757
mete muhalif oldu¤undan Takrir-i Sü-
kûn Kanunu uyar›nca di¤er gazetelerle
birlikte 196. say›da kapat›ld›.
Sosyal Demokrat F›rkas›
Kurtulufl Savafl› öncesi ‹stanbul’da ku-
rulan siyasî parti (23 Aral›k 1918).
Dr.Hasan R›za, Kâz›m Bey, Halit Pafla,
Dr.Lebip ve arkadafllar› taraf›ndan ku-
ruldu. Baflkanl›¤›n› Dr.Hasan R›za’n›n
üstlendi¤i partinin kurulufl amac›, iflçile-
rin çal›flma koflullar›n›n düzeltilmesi ve
sosyal haklar›n›n iyilefltirilmesiyle ilgi-
liydi. Parti, merkezi Brüksel’de olan
II.Enternasyonal ile iliflki kurdu. fiûra-y›
Saltanat’a kat›ld›. 1919 seçimlerinde
adaylar›n›n hiçbiri Meclis-i Mebusan’a
seçilemeyince 1922’de da¤›ld›.
Souchon, Wilhelm
1864 Leipzig
1946 Leipzig
Çanakkale Savafllar› s›ras›nda Osmanl›
donanmas›yla birlikte Gelibolu Yar›ma-
das›’n›n savunmas›nda görev alan Al-
man Amiral. I.Dünya Savafl› bafllar›nda
emrindeki Goeben ve Breslau kruvazör-
lerini ‹ngiliz savafl gemilerine ra¤men
Çanakkale Bo¤az›’ndan geçirerek Türk
karasular›na girdi (1914). Daha sonra bu
iki gemi, Yavuz ve Midilli adlar› verile-
rek Osmanl› donanmas›na kat›ld›; ken-
disi de Osmanl› Karadeniz Filosu Ko-
mutanl›¤›na getirildi. Ruslar›n Odessa
ve Sivastopol limanlar›n› bombard›man
etmesi ve Osmanl› Devleti’nin, müttefi-
ki Almanya yan›nda savafla girmesi üze-
rine, Çanakkale Savafllar› içinde yer
alan Gelibolu savunmas›nda görevlen-
dirildi.
Soyad› Kanunu
Atatürk döneminde ç›kar›lan, soyad› ta-
fl›ma zorunlulu¤unu getiren 21 Haziran
1934 tarih ve 2525 say›l› yasa. Türki-
ye’de Medenî Kanun’un kabulünden
önce daha çok unvan, lâkap ve baba ad›,
soyad› yerine kullan›l›yordu. Eski bir
geçmifle dayanmakla birlikte, uygula-
man›n yasal bir dayanaktan yoksun olu-
flu, resmî ifllerde zorluklar ç›kar›yordu.
Bu boflluk, ilk kez Atatürk döneminde
kabul edilen Soyad› Kanunu ile gideril-
di. Kabul edilen yasaya göre, her Türk
vatandafl›na, öz ad›ndan baflka soyad› ta-
fl›mas›; kiflilerin soyad› olarak rütbe, me-
murluk, afliret, yabanc› ›rk ve ulus adla-
r› ile i¤renç ve gülünç adlar› kullanma-
malar› zorunlulu¤u getirildi. Soyad› Ka-
Soyad› Kanunu
Amiral Souchon
«Soyad› Kanunu, Büyük Millet Meclisi’nce kabul ve Resmî Gazete ile de ya-
y›nlan›p ilân edildikten sonra, Cumhurbaflkan› Gazi Mustafa Kemal için de bitta-
bi bir soyad› almak gerekti. Fakat, Gazi Mustafa Kemal’e verilecek soyad› acaba
ne olmal›yd›?
