465
lerin ‹stiklâl Madalyas›, tafl›yan›n ölü-
münden sonra da yafl s›ras›na göre ço-
cuklar›na, yoksa babas›na ya da annesi-
ne, onlar da yoksa efline geçer. Madal-
yan›n ön yüzünde ilk meclis binas›, 23
Nisan 1920 tarihi ve ka¤n›yla cephane
tafl›yan bir kifli; arka yüzünde ay-y›ld›z
içinde Türkiye haritas› ve defne dallar›
aras›nda 1 Kas›m 1338 tarihi yer al›r.
TBMM üyelerinin madalyalar›n›n fleridi
yeflil, cephede bulunanlar›n k›rm›z›,
cephe gerisinde çal›flanlar›n beyaz, cep-
hede görev yapan milletvekillerininse
k›rm›z›-yeflil renklidir. 1919-1922 aras›
ulusal orduda görev alan alay sancakla-
r›na da verilen madalya, özel yasas› ge-
re¤i sa¤ gö¤üs üstünde tafl›n›r. Sat›lmas›
yasak olup ‹stiklâl Madalyas› tafl›yanla-
ra fleref maafl› verilir.
‹stiklâl Mahkemeleri
Millî Mücadele döneminde asker kaçak-
lar›n› ve TBMM yönetimine karfl› ç›-
kanlar›, Cumhuriyet’in ilân›ndan sonra
da vatana ihanetle suçlananlar› ve ink›-
lâplara karfl› gelenleri yarg›lamak üzere
kurulan mahkemeler. 23 Nisan 1920’de
TBMM’nin Ankara’da toplanmas›ndan
sonra Anadolu’nun çeflitli yerlerinde iç
ayaklanmalar ç›km›fl ve giderek yayg›n-
laflmaya bafllam›flt›. TBMM, bu ayak-
lanmalar› önlemede ilk tedbir olarak 29
Nisan 1920’de “H›yanet-i Vataniye Ka-
nunu”nu ç›kard›. 14 maddeden oluflan
kanun, TBMM’ye karfl› yap›lan her tür
ayaklanma ve k›flk›rt›c›l›¤› vatan hainli-
¤i olarak de¤erlendirerek ayaklanmaya
kat›lacaklar›n idam edilece¤ini belirtti.
Kanuna göre, san›klar yirmi dört saat
içinde mahkemeye sevkedilecek, yarg›-
lamalar yirmi gün içinde sonuçlanacak
ve kararlar TBMM taraf›ndan onaylan-
d›ktan sonra hemen yerine getirilecek;
yarg›lamalar, Bidayet Mahkemeleri
(Tanzimat’tan sonra kurulan Nizamiye
Mahkemeleri içinde, asliye mahkemele-
ri gibi çal›flan birinci derece mahkeme-
ler) ya da Harp Divanlar› taraf›ndan olay
yerinde yap›lacakt›. H›yanet-i Vataniye
Kanunu ilk olarak Safranbolu’da ortaya
ç›kan ayaklanmaya ve daha sonra Yoz-
gat Ayaklanmas›’na kat›lanlara karfl›
uyguland›. Ancak, mahkeme kararlar›-
n›n TBMM’nin onay›ndan geçmesi, ifl-
leri aksat›yordu. Ayr›ca düzenli ordu
kurma çal›flmalar› s›ras›nda askerlikten
firar etme olaylar›n›n artmas›,
TBMM’yi yeni tedbirler almak zorunda
b›rakt›. Bu amaçla Tevfik Rüfltü (Aras)
ve Mustafa Necati’nin, TBMM’ye “Tel-
kin ve Tedhifl Kanunu” ad›yla sundu¤u
teklife göre, asker-sivil herkesi Meclis
ad›na yarg›lay›p gerekti¤inde idam ede-
bilecek, yedi milletvekilinden oluflan bir
mahkeme kurulmas› önerildiyse de sert
tart›flmalara yol açan bu teklif Meclis ta-
raf›ndan kabul edilmedi. Buna karfl›n
ola¤anüstü mahkemelerin kurulmas›na
imkân veren çal›flmalar sürdürüldü ve
bu çal›flmalar do¤rultusunda Tevfik
Rüfltü (Aras) ve Refik fievket (‹nce),
“Firar Ceraimini ‹rtikap Edenler Hak-
k›nda Kanun” ad›yla yeni bir kanun tek-
lifi haz›rlay›p Meclis’e sundular. Öneri,
baz› de¤iflikliklerle 11 Eylül 1920’de
“Firariler Hakk›nda Kanun” ad›yla ka-
bul edildi. Buna göre, TBMM üyeleri
aras›ndan seçilecek üç üyeden oluflan
“‹stiklâl Mahkemeleri” kurulmas›, bu
mahkemelerin kararlar›n›n kesin olmas›;
mahkeme kararlar›n›n uygulanmas›n›
önlemeye kalk›flacaklar›n da yarg›lana-
bilmesi ve verilen kararlar›n yerine geti-
rilebilmesi için hükûmet kuvvetlerinin
kullan›labilmesi hükme ba¤land›. Kuru-
lacak ‹stiklâl Mahkemeleri’nin say›s› ve
nerelerde görev yapaca¤›n›n, Bakanlar
Kurulu’nun önerisiyle Meclis taraf›ndan
kararlaflt›r›lmas› esas al›nd›. 26 Eylül
1920’de kabul edilen kanunun birinci
maddesinde yeni bir de¤iflikli¤e gidile-
rek ‹stiklâl Mahkemelerinin sadece as-
ker kaçaklar›n› de¤il, H›yanet-i Vatani-
ye Kanunu’nda belirtilen suçlar›n san›k-
lar›n› da yarg›layabilece¤i kabul edildi.
