan
halk›n kendi ifl ve güçleriyle meflgul olmalar› tavsiye olunur.”
‹flgal üzerine Salih Pafla Hükûmeti istifa ederek yerine Damat
Ferit yeniden sadrazam seçildi. Padiflah›n yeni hükûmetin kurul-
mas›yla ilgili yay›mlad›¤› Hatt› Hümayun aynen “Mütarekeden be-
ri siyasî durumumuz gittikçe düzelmeye yüz tutmuflsa da “Milli-
yetçilik” ad› alt›ndaki kar›fl›kl›klar›n bir türlü önüne geçilememifl-
tir. Bu ayaklanmalar›n devam›, Tanr› korusun, daha tehlikeli halle-
re sebep olaca¤› için milletin saltanat etraf›nda toplanarak bar›fl›n
bir an önce elde edilmesi büyük emelimdir.” fleklinde, Millî hare-
keti suçluyor, iflgale sebep olarak gösteriyor, bu hareketin faille-
rini kanun hükümleri içerisinde cezaland›r›lmas›n› istiyor, saltanat
etraf›nda toplan›l›rsa vatan›n kurtar›laca¤›n› bekliyor ve bunun bir
emel oldu¤unu bildiriyordu.
(………)
Ayn› gün Osmanl› Hükûmeti Baflkan› (Sadrazam) Damat Ferit
yay›mlad›¤› hükûmet bildirisiyle: “Osmanl› Devleti bugün benzeri
görülmemifl bir tehlikededir. Millet, Birinci Dünya Harbi’nde ma¤-
lup oldu¤u için hükûmetin kabul etti¤i mütareke ile düflmanlara
teslim olmufltur. Buna bakmayarak baz› kimseler, kendi h›rs ve ç›-
karlar› için, Millî Teflkilât ad› alt›nda meydana ç›kard›klar› fitne ve
fesat ile siyasî durumumuzu son derece tehlikeli bir hâle soktular.
Kutsal vatanda yeni yeni yaralar açt›lar; Avrupa ve Amerika kamu-
oyunu aleyhimize çevirerek bar›fl flartlar›n›n daha çok a¤›rlaflma-
s›na sebep oldular. Bu hareketleri ile ‹tilâf Devletlerini, zor kulla-
narak ‹stanbul’u iflgale sürüklediler. Ayr›ca asilerin ‹stanbul ile ha-
berleflme ve ba¤lant›y› kesmeleri en büyük vatan ihanetidir. Böy-
lece, Kuvâ-yi Milliye denilen teflekkül, hem Anadolu’yu korkunç bir
istilâ tehdidine ve hem de devletin bafl›n› gövdesinden ay›rmaya
sebep oluyor. Bunlar, devlet kanunlar›n› ayak alt›na alarak halktan
zorla para toplamak, asker almak, köyleri bas›p ya¤ma etmek gibi
hareketler yapmaktad›rlar. Hükûmet, padiflah›n iradesine, fleriat›n
hükümlerine dayanarak bunlar› tepelemekte tereddüt etmeyecek-
tir.” fleklinde görüfllerini aç›kl›yordu.
Millî Mücadele aleyhine ve ifltirak edenlerin öldürülmelerinin
caiz oldu¤una dair fetva al›narak gizlice Anadolu’ya da¤›t›ld›. De-
nebilir ki bu fetva ile Anadolu hareketine karfl› en büyük ve etkili
silâh kullan›l›yordu.
‹stanbul Hükûmeti, Harbiye Nâz›rl›¤› iflgal olay›n› Mütareke
hudutlar› içersinde yap›lm›fl kabul ediyor, birliklerine gönderdikle-
ri emir ve talimatlarda iflgal hareketlerine karfl› konulmamas›n›, en
küçük hareketlerden dahi çekinilmesini bildiriyordu.
(………)
‹stanbul’un ‹flgalinin Ortaya Koydu¤u Sonuçlar
‹stanbul’un iflgali, iç ve d›fl meselelerimizde önemli geliflmeler
yan› s›ra olumlu ve olumsuz sonuçlar›n meydana gelmesine sebe-
biyet verdi.