Bu hususta gerek Atatürk’ün sofras›nda ve gerek CHP Meclis grubunda ona
lây›k bir soyad› bulmak için, baz› ileri gelen dil ve tarihçilerin de kat›lmas›yla,
toplant›lar yap›lm›fl, baz› isimler tespit edilmifltir. Burada, Gazi Mustafa Kemal’e
“Atatürk” soyad› verilmeden önce bu toplant›larda ileri sürülen adlara dair eli-
mizde bulunan bir belgeyi afla¤›ya aynen al›yoruz. Bu belgede yaz›l› olan ve kar-
fl›lar›nda k›sa k›sa izahlar› da bulunan soyadlar› flunlard›r:
1) Kemal Etel-Etil (Türk kahraman›n›n ad›, Atillâ’n›n as›l ad› “Etel”dir. Etel-
büyük nehir, ›rmak demektir. Bugün yaflayan flekli (‹dil-Volga), 2) Kemal Etelalp
(O¤uzname’deki flekliyle. Bu da Altay’l›larda), 3) Kemal Korkut, 4) Kemal Ar›z
(Türk kahramanlar›ndan birinin ad›: Alp Ar›z), 5) Kemal Ulafl (Bir Türk kahrama-
n›n›n ad›; Ulafl o¤lu Salur Kazan), 6) Kemal Yaz›r (bir Türk kahraman›n›n ad›: Ya¤-
l›kç› o¤lu Yaz›r), 7) Kemal Emen (Bir Türk kahraman›n›n ad›: Ucen o¤lu Emen
Beg), 8) Kemal Ço¤afl (günefl, ›fl›k), 9) Kemal Sal›r (Türk kahramanlar›ndan biri-
nin ad›: Sal›r, “Salur” Kazan), 10) Kemal Begit (sa¤lam, kavi), 11) Kemal Ergin (‹r-
fan sahibi, mütekamil, Tarama Dergisi, cilt 2), 12) Kemal Tokufl (Bir Türk büyü-
¤ünün ad›. Ertokufl-cengaver, sahib-i seyf), 13) Kemal Befle (mümtaz, seçkin, Ta-
rama Dergisi).
Bu listedeki adlar, Atatürk’e arz edilmifl ve Atatürk’ün “Arkadafllarla bir ke-
re konuflal›m” demesi üzerine ikinci bir görüflmeye b›rak›lm›flt›r.
Çankaya’da yap›lan son bir toplant›da, rahmetli Saffet Ar›kan’›n bir yaz›s›n-
da kulland›¤› söylenilen “Türkata”, “Türkatas›” gibi iki ad da kendisine arzedil-
mifl, fakat Atatürk’ün:
- Bir de arkadafllar, ne buyururlar, bakal›m!
Demesi üzerine Konya Milletvekili rahmetli Üstad Naim Hâz›m (Onat) bey:
- Müsaade buyurulur mu, Paflam?
Diye söz istemifl, Atatürk de:
- Arkadafllar, lütfen hocam›z› dinleyelim, diye sözü Onat’a b›rakm›flt›r.
Kendisiyle uzun müddet Türk Dil Kurumu’nda birlikte çal›flt›¤›m›z Naim Ha-
z›m Bey, Türkçeyi ve Osmanl›cay› çok iyi bilen, her iki dilin gramer ve sentaks
kurallar›n› gerçekten kavram›fl bir salâhiyetti.
Naim bey, bu husustaki düflüncelerini flöyle aç›kl›yor:
“Türkata”, “Türkatas›” gerek yaz›l›flta, gerek söyleniflte bana bile tuhaf ge-
liyor. Arkadafllar biliyorsunuz, tarihimizde bu unvan› tafl›yan birçok Türk büyü¤ü
vard›r. (………) Binaenaleyh, biz de, Türk’e her alanda atal›k etmifl, Türklü¤ü kur-
tarm›fl, istiklâline kavuflturmufl olan büyük Gazimize “Atatürk” diyelim, bu soya-
d›n› verelim. Bu bana, flivemize göre daha munis, daha uygun gibi geliyor, demifl-
tir.
Gazi, Naim Hâz›m Hoca’n›n aç›klamas›n› daha yerinde bulmufl, hatta üstada
teflekkür etmifl, böylece “Atatürk” soyad› üzerinde ittifakla durulmufltur. Bun-
dan sonra, Türkiye Büyük Millet Meclisi Baflkanl›¤›’na üç maddelik kanun teklifi
verilmifltir.»
Kaynak : M. fiakir Ülkütafl›r, Atatürk’e Bu Soyad› Nas›l Verildi ve Kim Buldu, Hayat, Kas›m 1976.
SOYADI KANUNU
Mustafa Kemal’e “Atatürk” soyad›n›n veril-
mesiyle ilgili kanun teklifinin TBMM’de kabul
edildi¤i haberi (Cumhuriyet, 25 Kas›m
1934).
