ler, düzenledi¤i bir bask›nla, Merzifon
Amerikan Koleji’nde ayr›l›kç› Rum ör-
gütüne ait çok say›da belge ve kurulma-
s› düflünülen Rum devletinin s›n›rlar›n›
gösteren haritalar ele geçirdi. Bask›ndan
sonra Pontus Cemiyeti’nin çal›flmalar›
büyük ölçüde engellendi. Karadeniz k›-
y›s›ndaki Rum köyleri boflalt›ld› ve bu
bölgede yaflayan Rumlar, Anadolu’nun
içlerine yerlefltirilip Rumlar üzerinde et-
kili olan Ortodoks din adamlar› s›n›r d›-
fl› edildi; bir k›sm› ‹stiklâl Mahkemele-
ri’nde yarg›land›. 1923’ten sonra nüfus
mübadelesi ile Rumlar, Anadolu’yu terk
edince, cemiyetin varl›k nedeni de orta-
dan kalkt›.
Pozant›
Kurtulufl Savafl› s›ras›nda Frans›z iflga-
linde kalan, Adana iline ba¤l› ilçe. ‹ç
Anadolu’yu Suriye’ye ba¤layan karayo-
lu üzerindedir. Anadolu-Ba¤dat demir-
yolunun önemli istasyonlar›ndand›r. Ta-
rih boyunca önemli bir konaklama yeri
oldu. Mondros Mütarekesi sonras› Fran-
s›zlar, 18 Aral›k 1918’de Adana’ya gir-
dikten sonra, Pozant›’ya topçu birlikleri-
ni yerlefltirdiler. 11 Nisan’da Kavakl›-
han istikametinde sald›r›ya geçen ve da-
ha sonra Pozant›’y› ele geçirmeye çal›-
flan iflgalci Frans›zlara karfl› oluflturulan
Kuvâ-yi Milliye güçlerinin harekete
geçmesi ve üç gün süren çarp›flmalar so-
nucu geri çekilen Frans›zlar, 25 May›s
1920’de geçici bir ateflkes teklif ettiler.
Bunun üzerine Pozant› ve Kozan’daki
Frans›z k›talar›, a¤›rl›klar›yla birlikte
Adana-Mersin demiryoluna kadar çekil-
mek zorunda kald›ysa da 17 Haziran’da
yeniden sald›r›ya geçtiler. 5 A¤ustos’ta
Mustafa Kemal Pafla ve Fevzi Çakmak,
Pozant›’ya geldi. Pozant›’n›n sancak
merkezi olmas› ve ‹smail Safa’n›n (Öz-
ler) geçici valili¤e getirilmesi kararlaflt›-
r›ld›. 20 Ekim 1921’de Fransa ile
TBMM Hükûmeti aras›nda yap›lan An-
kara Antlaflmas›’yla iflgal sona erdi.
Pozant› Kongresi
Kurtulufl Savafl›’nda TBMM’nin önder-
li¤inde ve onun yönlendirmesiyle so-
nuçlanan kongreler.
Birinci Pozant›
Kongresi (5 A¤ustos 1920):
Pozant›’n›n
698
Pozant›
Kurtulufl Savafl› s›ras›nda Anadolu’nun Karadeniz k›y›lar›nda bir Rum devle-
tinin kurulmas›yla ilgili çal›flmalar. Türkiye topraklar› üzerinde ilk Pontus örgüt-
lenmesi, ‹nebolu’da halk›n Manast›r ad›n› verdi¤i bir tepede, Rum as›ll› ABD’li pa-
paz Klematios taraf›ndan gerçeklefltirildi. Pontus Cemiyeti ise 1904’te Merzifon
Amerikan Koleji’nde gizli olarak örgütlendi. Bunu 1908’de Samsun’da kurulan
Yasal Savunma ve daha sonra kurulan Kutsal Anadolu Rum Dernekleri izledi.