1- ‹stanbul’un iflgali, Osmanl› ‹mparatorlu¤unun fiilen son bulma-
s› sonucunu ortaya ç›kard›. Hukukî aç›dan, Türkiye Büyük Mil-
let Meclisi, 16 Mart 1920’den sonra ‹stanbul Hükûmetinin ald›-
¤› bütün kararlar›n hükümsüzlü¤ünü kabul ve ilân etti.
2- ‹stanbul’un iflgali, Saray›n ve Saray›n idaresindeki hükûmetin
Anadolu ile kesin flekilde iliflkilerinin ortadan kalkmas›na se-
bebiyet verdi. Damat Ferit Pafla baflkanl›¤›nda kurulan kabine,
Anadolu harekât›na karfl› olumsuz tutumunu en fliddetli flekil-
de göstermesi sonucunu do¤urdu. Ayr›ca, Meclis-i Mebusan,
‹ngiliz etkisiyle padiflah taraf›ndan kapat›ld›. Hükûmet 11 Ni-
san 1920 tarihli bildirisiyle Millî Mücadele’ye karfl› oldu¤unu
aç›kça belirtiyordu.
3- ‹stanbul’un iflgali, ‹slâm payitaht›n›n ve Hilâfet makam›n›n ifl-
gali anlam›na al›nd›¤›ndan daha 1918’de özellikle Hintli Müslü-
manlar aras›nda bafllayan ve ‹ngiltere’ye karfl› yap›lan hare-
ketler gittikçe artt› ve sonuçta ‹ngiltere, Müslüman camia
aras›nda lânetlenir bir duruma girdi. Bu hareketin Millî Müca-
dele’ye manevî destek sa¤lamas› yan›nda Buhara Türklerinin
ve Buhara Müslüman halk›n›n maddî deste¤inin de sa¤lanma-
s›na sebebiyet verdi.
4- ‹stanbul’un iflgalinin en olumlu sonucu, Anadolu’da Türkiye
Büyük Millet Meclisi’nin kurulmas› ve Anadolu Mücadelecileri-
nin tez ve görüfllerinin hakl› ç›kmas› olmufltu. Bu suretle Millî
Hareket, merkezî bir otorite ve Millî Hâkimiyeti temsil eden
teflkilât›n kuruluflu sa¤lanabiliyordu. Denebilir ki, ‹stanbul’un
iflgali olay› ayn› zamanda Millî Mücadele’nin tüm gücünün or-
taya ç›kar›lmas›na sebebiyet verdi.
5- ‹stanbul’un ‹flgali, ‹tilâf Devletleri aras›nda esasen var olan ih-
tilâflar›n artmas›na ve ortakl›ktan ayr›lmalar›na sebebiyet
verdi. Frans›zlar›n ve ‹talyanlar›n Millî Hükûmet’le yapt›klar›
sulh teflebbüs ve görüflmelerinin bafllang›ç noktas›, iflgal ola-
y›d›r. ‹stanbul’un iflgali, ‹stanbul üzerindeki Yunan emellerini
kesin surette baltalad›. Sovyet ve Bolflevik kuvvetlerin her-
hangi bir f›rsatta bu alanlara karfl› giriflecekleri sald›r›lara
mani oldu.
6- ‹stanbul’un iflgaliyle Mustafa Kemal ve arkadafllar›, Millî Müca-
dele ve hareketin belirgin liderleri olmakla kalmayarak bu li-
derli¤in somut örneklerini verdiler. ‹stanbul Hükûmetinin ifl-
gali bildiren ve yayan emirleri ve bunlar içerisindeki istekleri-
ne karfl›l›k Mustafa Kemal, Millî Hareket’in bafl› olarak tama-
men Millî Hâkimiyet ve Kurtulufl esas› içerisinde beyanlarda
bulunuyordu.
Kaynak : Tülây Duran, Belgelerle Türk Tarihi, Cilt XI, Say› 66, Mart 1973, s.14.
17 Mart 1920 tarihli ‹kdam ga-
zetesinde ‹stanbul’un iflgali
haberi.
