697
Pontus Cemiyeti
Kurtulufl Savafl› s›ras›nda Anadolu’nun
Karadeniz k›y›lar›nda bir Rum devleti
kurulmas›n› amaçlayan cemiyet.
1904’te Merzifon Amerikan Koleji’nde
okuyan Rumlar taraf›ndan kuruldu. K›sa
sürede bine yak›n Rum gencini çevre-
sinde toplayan cemiyetin 1910’da “Pon-
tus” ad›yla ç›kard›¤› dergi, 1908’de
Pontus Cemiyeti bünyesinde kurulan
“Müdafaa-i Meflrute” adl› gizli örgütün
yay›n organ› ifllevini gördü. Bunu, terör
eylemlerine haz›rlanan “Mukaddes
Anadolu Rum Cemiyeti” adl› örgütün
kurulmas› izledi. “Pontus Ayaklanmas›”
olarak adland›r›lan bu eylemleri yönlen-
direnler, ‹nebolu’dan Batum’a kadar
uzanan Karadeniz k›y›lar›nda bir Rum
devleti kurmak istiyorlard›. Merzifon
Amerikan Koleji’nin, Karadeniz Rum-
lar›n›n ayr›l›kç› çal›flmalar›na genifl ola-
naklar sa¤lad›¤›, 1920 sonlar›nda Anka-
ra Hükûmetince ö¤renildi. Pontus Ce-
miyeti’nin yönlendirdi¤i silâhl› grupla-
r›n Samsun, Tokat, Amasya yöresindeki
sald›r›lar› 1921’de de sürdü. Bu gelifl-
meler karfl›s›nda Ankara Hükûmeti’nin
kurdu¤u Merkez Ordusu’na ba¤l› birlik-
Pontus Cemiyeti
(………)
Karadeniz sahilindeki bölgelerde de bir Rum Pontus hükûmeti kuru-
laca¤› korkusu vard›. Müslüman halk› Rumlar›n boyunduru¤u alt›nda
b›rakmay›p onlar›n yaflama ve var olma haklar›n› koruma gayesiyle,
baz› kimseler Trabzon’da da ayr›ca bir dernek kurmufllard›.
(.........)
Pontus Meselesi
Sayg›de¤er Efendiler, genel konuflmam›n bafl›nda bir Pontus mesele-
sinden söz etmifltim. Bu mesele, belgeleriyle herkesçe bilinmektedir.
Ancak, bizi de çok u¤raflt›rd›¤›ndan, burada, onunla ilgili baz› nokta-
lara dokunaca¤›m.
1840 y›l›ndan beri; yani üç çeyrek yüzy›ldan beri, Anadolu’nun Ri-
ze’den ‹stanbul Bo¤az›’na kadar uzanan Karadeniz bölgesinde, eski
Yunanl›l›¤›n diriltilmesi için çal›flan bir Rum toplulu¤u vard›. Ameri-
kal› Rum göçmenlerden Rahip Klematios ad›nda biri, ilk Pontus top-
lant› yerini, flimdi halk›n Manast›r dedi¤i bir tepede ‹nebolu’da kur-
mufltu. Bu teflkilâta ba¤l› olanlar, zaman zaman birbirinden ayr› efl-
k›ya çeteleri kurarak faaliyet gösteriyorlard›. Birinci Dünya Savafl› s›-
ras›nda da, d›flar›dan gönderilip da¤›t›lan silâh, cephane, bomba ve
makineli tüfeklerle, Samsun, Çarflamba, Bafra ve Erbaa Rum köyleri,
sanki bir silâh deposu durumuna gelmiflti.
Ateflkes Antlaflmas›ndan sonra, bütün Rumlar, Yunanl›l›k millî dava-
s› ile her tarafta fl›mard›¤› gibi, Ethniki Hetairia (Etniki Eterya) Cemi-
yeti’nin propagandac›lar› ile Merzifon’daki Amerikan kurulufllar›n›n
manevî destekleri ile e¤itip yetifltirilen, maddî bak›mdan da yabanc›
hükûmetlerin silâhlar›yla güçlendirilip cesaret verilen bu bölgedeki
Rumlar da, ba¤›ms›z bir Pontus hükûmeti kurma emeline düfltü. Bu
maksatla genel bir ayaklanma haz›rlad›lar. Da¤lara çekildiler; Amas-
ya, Samsun ve dolaylar›, Rum Metropoliti Yermanos’un idaresinde
düzenli bir programla çal›flmaya bafllad›lar. Bir yandan da, Sam-
sun’daki Rum komitecilerinin baflkan› olan Reji Fabrikas› Müdürü To-
komanidis, ‹ç Anadolu ile haberleflme sa¤lamaya çal›fl›yordu. Baz›
yabanc› hükûmetler, Pontus hükûmetinin kurulmas› için yard›mc›
olacaklar›na söz verdiler. Samsun ve dolaylar›ndaki Rum nüfusunu
art›rmak için de, Rusya’daki Rum ve Ermenileri Batum’da toplad›lar.
