35
tihatç›lar› kapsayacak biçimde genifl-
letti. 1927 A¤ustos ve Eylülünde yap›-
lan 3. dönem TBMM seçimlerine CHP
muhalefetsiz ve tek parti olarak kat›l-
d›. 15 Ekim 1927’de CHP’nin ilk kon-
gresi topland›. Kongrede Mustafa Ke-
mal Pafla’n›n bizzat okudu¤u Büyük
Nutuk, Türk Kurtulufl Savafl›’n›n as-
kerî, siyasi ve diplomatik tarihi niteli-
¤indeydi. Takrir-i Sükûn Kanunu,
1927’de iki y›ll›k bir süre için uzat›l-
d›ktan sonra, 4 Mart 1929’da yürür-
lükten kald›r›ld›. 1929 dünya ekono-
mik bunal›m›n›n etkilerinin Türki-
ye’de hissedildi¤i s›rada Mustafa Ke-
mal Pafla, bir demokrasi denemesine
giriflti. Onun iste¤i üzerine eski bafl-
bakan Fethi Bey’in baflkanl›¤›nda 12
A¤ustos 1930’da kurulan Serbest
Cumhuriyet F›rkas›’na CHP’den 15
milletvekili kat›ld›; bütün hoflnutsuz
unsurlar bu partide topland›. Fethi
Bey, olgun bir muhalefet oluflmad›-
¤›ndan 17 Kas›m 1930’da partinin fes-
hedildi¤ini aç›klad›. Cumhuriyet Halk
F›rkas›’n›n 8-18 May›s 1931’de topla-
nan 3. Kongresi’nde partinin “alt› ok”
ambleminde simgeleflecek olan ana
ilkeleri belirlendi: Cumhuriyetçilik,
Milliyetçilik, Halkç›l›k, Laiklik, Devlet-
çilik ve ‹nk›lapç›l›k. Bu ilkeler, 1937’de
Anayasa’ya girerek devletin temel il-
keleri durumuna yükselecekti. Ekim
1937’de Atatürk ile anlaflmazl›¤a dü-
flen Baflbakan ‹smet ‹nönü istifa etti.
Baflbakanl›¤a ‹ktisat Bakan› Celal Ba-
yar atand›.
DEVR‹MLER
Atatürk’ün önderli¤indeki Türkiye
Cumhuriyeti’nin önünde duran so-
run, Türkiye’nin millî ve ça¤dafl bir
devlet olarak yeni-
den kuruluflu soru-
nuydu. Türkiye,
medeni dünyan›n
bir parças› olacak-
sa görünüflteki bir
modernleflme ile
yetinemezdi; top-
lum ve kültür yap›-
s›nda temelden bir
de¤ifliklik gerekliy-
di. Cumhuriyet’in
ilan›n› izleyen ve
“Atatürk devrimle-
ri” diye adland›r›lan
bir dizi reformla
cumhuriyet, at›l›-
m›n› engelleyen geçmiflin ba¤lar›n-
dan kurtulmay›, geliflmesinin önünü
açmay› amaçl›yordu. Atatürk’ün de-
yimiyle “muass›r memleketler”in
düzeyine yükselmek bafll› bafl›na bir
amaçt›. Cumhuriyetçilerin bu amaca
yönelik ilk ani darbesi, ‹slami geç-
miflle güçlü bir ba¤› temsil eden hila-
fetin kald›r›lmas› oldu. Hilafetle bir-
likte fieriye ve Evkaf Vekaleti de kal-
d›r›ld› ve yerine baflbakanl›¤a ba¤l›
Diyanet ‹flleri Baflkanl›¤› kuruldu (3
Mart 1924). Ayn› gün “Tevhidi Tedri-
