705
ra¤men Sivas Kongresi’nde al›nan ka-
rarla görevini sürdürdü. Birinci
TBMM’ye Kozan’dan milletvekili seçil-
di. ‹zinli olarak Sivas Valili¤ini tercih et-
ti¤inden milletvekilli¤inden istifa etmifl
say›ld›. Sa¤l›k durumu nedeniyle 16 Ka-
s›m 1920’de Kastamonu Valili¤ine atan-
d›. Eylül 1921’de emekliye ayr›ld›. Daha
sonra ailesi “Ronabar” soyad›n› ald›.
Reflit Safvet Bey (Atabinen)
bk.
Atabinen, Reflit Safvet
Revandiz Harekât›
Kurtulufl Savafl› s›ras›nda Misak-› Millî
s›n›rlar› içinde kalan Musul’un kurtar›l-
mas› amac›yla Revandiz Bölgesi’nde
giriflilen harekât (1922-1923). Revan-
diz, Kuzeydo¤u Irak’ta Za¤ros Da¤lar›
kesiminde, Büyük Zap suyuna kar›flan
bir akarsu vadisinde yer alan küçük bir
kent olup Osmanl› Devleti döneminde
buras› Musul vilâyetine ba¤l› Kerkük
sanca¤›n›n bir kaza merkeziydi. O dö-
nemde nüfusunun ço¤unlu¤unu Türkler
oluflturuyordu. Mondros Ateflkes Ant-
laflmas›’ndan hemen sonra ‹ngilizler,
Musul’u iflgal edip (3 Kas›m 1918) daha
sonra da Kerkük ve Revandiz Bölgesi’ni
ele geçirdiler. Petrol kaynaklar›na yak›n
olmas› nedeniyle Revandiz, ‹ngilizler
için büyük önem tafl›yordu. ‹ngilizleri
istemeyen halk, 1920 y›l› ortalar›nda
ayakland›. Bölgedeki afliretler, Türki-
ye’nin de yard›m›yla ‹ngilizleri bölge-
den uzaklaflt›rmak istiyordu. TBMM
Hükûmeti, Revandiz Bölgesi’ne yak›n
s›n›rlarda “Elcezire Cephesi” ad›yla az
bir kuvvet bulunduruyordu. Ancak Tür-
kiye, ‹ngilizlerle do¤rudan bir çat›flmaya
girmek istemiyordu. Bölgedeki afliretle-
rin istekleri üzerine Elcezire Cephesi
Komutanl›¤› emrindeki baz› subaylarla
az say›da bir kuvvet, Binbafl› fievki Bey
yönetiminde yard›ma gönderildiyse de
zorda kal›nmad›kça ‹ngilizlerle bir çat›fl-
maya girilmemesi emredildi. TBMM
Ordular› Baflkomutanl›¤›, 1 fiubat
1921’de cephe komutanl›¤›na gönderdi-
¤i bir emirle, Revandiz Bölgesi ile daha
yak›ndan ilgilenilmesini istedi. Bu
amaçla Antep Bölgesi milis komutanla-
r›ndan Yarbay Özdemir Bey (fiefik) ko-
mutas›nda bir müfreze, Revandiz Böl-
gesi’ne gönderildi (Haziran 1922). Bu
müfrezede 30 subay ve Frans›zlardan
kaçarak Türklere s›¤›nan Cezayirli ve
Tunuslu Müslümanlar bulunuyordu.
Genelkurmay, Özdemir Bey’in hareket-
lerinin flahsî bir çete eylemi gibi gözük-
mesi yolunda talimat vermiflti. Bu arada
Osmanl› ordusunda yetiflmifl ve Divan-›
Harp Baflkanl›¤› s›ras›nda Anadolu’da
kurtulufl mücadelesi verenleri idama
çarpt›ran Kürt Nemrut Mustafa Pafla,
Ba¤dat’a gelip ‹ngilizler ad›na propa-
gandaya bafllad›. Tunuslu ve Cezayirli
Müslümanlar, bu propagandalardan et-
kilenip ‹ngilizlerin yan›nda yer ald›. Bu
durum, Özdemir Bey kuvvetlerini zor
duruma düflürdü. Bu arada baz› afliretle-
rin Türklere karfl› tav›r almaya bafllama-
s› ve Elcezire Cephesi Komutanl›-
¤›’ndan gereken yard›m›n gelmemesi
gibi olumsuz koflullara ra¤men Özdemir
Bey, k›sa zamanda emrindeki milisleri
ve afliretleri örgütleyerek, ‹ngilizlere
karfl› gerekli savunma önlemlerini ta-
mamlad›. ‹ngilizler, 31 A¤ustos 1922’de
uçaklar›n ve topçu birliklerinin deste-
¤inde 12.000 kiflilik bir kuvvetle Der-
bent’e sald›rd›lar. Özdemir Bey, emrin-
deki 1000 kiflilik kuvvetle ‹ngilizleri, bu
savaflta bozguna u¤ratt›. 18 Eylül
1922’de Revandiz-Erbil yolu üzerindeki
fiaklava’y› ele geçirdi. Ancak, k›fl mev-
siminin bast›rmas› üzerine Türkiye ile
ba¤lant› kesilmifl, gerekli yard›m sa¤la-
namam›fl, afliretler de yavafl yavafl ‹ngi-
lizlerden yana geçmeye bafllam›fllard›.