Böylece, Pontus örgütlenmesi geniflledi ve Batum’dan ‹nebolu’ya kadar Karade-
niz Bölgesi’nde birçok flubeler aç›ld›. Yasal Savunma Derne¤i, bütün Anadolu’yu
kapsayacak silâhl› bir örgüt oluflturmakla görevliydi. Derne¤in; Ünye, Bafra, Si-
nop, Kayseri, Ürgüp ve Tokat’ta flubeleri vard›. Dernek, yafl› yirminin üstünde
olan her Rum’a silâh da¤›tm›flt›. Kutsal Anadolu Rum Derne¤i, Yasal Savunma
Derne¤i’ne para toplamak, örgüte girmeyenleri, yard›m etmeyenleri korkutmak
ve yurt d›fl› ile haberleflmeyi sa¤lamak amac›yla kurulmufltu. 1908’de II.Meflruti-
yet’in ilân›ndan hemen sonra Amasya Metropoliti Germanos taraf›ndan ilk silâh-
l› milis örgütü kuruldu. Pontus Cemiyeti 1909’da Trabzon Metropoliti arac›l›¤›y-
la Atina’daki Küçük Asya Derne¤i’nin yönetimi alt›na girdi. Savafl›n bafllamas›y-
la, Pontus Devleti kurulmas› düflüncesi, uygulamaya geçirildi. Daha savafl baflla-
madan ‹tilâf Devletleri, Trabzon Metropoliti Hrisantos ile, Türkiye’nin içeriden
çökertilmesi için anlaflt›lar. Savafl s›ras›nda seferberlik emrine uymayan Rumlar,
Pontus çetelerine kat›l›p Türk jandarmas›yla çat›flt›. I.Dünya Savafl› bafllad›¤›nda
kurulan ilk önemli Rum çetesi, Bafra’da ortaya ç›kt›; çetenin ilk faaliyeti, Kas-
nakç› Mermer Köyü’nden iki Türk’ü diri diri yakmak oldu. Rum çetelerin yard›-
m›yla Ruslar, 1916’da Trabzon’u iflgal ettiler. Ruslarla iflbirli¤i yapan Rumlar, Be-
lediye Meclisi’nin tamamen Rumlardan oluflmas›n› sa¤lad›. 1917’de Pontus Dev-
leti’nin kurulmas›yla ilgili faaliyetler Rusya, Yunanistan, Avrupa devletleri ve
ABD’de h›zlan›p uluslararas› bir boyut kazand›. 5 May›s 1917’de Tiflis’te “Yuna-
nistan Kafkaslar Kongresi” yap›ld›. Bir di¤er konferans, Karadeniz k›y› kentlerin-
de yaflayan Rum temsilcileriyle Ekim 1917’de Atina’da düzenlendi. Yine 1917’de
Paris’te “Pontus Millî Merkezi” kuruldu. Ayr›ca ABD’de ayn› amaçla özel bir ko-
mite oluflturuldu. Batum’da, aslen Rum olan Rus subaylar›ndan General Anon-
ya’n›n baflkanl›¤›nda, 12.000 kiflilik bir Rum tümeni kurulduysa da 1917 Bolflevik
Devrimi sonras› da¤›t›ld›. I.Dünya Savafl›’ndan sonra Marsilya’da, Avrupa, Ame-
rika ve Türkiye’deki Pontusçular›n kat›ld›¤› bir kongre topland› (Kas›m 1918).
Kongreye baflkanl›k eden Giresun eski belediye baflkan› Konstantinidis, SSCB
Hariciye Komiseri Troçki’ye gönderdi¤i telgrafta, Rus ordular›n›n boflaltt›¤›
Trabzon’da yeniden Türk yönetimi kurulmas›na izin vermemelerini istedi.
1919’da Pontus çetelerini, Amasya Metropoliti Yermanos ile Samsun Tütün Fab-
rikas› Müdürü Tokomanidis yönetiyordu. Yunanistan, Pontus Devleti’nin kurul-
mas›n› “Megalo ‹dea”y› gerçeklefltirme yönünde bir giriflim olarak destekledi.
Yunanistan Baflbakan› Venizelos’un Paris Bar›fl Konferans›’nda Bat› Anadolu,
K›br›s ve Trakya yan› s›ra Trabzon ve çevresinin de Yunanistan’a verilmesini is-
temesi, Pontus çetelerinin eylemlerini t›rmand›rd›. Sadece Samsun yöresinde
699 Türk öldürüldü. 1920 sonlar›na do¤ru Karadeniz k›y›lar›nda (Samsun, Çar-
flamba, Bafra, Erbaa ve Zile dolaylar›nda) Rumlar genifl çapta çetecilik faaliyet-
lerine giriflti. Bu durum karfl›s›nda Ankara Hükûmeti, karargâh› Amasya’da bulu-
nan Merkez Ordusu’nu oluflturup komutanl›¤›na Nurettin Pafla’y› atad›. 1922 bafl-
lar›nda Pontus çetelerini ortadan kald›rmak için kesin harekâta giriflildi. 6 fiubat
1923’te yöre, çetelerden tamamen temizlendi ve böylece Pontus Devleti kurma
çabalar› sona erdirildi.
PONTUS DEVLET‹ KURMA ÇABALARI
II.Pozant› Kongresi’ne kat›lan üyelerden bir grup (8 Ekim 1920).
1890’l› y›llarda Pozant›