Ayn› gün Meclis taraf›ndan Ankara, Es-
kiflehir, Konya, Isparta, Sivas, Kastamo-
nu, Pozant› ve Diyarbak›r’da ‹stiklâl
Mahkemeleri kuruldu ve üyeliklerine
K›l›ç Ali Bey, Topçu ‹hsan (Eryavuz),
Rasih Hoca (Kaplan), Muhittin Baha
(Pars), Hamdi Nam›k (Gör), Hüsrev Sa-
mi (K›z›ldo¤an), Mustafa Necati, Ab-
dülkadir Kemalî (Ö¤ütçü), fieyh Servet
Efendi, Refik fievket (‹nce), Tevfik
Rüfltü (Aras) seçildiler. ‹stiklâl Mahke-
melerine üye seçilen bu milletvekilleri,
haz›rlay›p görev yerlerine gönderdikleri
bildiride; vatan›n tehlikede oldu¤u; as-
ker kaçaklar›n›n, teslim olmalar› hâlinde
ba¤›fllanacaklar›; bu mahkemelerin üze-
rinde baflka hiçbir yetkili bulunmad›¤›;
en küçü¤ünden en büyü¤üne, devlet gö-
revlileri dahil, herkesi yarg›layabilecek
yetkiyle donat›lan bu mahkemelerin, ka-
nun maddesine ba¤l› kalmaks›z›n vicda-
nî kanaate göre ceza verebilecekleri be-
lirtiliyordu. ‹stiklâl Mahkemeleri, faali-
yete geçtikten sonra görevlerini süratle
yerine getirdiler. Askerlikten firar olay-
lar›n›n büyük ölçüde azalmas› üzerine
s›k›yönetim mahkemeleri kald›r›l›p
onlar›n görevi ‹stiklâl Mahkemelerine
devredildi. Kararlar› zaman zaman çok
sert bulunup yak›nmalara sebep oldu-
¤undan 17 fiubat 1921’de hükûmetin
verdi¤i önergeyle, Ankara d›fl›ndaki ‹s-
tiklâl Mahkemeleri kald›r›ld›. Bir süre
sonra, Sakarya Savafl› öncesi yeniden as-
kerlikten kaçma, eflk›yal›k ve ayaklanma
gibi olaylarda art›fl görülünce Kastamo-
nu, Konya ve Samsun’da üç ‹stiklâl
Mahkemesi kuruldu ve üyeliklerine Ha-
cim Muhiddin (Çar›kl›), Muhittin Baha
(Pars), Ali Saip (Ursavafl), Mustafa Ne-
cati, Mahmut Esat (Bozkurt), Refik (Ko-
raltan), Ziya Hurflid, Mazhar Müfit
(Kansu), Avni (Do¤an) getirildi. Pontus
Rum Ayaklanmas›, Konya Ayaklanmas›
gibi olaylar›n san›klar› bu mahkemelerde
yarg›land›lar. 31 Temmuz 1922’de ka-
bul edilen “‹stiklâl Mehakimi Kanunu”
ile ‹stiklâl Mahkemeleri’ne görev ve yet-
kileri yeniden belirlenerek baz› k›s›tla-
malar getirildi ve idam kararlar›n›n Mec-
lis’in onay›ndan geçmesi kabul edildi. 1
A¤ustos 1922’de bu yeni kanunun ç›k-
mas›yla ‹stiklâl Mahkemeleri’nin çal›fl-
malar›na Meclis karar›yla son verildi.
II.Dönem ‹stiklâl Mahkemeleri, Cumhu-
riyet’in ilân›ndan bir ay sonra ‹stan-
bul’da kuruldu; bu ilk mahkemeden son-
ra fieyh Said Ayaklanmas› dolay›s›yla
ç›kar›lan 4 Mart 1925 tarihli Takrir-i Sü-
kûn Kanunu’na dayan›larak Ankara ve
Do¤u Anadolu’da çal›flmak üzere iki
‹stiklâl Mahkemeleri
‹zmir ‹stiklâl Mahkemesi üyeleri bir duruflma s›ras›nda.
‹stiklâl Mahkemesindeki yarg›lama sonucu ‹zmir Suikast› san›klar›ndan Dr.Nâz›m Bey idam
edildi (26 A¤ustos 1926).