Bütün bu olumsuz koflullara ra¤men, ‹n-
gilizlerin Kas›m ve Aral›k 1922 ile
Ocak 1923’te bafllatt›¤› sald›r›lar püs-
kürtüldü. Lozan Konferans›’n›n baflla-
yaca¤› günlerde Musul meselesi daha
çok önem kazand›. ‹ngilizler, konferan-
s› etkilemek ve petrol bölgesindeki ç›-
karlar›n› korumak için, Revandiz konu-
suna son vermek istiyorlard›. Bu amaçla
8 Nisan 1923’te 10.000 asker ve 50 uçak
ile sald›r›ya geçtiler. Buna karfl›l›k Türk
kuvvetleri, say›ca ve silâh yönünden ye-
tersizdi. Burzan ve Balik afliretleri de ‹n-
gilizlerin yan›na geçti¤inden Özdemir
Bey, bu durum karfl›s›nda yan›ndaki
kuvvetlerle birlikte ‹ran üzerinden Tür-
kiye’ye dönmek zorunda kald›. Böyle-
ce, Türk kuvvetlerinin Revandiz Bölge-
si’ndeki görevi sona erdi (Nisan 1923).
Rey, Ahmet Reflit (H. Nâz›m)
1870 ‹stanbul
14 A¤ustos 1955 ‹stanbul
Sevr Antlaflmas› için Fransa’ya giden
Osmanl› Devleti heyetinde yer almas›na
Rey, Ahmet Reflit (H. Nâz›m)
«Türkiye Büyük Millet Meclisi Hükûmeti de Musul konusunda zaman zaman
hassasiyetini vurgulamaktan geri kalm›yordu. Hatta, bu s›rada Türk Genelkur-
may› (Erkân-› Harbiye-i Umumiye Riyaseti) taraf›ndan “Çok Gizli” kayd›yla bir
harekât plan› haz›rlanm›fl, fakat bu plan uygulamaya konulamam›flt›r. Bunun
üzerine Mustafa Kemal Pafla, gayr›- resmî bir flekilde bölgede faaliyette buluna-
cak olan Özdemir Bey’e gerekli deste¤in verilmesini kabul etmifltir. Mareflal Fev-
zi (Çakmak) Pafla, 7 Eylül 1922 tarihinde Elcezire Cephe Komutanl›¤›na çekti¤i
telgrafta “Musul’u elde etmenin tek yolunun, silâhl› mücadeleden geçti¤ini” be-
lirtmekteydi. Bunun için de afliretler ve yerli halktan kuvvet tedarik edilerek Öz-
demir Bey Müfrezesi takviye edilmifl ve ‹madiye-Süleymaniye hatt› üzerinden
Musul-Kerkük’e taarruz etmekle görevlendirilmiflti. Fakat bu s›rada Bat› Anado-
lu ve Bo¤azlar bölgesinde kuvvet bulundurulmas› gerekli oldu¤undan söz konu-
su takviye kuvvetleri bat› cephesine kayd›r›ld›. Özdemir Bey’e kuvvet yard›m›
yap›lamad›. Özdemir Bey’in gayr-› resmî olarak bafllatm›fl oldu¤u harekât ise, bir
süre sonra Türkiye taraf›ndan gerekli lojistik deste¤in sa¤lanamamas›ndan do-
lay› baflar›l› olamad›.
‹ngilizlerin, Lozan Konferans›’n›n toplanmas› ile Musul meselesinin diploma-
tik yolla çözümlenmesi hususundaki talepleri üzerine Türkiye de bu yolu uygun
buldu. Nitekim, Ankara 1923 y›l› Ocak ay›ndan sonra, diplomatik usullerle soru-
nun çözümlenmesine daha a¤›rl›k verdi, tüm haz›rl›klara ra¤men Fevzi Pafla’n›n
telgraf›nda ifade etti¤i Musul’a yönelik beklenen askerî harekât yap›lamad›. Fa-
kat, Lozan müzakereleri sürerken Musul’daki ‹ngiliz ve Arap afliret birlikleri 8 Ni-
san 1923’te biri fieytanbo¤az›, di¤eri Serderya istikametinden olmak üzere iki
koldan harekete geçti. Bu durum Özdemir Bey’in konumunu da çok naziklefltir-
di. Hakkâri ile müfrezenin irtibat› kesildi. Bu kritik durumda Özdemir Bey, ‹ran’a
çekilmeyi uygun bulmufltu. ‹ran makamlar› ise, Türk müfrezesinin silâhlar›na el
koymak flart›yla Türkiye’ye geçmelerine izin vermifllerdir. Böylece 1922 y›l›nda
bafllat›lan askerî harekât, Özdemir Bey ve müfrezesinin ‹ran’a iltica etmesiyle
sona ermifl oldu.»
Kaynak : Zekeriya Türkmen, Musul Meselesi, Askerî Yönden Çözüm Aray›fllar› 1922-1923, Atatürk
Araflt›rma Merkezi, Ankara 2003, s.92
REVAND‹Z HAREKÂTI
Reflit Pafla, Anadolu Kad›nlar› Müdafaa-i
Vatan Cemiyeti baflkan› efli Melek Han›m’la.
Ahmet Reflit Rey