Onlar›, Türk Kafkas ordular›ndan al›n›p Batum’da depo edilen silâh-
larla donatarak, sahillerimize ç›karmaya bafllad›lar. Çetecilik etmek
üzere, sahillerimize ç›kar›labilecek birkaç bin Rum’u, Sohum’da Ha-
ralambos ad›nda bir adam›n bafl›na toplad›lar. Batum’da toplananla-
r›n da Haralambos’un etraf›nda toplananlara kat›lmalar› sa¤lan›yor-
du. Bunlar, memleketimiz içinde, Samsun’daki baz› yabanc› devlet
temsilcileri taraf›ndan korunuyor ve silâhland›r›l›yordu. K›y›lar›m›za
ç›kan bu çeteler, göçmenleri besleme maskesi alt›nda, yabanc› hükû-
metler taraf›ndan yedirilip giydiriliyordu. Yabanc›lar›n K›z›lhaç he-
yetleri aras›nda gelen subaylar›n da örgüt kurmak, çetelerin askerî
ö¤retim ve e¤itimi ile u¤raflmak ve gelecekteki Pontus hükûmetinin
temelini atmakla görevlendirildikleri anlafl›l›yordu.
4 Mart 1919 tarihinde, ‹stanbul’da “Pontus” ad›yla yay›mlanmaya
bafllayan bir gazetenin baflmakalesinde, “Trabzon ilinde Rum cum-
huriyetinin kurulmas›na çal›flmak maksad›yla yay›mland›¤›” ilân
edilmiflti.
Yunanistan’›n ba¤›ms›zl›¤›n› kazanma gününe rastlayan 7 Nisan 1919
günü, her yerde ve özellikle Samsun’da gösteriler yap›ld›. Yerma-
nos’un küstahça davran›fllar› Rumlar›n düflünce ve emellerini a盤a
vurdu. Bafra ve Çarflamba dolaylar›ndaki yerli Rumlar, s›k s›k kilise-
lerde toplan›yor, örgütlenmelerini ve donat›mlar›n› art›r›yorlard›. 23
Ekim 1919 tarihinde, Do¤u Trakya ve Pontus için merkez olarak ‹stan-
bul kabul edilmiflti. Venizelos, ‹stanbul’un merkez olarak kabul edil-
me konusunun daha sonraki bir tarihe ertelenerek, bunun yerine
Pontus hükûmeti kurulmas› düflüncesini ortaya atm›fl ve ‹stanbul
Patrikhanesi’ne, buna göre talimat vermiflti. Ayn› zamanda, ‹stan-
bul’da gizli bir Yunan polis teflkilât› kurmakla görevlendirilen Albay
Alexandros Zimbrakakis taraf›ndan Pontus jandarma teflkilât›n› dü-
zene sokmak üzere Eiffel (Eyfel) adl› Yunan torpidosuyla, bir subay-
lar heyeti de gönderilmiflti. Türkiye’de bu türlü ifller olurken Ba-
tum’da da 18 Aral›k 1919’da Pontus Rum Hükûmeti ad›yla bir hükûmet
kurulmufl ve teflkilâtlanmaya bafllam›flt›. 19 Temmuz 1920’de de Bat›-
›m’da, Karadeniz, Kafkas ve Güney Rusya Rumlar› taraf›ndan Pontus
meselesi ile ilgili bir kongre topland›. Bu kongrenin raporu, üyeler-
den biri vas›tas›yla ‹stanbul’da Rum Patrikli¤i’ne gönderildi. Pontus-
çular 1920 y›l›n›n sonlar›na do¤ru çal›flmalar›n› büsbütün art›rarak
iyiden iyiye ortaya ç›kt›lar. Bizi, ciddî tedbir almaya mecbur ettiler.
Da¤larda kurulan Pontus teflkilât› flöyleydi:
a) Birtak›m çetebafllar›n›n emrinde silâhl› ve savaflç› kuvvetler,
b) Bunlar›n beslenmesine hizmet eden üretici Pontus halk›,
c) Yönetim ve güvenlik kuvvetleri ile flehirlerden ve köylerden yiye-
cek sa¤lamakla görevli ulaflt›rma kollar›.
Çetelerin çal›flma bölgeleri birbirinden ayr›lm›flt›. Pontus eflk›yas›n›n
kuvveti bafllang›çta 6.000-7.000 silâhl› idi. Daha sonra her taraftan
kat›lanlarla 25.000’e yaklaflt›. Bu kuvvet, yeterli küçük birliklere ay-
r›larak çeflitli yerlerde bar›n›yordu. Pontus çetelerinin bütün iflleri,
‹slâm köylerini yakmak, Müslüman halka karfl› ak›l ve hayale s›¤maz
zulümler yapmak, cinayetler ifllemek gibi kan içici bir sürünün yap-
t›klar›ndan baflka bir fley de¤ildi.
Biz, Anadolu’ya ç›kar ç›kmaz, Türk halk›n› dikkat ve uyan›kl›¤a davet
ettik. Do¤abilecek tehlikelere karfl› tedbirler almaya bafllad›k. Merke-
zi Sivas’ta bulunan 3’üncü Kolordu, yaln›z, çeflitli bölgelerde gözü-
ken çeteleri takip ve ortadan kald›rmakla u¤raflt›. Trabzon bölgesin-
de dolaflan Köro¤lu ad›ndaki Rum çetesiyle, Eftalidi çetesi ve öteki
çeteler, merkezi Erzurum’da bulunan 15’inci Kolordu taraf›ndan takip
edilerek ortadan kald›r›l›yordu. Bir taraftan da Pontus eflk›yas›n›n
dönüp dolaflt›¤› yerlerde, halk silâhland›r›larak millî teflkilât kuruldu.
Nutuk : s.4, 424.
PONTUS MESELES‹
ATATÜRK’ÜN
ANLATIMIYLA
NUTUK’TA
